หลังจากดูงานใหม่ของเวส แอนเดอร์สัน ที่นำเอาเรื่องสั้นของโรอัลด์ ดาห์ล 4 เรื่องมาทำเป็นหนังกึ่งละครกึ่งสต๊อปโมชั่นกึ่งซีจีทางเน็ตฟลิกซ์แล้ว จึงหยิบงานที่สร้างจากหนังสือของโรอัลด์ ดาห์ล อีกเล่มหนึ่งมาดูใหม่ เป็นเรื่องที่ไม่เคยเขียนถึงมาก่อน

หนังสั้นสี่เรื่อง ได้แก่ The Wonderful Story of Henry Sugar, The Swan, The Rat Catcher และ Poison มีลักษณะพิเศษที่โดดเด่นคือให้ตัวละครหันมาพูดกับผู้ชมเป็นครั้งๆ เนื้อความที่หันมาพูดคือเนื้อความที่โรอัลด์ ดาห์ล เขียนในหนังสือนั่นเอง หนังจึงมีเสน่ห์แปลกๆ ชวนให้ตามดูตั้งแต่ต้นจนจบได้ทุกเรื่อง ไม่นับว่าเนื้อเรื่องและเนื้อหาของแต่ละเรื่องก็ชวนขบคิดไปจนถึงน่าแปลกใจหรือน่าตกใจ

หนังปี 2009 Fantastic Mr.Fox มีกลไกการเล่าเรื่องคล้ายคลึงกัน บางส่วนชวนแปลกใจ เป็นหนังสือปี 1970 มีแปลไทยโดยสาลินี คำฉันท์ สำนักพิมพ์ผีเสื้อ ในชื่อว่า คุณจิ้งจอก หนังสร้างด้วยเทคนิคสต๊อปโมชั่นตลอดทั้งเรื่อง มีเนื้อเรื่องสนุกสนานแต่ก็มีบางตอนน่าตกใจ ดังที่ทราบกันว่าหนังสือเด็กของโรอัล ดาห์ล แฝงความตายเอาไว้ด้วยเสมอ เรื่องนี้ก็เช่นกัน

หนังสือ คุณจิ้งจอก ของสำนักพิมพ์ผีเสื้อ พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2536 ที่ผมเคยอ่านครั้งแรกวาดภาพประกอบโดยโทนี่ รอสส์ แต่ฉบับพิมพ์ครั้งหลังๆ เป็นเควนติน เบลค วาดรูปให้เหมือนกับเล่มอื่นๆ สำนวนแปลสาลินี คำฉันท์ เรียกคุณจิ้งจอกว่า จิ้งจอกมหัศจรรย์ ในขณะที่บทบรรยายไทยในแผ่นดีวีดีที่ผมดูเรียกว่า จิ้งจอกตัวแสบ เป็นความแตกต่างที่น่าสนใจ บุคลิกของคุณจิ้งจอกในหนังก็ดูจะแสบจริงๆ แสบกว่าในหนังสืออย่างเห็นได้ชัด

หนังขยายความจากในหนังสือหลายส่วน เริ่มจากชีวิตส่วนตัวของคุณจิ้งจอกกับภรรยาเฟซิลิตี้ ว่าเคยเป็นโจรมาก่อน หนังสร้างเป็น anthropomorphic คือสัตว์ในเรื่องจะแต่งกายและใช้ชีวิตเหมือนคน ฝ่ายชายผยองในความสามารถตัวเองและไม่มีคำว่าผิดพลาดอยู่ในหัว อีกทั้งที่เขาต้องขโมยเพราะมันจำเป็น เรื่องความจำเป็นของการลักขโมยนี้จะมีปรากฏในหนังสือตอนหนึ่งด้วยซึ่งอ่านแล้วอึ้งมากว่าเด็กๆ อ่านจะคิดเห็นอย่างไร

