คนสมัยก่อนเขียนรูปหมาไว้ทำไม ไม่มีใครรู้? แต่เชื่อว่าต้องเป็นเรื่องสำคัญ เป็นเรื่องศักดิ์สิทธิ์ เป็นสิ่งที่มีความหมายยิ่งใหญ่ต่อมนุษย์กลุ่มนั้น ยุคนั้น จึงเขียนรูปหมาไว้อย่างยกย่อง

ในถ้ำเขาปลาร้า จ.อุทัยธานี มีภาพขียนสีรูปหมา มีทั้งหมาตัวเดียวและหมาสองตัวอยู่กับคนตัวโตที่กางแขนขา

หมา 9 หาง

บนหน้าผาที่มณฑลกวางสีในจีน มีภาพเขียนสีแดงรูปหมาขนาดใหญ่สุดอยู่ท่ามกลางฝูงคนที่ทำท่าคล้ายกบเรียงรายล้อมรอบนับพันๆ คน ราวกับกำลังทำพิธีบูชายัญหมา ชาวจ้วงมีนิทานเล่าว่า

แต่ก่อนคนเรายังโง่ ยังไม่มีข้าวกิน เพราะไม่รู้จักและไม่มีเมล็ดพันธุ์ข้าวปลูก

ครั้งนั้นมีหมา 9 หางตัวหนึ่งขึ้นไปบนสวรรค์ แล้วเอาหางทั้ง 9 จุ่มลงไปในกองข้าวของสวรรค์เพื่อขโมยพันธุ์ข้าวมาให้มนุษย์ พันธุ์ข้าวสวรรค์ก็ติดที่หางทั้ง 9 แล้วหนีมา

แต่เทวดาเห็นก่อน จึงไล่ตาม แล้วใช้เทพอาวุธฟาดฟันหมาที่ขโมยพันธุ์ข้าว

เทพอาวุธฟาดถูกหางขาดไป 8 หาง หมาจึงเหลือหางเดียว พร้อมพันธุ์ข้าวที่ติดหางมาให้มนุษย์

นับตั้งแต่นั้นมามนุษย์ก็รู้จักปลูกข้าวกิน แล้วยกย่องหมาเป็นผู้วิเศษที่ทำคุณแก่มนุษย์

ทุกวันนี้ชาวจ้วงบางกลุ่มยังตั้งรูปหมาหินไว้ตรงทางเข้าหมู่บ้าน เมื่อถึงวันตรุษ-วันสารทก็พากันมาตั้งเครื่องเซ่นสรวงสังเวยหมาหิน เพื่อขอให้เป็นผู้คุ้มครองชุมชน และขอให้พ้นจากสิ่งชั่วร้าย

กลุ่มชนบางพวกบนที่สูงยกย่องหมาเป็นสัตว์บูชายัญ ใช้หมาเป็นเครื่องเซ่นสังเวยผีบรรพชนและผีบ้านผีเรือน แล้วตัวเองก็กินหมาเป็นอาหารด้วย

ปัจจุบันชาวจ้วงส่วนมากกินหมาเป็นอาหาร ถือเป็นของดีวิเศษสุดทีเดียว เมื่อมีแขกไปใครมาเยี่ยมเยือนก็ต้องปรุงหมาขึ้นโต๊ะไว้ต้อนรับขับสู้

คนเล่าเรื่องเป็นผู้หญิง

คนทำหน้าที่บอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาทั้งปวง เช่น นิทานเรื่องหมา 9 หาง ต้องเป็นผู้หญิง

เพราะผู้หญิงในสังคมดึกดำบรรพ์ได้รับการยกย่องเป็นหัวหน้าพิธีกรรม และผีบรรพชนจะเข้าสิงในร่างทรงของผู้หญิงเท่านั้น

มีตัวอย่างพิธีเลี้ยงผีของชุมชนหมู่บ้านทั่วไปในภูมิภาคอุษาคเนย์ เช่น ผีฟ้าของลาว ผีมดของเขมร ผีเมงของมอญ ล้วนมีผู้หญิงเป็นร่างทรง ผีเหล่านี้ไม่เข้าร่างทรงที่เป็นผู้ชาย

