ล้านนาคำเมือง

ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

ดอฯกฅำใต้

 

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า ดอกคำใต้

บางท้องที่เรียก กระถินหอม หรือมอนคำ

ภาคกลางเรียก กระถินเทศ

มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Sponge tree, Cassie Flower หรือ Sweet Acacia

มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Acacia farnesiana (L.) Willd เป็นสมาชิกในวงศ์ถั่ว Family LEGUMINOSAE(FABACEAE) วงศ์ย่อยกระถิน (MIMOSOIDEAE) จึงช่อดอกแบบเดียวกับกระถิน เพียงแต่คนละสีกัน ดอกคำใต้มีช่อดอกกระจุกกลม สีเหลือง มีกลิ่นหอมเฉพาะ ลักษณะนิสัยเป็นไม้ต้นขนาดเล็กหรือไม้พุ่ม สูงได้ถึง 8 เมตร ใบประกอบแบบขนนกสองชั้นแบบเดียวกับกระถินแต่ขนาดเล็กกว่า เรียงสลับกันบนกิ่ง ติดผลเป็นฝักทรงกระบอกโค้ง ปลายแหลม ขนาดเล็ก ภายในมี 15 เมล็ด

เป็นไม้พื้นเมืองของทวีปอเมริกาเขตร้อน ขึ้นทั่วไปในเขตศูนย์สูตร ทั้งในแอฟริกา อินเดีย และออสเตรเลีย นำเข้ามาปลูกในประเทศไทยนานแล้ว

พบตามริมฝั่งน้ำและที่ลุ่มทั่วไป

 

อําเภอดอกคำใต้ในจังหวัดพะเยาก็ตั้งชื่อตามชื่อของดอกคำใต้นี้ โดยตั้งชื่อตามชุมชนบ้านดอกคำใต้ที่ตั้งรกรากตามลำน้ำ “ร่องช้าง” ที่เกิดจากรอยเท้าช้างและม้าในขบวนเสด็จของพ่อขุนรามคำแหงที่เดินทางมาเยี่ยมพญางำเมืองพระสหายเป็นประจำจนเกิดเป็นร่องแม่น้ำดังกล่าว และมีดอกคำใต้ขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก เมื่อชุมชนมีขนาดใหญ่ขึ้นจึงยกระดับเป็น ตำบล กิ่งอำเภอ และอำเภอในปัจจุบัน

การใช้ประโยชน์ นิยมปลูกเป็นรั้ว และประดับตามหมู่บ้านเนื่องจากดอกมีกลิ่นหอม ออกดอกเดือนพฤศจิกายนถึงมีนาคม น้ำมันหอมระเหยจากดอกใช้เป็นส่วนผสมของน้ำหอม น้ำมันเจือจางใช้แต่งกลิ่นอาหาร เครื่องดื่ม ขนมหวาน และลูกกวาด ผลมีแทนนิน สารรสฝาดใช้ในอุตสาหกรรมฟอกหนัง ยางใสจากลำต้นเรียก Gum Arabic ใช้ในงานศิลปะ เนื้อไม้แข็งและแกร่ง ใช้ทำคันไถและหมุด

สรรพคุณทางยาช่วยลดไข้ แก้ปวดตามข้อ แก้ท้องเสีย แก้ปวดกล้ามเนื้อ และกระตุ้นกำหนัด

 

มีการใช้ในการแพทย์พื้นบ้านหลายประเทศ ได้แก่

ในประเทศอินเดียใช้ชาดอกคำใต้รักษาหนองใน เคี้ยวรากแก้เจ็บคอ กิ่งขนาดเล็กใช้ทำแปรงฟัน เพราะมีแทนนินสูง

ในกัวเตมาลาดื่มชาดอกคำใต้เพื่อช่วยย่อย แก้ท้องอืด และช่วยให้ผ่อนคลาย

ในเม็กซิโกใช้ใบผงจากใบใส่แผลสด ครีมดอกคำใต้ใช้ทาหรือพอกแก้ปวดหัว น้ำต้มจากผลสดแก้ท้องเสีย ช่วยลดการอักเสบภายใน บวมและตึงที่ผิว

ในประเทศโคลอมเบียใช้เปลือกต้มอาบแก้ไทฟอยด์

คอสตาริกาใช้ยางรักษาอาการท้องร่วง ชาจากผลแก้ท้องเสียและรักษามุตกิด

ปานามาและคิวบาใช้ผลรักษาต้อข้าวสาร เป็นต้น

ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์พบสารกลุ่ม glycosides ที่อาจให้ฤทธิ์ช่วยลดความเจ็บปวด ลดอักเสบบวมแดง และช่วยขยายหลอดลม

ในใบมีสารกลุ่มไขมัน คาโรทีนอยด์อัลคาลอยด์ และน้ำตาล

ผลมีสารกลุ่มโพลีฟีนอลด์ 7 ชนิด สารนาริงจิน (naringin) นาริงจินิน (naringinin) ซึ่งให้ช่วยฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