ดูหนังต่อ คุณจิ้งจอกและคุณนายจิ้งจอกถูกจับได้ เวลาผ่านไปสิบสองปีจิ้งจอก สองคนมีบ้านหลังใหม่ภายในต้นไม้ใหญ่ มีลูกชาย 1 คน ชื่อแอช (ในหนังสือซึ่งมิใช่ anthropomorphic จะมีลูก 4 ตัว) เฟซิลิตี้เคยขอคำสัญญาจากคุณจิ้งจอกแล้วว่าห้ามเป็นโจรอีก แต่แล้ววันหนึ่งคุณจิ้งจอกก็ชวนเพื่อนโอปอสซั่มไคลี่ออกปล้นกันอีกครั้ง เป้าหมายคือฟาร์มไก่ ฟาร์มเป็ด และโรงกลั่นแอปเปิลไซเดอร์ของชาวไร่ใจร้ายสามคน งานปล้นสำเร็จด้วยดีแต่ก็นำมาซึ่งความโกรธแค้นอยู่ร่วมโลกกันไม่ได้ ชาวไร่ทั้งสามจึงรวมหัวกันจะกำจัดครอบครัวจิ้งจอกให้สิ้นซาก

เรื่องคุณจิ้งจอกกับไคลี่บุกปล้นนี้มีข้อแตกต่างจากหนังสือ คือหลานของเฟซิลิตี้ชื่อคริสทอฟเฟอร์สัน มาอาศัยอยู่ด้วยชั่วคราว ปรากฏว่าเป็นหลานชายที่เก่งหลายด้าน ทั้งกีฬา คาราเต้ ความคิดความอ่าน แล้วยังนั่งสมาธิเป็นอีกต่างหาก เทียบกับลูกชายแอชซึ่งตัวเล็กกว่าเตี้ยกว่ากีฬาไม่เอาอ่าวแถมแฟนสาวที่คบกันหันไปคบคริสทอฟเฟอร์สันเฉย คนเป็นพ่อก็ชื่นชมคริสทอฟเฟอร์สันไม่ขาดปากแบบไม่รู้เหนือรู้ใต้เอาเลย อีกทั้งชวนหลานออกปล้นด้วย ทำเอาแอชอิจฉา ริษยา เก็บกดและแค้นเคืองพ่อแม่เป็นอันมาก เป็นปมใหม่ของหนังที่สร้างขึ้นมาให้ต่างจากหนังสือ

หนูที่เฝ้าโรงกลั่นแอปเปิลไซเดอร์ก็เช่นกัน หนังสร้างแคแร็กเตอร์ให้ดุดันกว่าในหนังสือ หนูซึ่งชื่อแร็ต ในหนังตัวดำปี๋ จิ๊กโก๋ ควงมีด ไม่ใช่หนูขี้กลัวคอยหลบซ่อนคนแบบในหนังสือแต่ทำตัวเสมือนเจ้าถิ่นครอบครองโรงเหล้าอยู่คนเดียว เขาเองที่พูดว่าเฟซิลิตี้เคยสำส่อนมาก่อนและออกปากแทะโลมเธอในคราวหนึ่ง ลองปากสุนัขขนาดนี้งานนี้มีเลือดแน่นอน หนังได้เรตพีจี

การเอาล่อเอาเถิดระหว่างครอบครัวจิ้งจอกกับชาวไร่สามคนซึ่งระดมคนงานมาสามไร่รวม 108 คน กับรถตักดินยักษ์อีกสามคัน (ในหนังสือใช้สองคัน) พัฒนาไปเป็นขั้นเป็นตอนตามลูกล่อลูกชนของคุณจิ้งจอกจอมแสบ จนกระทั่งถึงจุดไคลแม็กซ์เมื่อกองกำลังมนุษย์โค่นบ้านต้นไม้ของพวกเขาแล้วปิดล้อมที่ดินไว้ทุกด้าน เรียกว่าไม่เพียงครอบครัวคุณจิ้งจอกต้องอดตายแต่สัตว์ใต้ดินทั้งปวงไม่ว่าจะเป็นแบดเจอร์ ตุ่น กระต่าย วีเซิล หรืออื่นใดต้องตายหมดแน่นอน รวมทั้งลูกเล็กเด็กแดงไม่มีเหลือ

