คอลัมน์ประจำ

เยียะนาผ่า

ที่มามติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 27 ตุลาคม - 2 พฤศจิกายน 2566
คอลัมน์ล้านนาคำเมือง
เผยแพร่

เยยฯะนาฯผ่า

เยียะนาผ่า อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า เยียะนาผ่า

เยียะนา หมายถึง การทำนา

ผ่า หมายถึง ทำให้แยกจากกันตามยาว เช่น การผ่าฟืน โดยปริยายหมายถึง ทำให้แยกออก, แบ่งผลประโยชน์ระหว่างเจ้าของทรัพย์และเจ้าของแรงงาน

เยียะนาผ่า จึงหมายถึง การแบ่งผลประโยชน์คือข้าวเปลือกที่ได้ ระหว่างเจ้าของนาและชาวนา หรือผู้รับจ้างทำนา ซึ่งอาจจะเป็น ผ่าเกิ่ง แบ่งเท่ากัน ผ่าสาม แบ่งสามส่วน เจ้าของนาได้ 2 ส่วน ผู้รับจ้างได้ 1 ส่วน หรือเจ้าของนาได้ 1 ส่วน ผู้รับจ้างได้ 2 ส่วน เป็นต้น

นา คือที่ดินสำหรับปลูกข้าว แบ่งเป็นแปลง กว้างบ้างแคบบ้าง มีคันดินกั้น เรียกว่า คันนา เพื่อสะดวกในการทดน้ำหรือระบายน้ำออกจากแปลงให้ไหลไปสู่แปลงที่ขาดน้ำ เรียกนาแปลงหนึ่งว่า 1 ไร่ แบ่งเป็น 2 ประเภท คือ นาเหมืองฝาย ใช้น้ำจากลำเหมือง และนาน้ำฟ้า นาที่อาศัยน้ำฝน

ผู้ที่มีที่นาเป็นของตัวเองต้องเสียภาษีให้กับรัฐ ถ้าไม่ทำเอง อาจจะให้ผู้ไม่มีที่นาของตนเองเช่าทำนา โดยให้ค่าเช่า หรือแบ่งผลผลิตตามที่ตกลงกัน เป็นการเยียะนาผ่า แทนค่าเช่า

เยียะนาผ่าเกิ่ง ชาวนาไม่มีที่นาเป็นของตนเอง ขอทำนาผู้อื่น โดยการแบ่งผลผลิตเป็นข้าวคนละครึ่ง กรณีถ้าควายเป็นของฝ่ายเจ้าของนาต้องหักออกเป็นค่าแรงควาย และหักไว้เป็นพันธุ์ข้าวในปีถัดไป แล้วจึงจะแบ่งครึ่ง โดยเมื่อได้ข้าวเปลือกกองไว้แล้ว ผู้ทำนาจะไม่เคลื่อนย้าย หรือแบ่งไปก่อน ต้องรอให้เจ้าของนาออกไปดู และทำการแบ่งต่อหน้าเจ้าของนา โดยการให้ “ต๋าง” (กระบุงสำหรับตวงขนาดบรรจุประมาณ 1-1.5 ถัง) ตักแบ่งเป็น 2 กอง เมื่อแบ่งแล้วต่างฝ่ายต่างก็ขนข้าวไปเก็บไว้ในยุ้ง ชาวนาบางรายอาจขนข้าวหรือตักข้าวไปเก็บในยุ้งหรือหลองข้าวให้เจ้าของนา

กรณีที่เจ้าของนาซื้อควายให้คนทำนาเลี้ยงเพื่อไถนา ข้าวจะแบ่งไม่หักค่าควาย ควายที่ซื้อให้คนทำนาเลี้ยง ส่วนมากจะเป็นควายตัวเมีย โดยมีข้อตกลงกันว่า เมื่อลูกควายออกมาตัวแรกต้องเป็นของเจ้าของควาย ออกตัวที่ 2 เป็นของผู้เลี้ยง สลับกันไป หลังจากทำนา ผู้ทำนามีสิทธิ์ปลูกพืชผลอย่างอื่นได้ เช่น กระเทียม ถั่วลิสง ถ้าเจ้าของนาไม่พอใจผู้ทำนา โดยเห็นว่าได้ผลผลิตน้อย ไม่ขยัน หรือปล่อยให้นามีหญ้ารก เจ้าของนาอาจบอกเลิกการให้ทำนา เรียกว่า “ถอดนา”

แต่ต้องแจ้งให้ผู้ทำนาทราบล่วงหน้า 1 ปี

เยยฯะนาฯผ่า หื้หักฯค่าฯฅวฯายฯก่อฯร อ่านว่า เยียะนาผ่าหื้อหักก่าควายก่อน แปลว่า การทำนาให้แบ่งผลผลิตเป็นค่าควายไถนาก่อน

กรณีเจ้าของนา คำนวณจากปริมาณที่นา กับผลผลิตที่ได้รับ แล้วกำหนดจำนวนข้าวหรือผลผลิตจากคนทำนา เช่น นา 20 ไร่ เจ้าของนาต้องได้ข้าวประมาณ 200 ต๋าง ก็จะตวงให้ได้ก่อน 200 ต๋าง ที่เหลือจึงเป็นของคนทำนา การเยียะนาผ่าแบบนี้ มักไม่ค่อยมีปัญหามากนัก

ปัจจุบัน การเยียะนาผ่า ไม่ค่อยเป็นที่นิยมมากนัก ผู้ที่มีที่จำนวนมากมักจะจ้างแรงงานเป็นคราวๆ เช่น จ้างไถนา จ้างดำนา จ้างปลูก จ้างเกี่ยว หรือถ้าไม่ทำเอง มักให้ผู้อื่นเช่าทำนา โดยคิดค่าเช่าเป็นเงิน อาจเป็นรายปี หรือรายฤดูกาล ผู้เช่าทำนาจะนำข้าวเปลือกไปขายให้โรงสี หรือพ่อค้าผู้รับซื้อเป็นส่วนมาก •

 

ล้านนาคำเมือง | ชมรมฮักตั๋วเมือง