คอลัมน์ประจำ

“หัววัด” ระบบเครือญาติ และระบบศรัทธา ของชาวล้านนา

ที่มามติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 12 - 18 มกราคม 2567
คอลัมน์ล้านนาคำเมือง
เผยแพร่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “หัววัด”

หัววัด หมายถึง กลุ่มวัดที่มีความสัมพันธ์ มีวัฒนธรรมประเพณีที่พึ่งพาอาศัย เกื้อกูล ตอบแทนซึ่งกันและกัน ในความอุปถัมภ์ และความศรัทธาของพุทธศาสนิกชน

อาจกล่าวได้ว่าหัววัด คือ “บุญสัมพันธ์” ระหว่างชุมชน กับวัดใดวัดหนึ่ง กับอีกวัดหนึ่ง ซึ่งอาจจะอยู่ภายในชุมชนเดียวกัน หรือนอกชุมชน

ชาวล้านนานับถือพระพุทธศาสนามาตั้งแต่ครั้งโบราณกาล ทำให้วิถีชีวิตของชาวล้านนาผูกพันกับพระพุทธศาสนาอย่างแนบแน่น

หลักคำสอนของพระพุทธศาสนาจึงมีอิทธิพลต่อชาวล้านนาที่ก่อให้เกิดแบบแผนทางวัฒนธรรมและคติความเชื่อเป็นประเพณีต่างๆ ที่จะต้องปฏิบัติในทุกๆ ปี โดยมีกิจกรรมจนเกิดเป็นประเพณีปฏิบัติ ดังนี้

 

เดือนที่ 1 ที่เรียก “เดือนเกี๋ยง” มีประเพณีออกพรรษา ทานก๋วยสลาก

เดือนที่ 2 เดือนยี่ มีประเพณียี่เป็ง ทอดผ้าป่า ตั้งธรรมหลวงหรือเทศน์มหาชาติ

เดือนที่ 3 เดือนสาม มีประเพณีโสสานกรรม ฮ้องขวัญข้าว

เดือนที่ 4 เดือนสี่ มีประเพณีทานข้าวใหม่ ขึ้นบ้านใหม่ แต่งงาน ทานหลัวหิงไฟพระเจ้า

เดือนที่ 5 เดือนห้า มีประเพณีปอยหลวง ปอยล้อ

เดือนที่ 6 เดือนหก มีประเพณีทำบุญปอยน้อย บวชเณร ขึ้นพระธาตุ สมโภชพระพุทธรูป

เดือนที่ 7 เดือนเจ็ด มีประเพณีปี๋ใหม่เมือง บวชลูกแก้ว เลี้ยงผีปู่ย่า พิธีสู่ขวัญ สืบชะตาบ้านเมือง

เดือนที่ 8 เดือนแปด มีประเพณีบวชเณร ขึ้นพระธาตุ สรงน้ำพระ เข้าอินทขีล

เดือนที่ 9 เดือนเก้า มีประเพณีเลี้ยงผี

เดือนที่ 10 เดือนสิบ มีประเพณีเข้าพรรษา

เดือนที่ 11 เดือนสิบเอ็ด มีประเพณีจาคะข้าวคนเฒ่าจำศีล

เดือนที่ 12 เดือนสิบสอง มีประเพณีสิบสองเป็ง

 

งานประเพณีของแต่ละวัด เช่น ประเพณีสรงน้ำพระ ประเพณีไหว้พระธาตุ งานเฉลิมฉลองศาสนสถาน และประเพณีสลากภัต ถือเป็นงานสำคัญของวัดและชุมชน

เป็นการจัดงานที่ชาวล้านนาถือว่าเป็นการทำบุญที่เป็นทานบารมีครั้งใหญ่

สังคมระหว่างวัดและคณะศรัทธาอันหมายถึงอุบาสกอุบาสิกาที่อุปถัมภ์วัดแต่ละวัดซึ่งมีเครือข่ายวัฒนธรรม หรือมีบุญสัมพันธ์ระหว่างชุมชน

วัดและคณะศรัทธาวัดแต่ละวัดดังกล่าวเรียกว่า “หัววัด”

และแต่ละหัววัดเกิดจากความสัมพันธ์กันในลักษณะพี่น้อง ครูบาอาจารย์ ในหมู่บ้าน หรือชุมชนเดียวกัน หรือนอกชุมชน เช่น ต่างตำบล ต่างอำเภอ ต่างจังหวัด บางแห่งอาจจะไกลถึงต่างประเทศก็มี เมื่อมีการติดต่อรับทราบงานประเพณีเหล่านั้น

หัววัด อันประกอบด้วยพระภิกษุสามเณรและอุบาสกอุบาสิกาของแต่ละวัดจะเดินทางมาช่วยจัดงาน ตกแต่งงาน มีการรวบรวมทั้งปัจจัยและอุปกรณ์ อาหารคาวหวานและร่วมทำบุญ จนงานเสร็จเรียบร้อยดีงาม

กล่าวได้ว่า ความผูกพันของ “หัววัด” ไม่ใช่แต่ประเพณีหรือพิธีกรรม แต่คือระบบเครือญาติ และระบบศรัทธาที่เป็นพื้นฐานที่นำไปสู่ความสัมพันธ์ด้านศาสนา นำไปสู่การอยู่ร่วมกันและรักษาวัฒนธรรมที่ดีงามของท้องถิ่นและชุมชนและสร้างความสมัครสมานสามัคคีได้เป็นอย่างดี

จึงควรรักษา สืบสาน และต่อยอดประเพณีเหล่านี้ให้ดำรงไว้มิให้เสื่อมสูญไป •


แปลว่า หัววัดแห่เครื่องไทยทานมาแล้ว

 

 

ล้านนาคำเมือง | ชมรมฮักตั๋วเมือง