นักอ่านจะนึกไม่ออกเลยว่าคุณจิ้งจอกแสนมหัศจรรย์จะหาทางออกอย่างไร นักดูหนังที่ไม่อ่านหนังสือมาก่อนก็ย่อมคาดไม่ถึงเช่นกัน แม้หนังสือและหนังจะออกมานานมากมายหลายปีแล้วแต่ก็ขอไม่บอกตอนจบในที่นี้ เด็กรุ่นใหม่ๆ ที่เติบโตมาจะได้ไปหาอ่านหาดู

หนังใช้เสียงพากย์ทรงพลังมาก ตอนนั่งดูนี่รู้เลยว่าเสียงใคร จอร์จ คลูนีย์ ให้เสียงคุณจิ้งจอก เมอริล สตรีป ให้เสียงเฟซิลิตี้ ที่เหลือก็เป็นนักแสดงดังๆ อีกหลายคน สำหรับหนังสือนอกจากจะมีพิมพ์ใหม่อยู่เรื่อยๆ แล้ว เรื่องสั้นสี่เรื่องที่เวส แอนเดอร์สัน นำมาสร้างฉายเน็ตฟลิกซ์รอบนี้ก็มีแปลไทยทั้งสี่เรื่องกระจายในหนังสือรวมเรื่องสั้นสองเล่ม ได้แก่ เรื่องแรก และ วางไม่ลง

ที่อยากเพิ่มเติมคือความขัดแย้งระหว่างพ่อกับแอชลูกชาย แอชไม่เห็นอะไรดีในตัวเองเพราะพ่อแม่ไม่เคยเห็นอะไรดีในตัวเขา ยิ่งมีคริสทอฟเฟอร์สันมาเปรียบเทียบ มิหนำซ้ำยังแย่งแฟนไปก็ไปกันใหญ่ มีคำถามว่าทำไมคนเป็นพ่อต้องทำแบบนั้น

เพราะอะไรพ่อๆ หลายบ้านต้องทำแบบนั้นทั้งที่รู้ว่ามันไม่ดี

คำอธิบายคือพ่อทุกบ้านใช้ความกังวลส่วนตัวมาเป็นเครื่องมือในการเลี้ยงลูก พ่อเคยผ่านประสบการณ์ที่ยากลำบากมาก่อน เคยตัดสินใจผิดพลาดมาก่อน และชีวิตวันนี้ยังไม่ดีที่สุด ดังนั้น พ่อที่รักลูกจึงไม่อยากให้ลูกผ่านประสบการณ์ยากลำบาก หรือตัดสินใจผิดพลาดอย่างที่พ่อทำ ทำได้ด้วยการปกป้องไว้ก่อน แต่หารู้ไม่ว่าปกป้องมากเกินไปจนลูกอ่อนแอ

ส่วนเรื่องชีวิตวันนี้ยังไม่ดีที่สุดนั้นกลับเป็นความคาดหวังสูงว่าลูกควรเก่งกว่าพ่อเพื่อให้ชีวิตภายหน้าดีที่สุด แต่ไม่ทันระวังว่าที่พอทำไปเพื่อชีวิตของใครที่ดีที่สุดกันแน่ จะเห็นว่ากลไกทางจิตของพ่อในการดูแลตัวเองซับซ้อนมาก มากเสียจนไม่มีพ่อที่ไหนจะคลายออกเองได้ง่ายๆ แล้วจึงมาลงกับลูก

แม่มักทำงานนี้ได้ง่ายกว่า เฟซิลิตี้เพียงสั่งลาแอชในตอนท้ายว่าลูกแตกต่าง ขอให้ภูมิใจในส่วนที่แตกต่าง เท่านี้เองแอชจึงไปต่อได้ ความหมายของแม่คือชีวิตของลูกจะไม่มีวันเหมือนคนอื่น ไม่ต้องคิดเรื่องเหมือนคริสทอฟเฟอร์สัน และชีวิตของลูกจะไม่มีดีที่สุดเพราะชีวิตไม่มีสิ่งที่ดีที่สุด แต่เพราะความแตกต่างและรักตนเองนั่นเองที่ลูกจะสู้ต่อไปได้เรื่อยๆ ไม่หยุดยั้ง

นี่คือ Fantastic Mrs.Fox คุณนายจิ้งจอกแสนมหัศจรรย์ •

 

การ์ตูนที่รัก | นายแพทย์ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022