ความรู้ความสามารถพิเศษต่างๆ เป็นของผู้หญิง เช่น ตีหม้อ ทอผ้า ฯลฯ ดังกรณีภาชนะลายเขียนสีในวัฒนธรรมบ้านเชียง ราว 3,000 ปีมาแล้ว ล้วนเป็นฝีมือผู้หญิง แม้ทุกวันนี้หมู่บ้านในภาคอีสานยังมีประเพณีทำภาชนะด้วยวิธีตีหม้อ ก็ล้วนฝีมือผู้หญิง

หมอผี หมอขวัญ

คนที่มีความรู้พิเศษมักเรียกกันว่าหมอ และ/หรือช่าง เช่น หมอผี หมอพร หมอขวัญ หมอลำ หมอแคน หมอตำแย หมอดู หรือช่างขับ ช่างฟ้อน ฯลฯ จนถึงช่างสิปป์หมู่ (สิปป์ ตรงกับ ศิลป์ แต่ภายหลังความเข้าใจคลาดเคลื่อน เลยเขียนสิบ กลายเป็นช่างสิบหมู่)

เหตุนี้เองคำว่าหมอจึงใช้เรียกแพทย์ที่มีความรู้พิเศษในการรักษาโรคภัยไข้เจ็บของคนไข้คนป่วยในปัจจุบันด้วย

แต่ในยุคดึกดำบรรพ์คนที่ได้รับยกย่องว่าหมอ จะเป็นพวกมีความรู้หลากหลายรอบด้าน เช่นเดียวกับทุกวันนี้ยกย่องนักปราชญ์ราชบัณฑิตว่ารอบรู้ทั้งคดีโลกและคดีธรรม ซึ่งเชื่อมโยงเกี่ยวข้องกับโครงสร้างทางสังคมของยุคนั้น

กรณีคนทำหน้าที่บอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาทั้งปวง คงเรียกว่าหมอผี หรือหมอขวัญ หรือหมอพร ดังจะพบว่าในปัจจุบันยังมีหมอผี กับหมอขวัญ หรือหมอพรทำพิธีกรรมเชิญผีและเลี้ยงผี รวมทั้งพิธีสู่ขวัญด้วย แต่ส่วนมากหลังจากรับศาสนาจากชมพูทวีปแล้วริบให้ผู้ชายทำหน้าที่

ประเพณีเล่าเรื่องด้วยคำคล้องจองอย่างมีทำนองและมีเครื่องดนตรีประกอบ พบหลักฐานเก่าสุดราว 3,000 ปีมาแล้ว คือลายเส้นบนหน้ากลองทองหรือมโหระทึก ในวัฒนธรรมดองซอนที่ภาคเหนือของเวียดนาม เป็นรูปหมอแคนทำท่าเป่าแคน แล้วมีหมอลำหรือช่างขับช่างฟ้อน ทำท่าทางเข้าทำนองอยู่ด้วย

นั่นไม่ใช่การแสดงสนุกสนานอย่างทุกวันนี้ หากเป็นการละเล่นศักดิ์สิทธิ์ในพิธีกรรมขอฝน เพื่อความอุดมสมบูรณ์ของเผ่าพันธุ์และชุมชน ซึ่งต้องขับลำด้วยคำคล้องจอง ที่เรียกกันภายหลังว่าคำขับนั่นเอง

แต่เป็นคำขับที่คล้องจองกันอย่างไร? และขับเรื่องอะไร? ย่อมรู้ไม่ได้ เพราะไม่มีหลักฐานแน่ชัด ถ้าจะคาดคะเนเอาตามประเพณีที่มีสืบเนื่องอยู่ในชนเผ่าเหล่ากอมาถึงปัจจุบัน ก็อาจบอกได้ว่าลายเส้นหมอแคนกับหมอลำกำลังขับลำเล่าเรื่องผีฟ้า ผีแถน หรือผีบรรพชน

ภาพประกอบ

ภาพเขียนสีบางภาพ เสมือนภาพประกอบตำนานนิทานศักดิ์สิทธิ์

แต่ภาพเหล่านั้นเป็นหลักฐานประวัติศาสตร์โบราณคดียืนยันว่าคนยุคนั้นมีความเชื่อจริงอย่างตำนานนิทาน แต่ตำนานนิทานไม่ใช่เรื่องเกิดขึ้นจริง

ตำนานนิทานจึงใช้ประโยชน์ได้ในทางวิชาความรู้ เมื่อมีพยานหลักฐานประกอบหนักแน่น และขึ้นอยู่กับจะใช้งานประเภทไหน? อย่างไร?