จากสังคมธุรกิจไทย ได้เชื่อมพรมแดนกว้างขึ้น สู่ภาพใหญ่ทางการเมือง เป็นปรากฏการณ์แห่งยุคสมัย

ทักษิณ ชินวัตร ในวัย 62 ปี ได้ก้าวขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีครั้งแรก (9 กุมภาพันธ์ 2544) ในช่วงจังหวะเวลาตื่นเต้น ท่ามกลางบริบทช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ จับทางเข้ากับโมเดลเฉพาะตัว แตกต่างจากแบบแผนการบริหารอำนาจรัฐในช่วงก่อนหน้านั้น

ในช่วงเวลาสังคมไทยกำลังเผชิญผลพวงวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจครั้งใหญ่ (เปิดฉากตั้งแต่ปี 2540) ส่งผลสั่นสะเทือนและบ่อนทำลายพลังอนุรักษนิยม พลังซึ่งมีฐานครือข่ายธุรกิจรากฐาน (Old establishment) อย่างมั่นคง จนหลายต่อหลายราย ล้มหายตายจาก

ส่วนผู้อยู่รอด กำลังสาละวันกับช่วงเวลาเยียวยา แก้ปัญหาตนเอง มีการปรับโครงสร้างหนี้และองค์กร

ทั้งๆ ตระหนักถึง “ปรากฏการณ์ทักษิณ” เป็นภาวะท้าทายทีเดียว กระแสและปฏิกิริยาเชิงลบในเวลานั้น จึงมีพลังไม่มากพอ แต่ก็พอเห็นเค้าลางจะแรงขึ้นในอนาคตไม่นานจากนั้น

รัฐบาลทักษิณ ชินวัตร ในช่วงแรกๆ เผชิญปัญหาใหญ่อยู่บ้าง โดยเฉพาะจากกรณี “ซุกหุ้น” อันโด่งดัง แต่ในที่สุด (เมื่อ 3 สิงหาคม 2544) ศาลรัฐธรรมนูญมีมติ 8 ต่อ 7 เสียง ให้เขาพ้นผิดคดีซุกหุ้น

อีกด้านหนึ่ง ว่าด้วยความสัมพันธ์ธุรกิจใหญ่กับการเมือง ตามที่เห็นและเป็นมา มักอยู่ข้างหลัง หรือไม่ส่งตัวแทนเข้าไปมีบทบาทบ้างอย่างไม่โจ่งแจ้ง

กรณีทักษิณ ชินวัตร ถือว่าพลิกด้าน มีการเปิดตัวอย่างเต็มที่ ตัวแทนเครือข่ายธุรกิจใหญ่ เข้ามาสู่อำนาจทางการเมืองโดยตรง เป็นผู้สร้างโมเดลการบริหารรัฐที่แตกต่าง ตั้งแต่ต้นทาง จากพรรคการเมือง สู่โครงสร้างคณะรัฐมนตรี หากจะว่าไปแล้ว มีเค้าโครงจากประสบการณ์ความสำเร็จทางธุรกิจ

 

อย่างที่ว่าไว้ (ตอนที่แล้ว) มิติแรก-เกี่ยวกับ “สายสัมพันธ์กับผู้คนในแวดวงอำนาจ” จากผู้วิ่งเต้นขายสินค้าให้แวดวงราชการ สู่ผู้ถือครองระบบสัมปทานของรัฐ เป็นจุดตั้งต้นสำคัญในการก่อร่างสร้างกิจการ เช่นเดียวกับการก่อตั้งพรรค แผนการใหญ่เริ่มต้นด้วยการรวบรวม ระดมพลพรรค โดยเฉพาะบรรดา “ขาใหญ่” ของระบบการเมืองไทยดั้งเดิม อย่างที่เรียกกันว่า “บ้านใหญ่” ในปัจจุบัน

อีกมิติหนึ่ง-ในฐานะนักบริหารธุรกิจ ผู้สร้างกิจการเติบโตมาจากปัจจัยให้ความสำคัญเทคโนโลยีใหม่ๆ และฐานลูกค้าวงกว้าง ในทางการเมือง เขาให้ความสำคัญกับกลุ่มคนใหม่ๆ อยู่นอกระบบการเมืองและระบบราชการด้วย

โชคดีมีคนกลุ่มหนึ่งซึ่งเป็นผู้คนร่วมยุคสมัย มีประสบการณ์เชี่ยวกรำ โดยเฉพาะกลุ่ม “คนเดือนตุลา” ในเวลานั้นอยู่ วัยกว่า 40 ปี กลุ่มคนที่มีประสบการณ์ชีวิต และการเมืองในมุมที่แตกต่าง หากให้เข้ากับยุคสมัย อาจเรียกได้ว่าในยุคนั้นมีคุณสมบัติ Analytical thinking อย่างเป็นที่ต้องการในเวลานี้

กลุ่มคนกลุ่มใหญ่เคยอยู่ในขบวนการต่อสู้กับอำนาจรัฐอย่างเข้มข้นในยุคเผด็จการทหาร ที่สำคัญมาก ต่อมาพวกเขาเป็นชนชั้นกลาง สามารถเติบโตในช่วงเศรษฐกิจพองตัว แต่สะดุดไปบ้างในช่วงวิกฤต โดยเฉพาะเป็นกลุ่มคนมีสายสัมพันธ์กับกลุ่มผู้คนฐานรากของสังคมไทย อีกส่วนเป็นนักวิชาการ และนักคิดอิสระทั้งจากภาคเอกชนและนอกระบบรัฐ

ยุทธศาสตร์และแนวทางใหม่ๆ จึงเกิดขึ้นในช่วงรัฐบาลทักษิณ ชินวัตร รวมทั้งสามารถอยู่ในอำนาจได้นานพอที่จะเห็นผล และเป็นที่จดจำ

 

จะขอกล่าวถึงเป็นพิเศษ คือความพยายามก้าวข้ามโมเดลเศรษฐกิจเดิม เคยมีพลังสร้างเศรษฐกิจไทยเติบโตตั้งแต่หลังสงครามเวียดนาม ที่เรียกว่า East Asia Economic Model หรือ EAEM (อ้างอิงจากส่วนหนึ่งจากผลงานวิจัยของ Morgan Stanley Dean Witter ในหัวข้อเรื่อง Asia/Pacific Economics โดย Daniel Lian เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2544)

ตามยุทธศาสตร์พึ่งพิง การลงทุนด้วยเงินจำนวนมาก และอาศัยเทคโนโลยีพื้นฐานจากต่างประเทศ เพื่อสร้างสายสัมพันธ์กับตลาดโลก อาศัยแรงงาน ผลิตผลทางการเกษตรและทรัพยากรธรรมชาติป้อนตลาดโลก เมื่อดีมานด์ในตลาดโลกมีการเปลี่ยนแปลงโดยฉับพลัน ราคาสินค้าจึงมีความผันผวนอย่างรุนแรง ส่งผลทำลายล้างตลอดช่วงห่วงโซ่ในบางช่วงบางเวลา

อีกหนึ่งในแนวนโยบายเศรษฐกิจที่ก้าวหน้า ยุครัฐบาลทักษิณ ชินวัตร กล่าวถึงอย่างกว้างเรียกว่า SME Model คือกระบวนการการเปิดโอกาสใหม่ให้กับรากหญ้าของสังคม

อย่างที่นักคิดเกี่ยวข้องบางคนกล่าวไว้ “นอกจากมีการยื้อแย่งอำนาจรัฐ เพื่อแบ่งสินทรัพย์ของรัฐแล้ว ควรสร้างโอกาสผู้เสียภาษี มีโอกาสในชีวิตมากขึ้น อย่างมีความเท่าเทียมกัน”

สะท้อนโมเมนตัมทางเศรษฐกิจขยายวงในเชิงภูมิศาสตร์ ออกจากส่วนกลาง ออกจากเมืองหลวงและเมืองใหญ่มากขึ้นๆ ช่วงเวลาเทคโนโลยีสื่อสารเฉพาะปัจเจกขยายตัว เชื่อมโยงผู้คนอย่างทั่วถึง เป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์การเมืองไทย มีผู้เกี่ยวข้องกว้างขวางที่สุด ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมืองมากกว่ายุคใดๆ ก่อนหน้า

ถือเป็นจังหวะที่ดี (รัฐบาลทักษิณ ชินวัตร 9 กุมภาพันธ์ 2544-19 กันยายน 2549) ด้วยบริบทกว้างๆ จากปัจจัยภายนอก ยังไม่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยยะ เข้ามาปะทะสังคมไทย

 

หากจับสัญญาณช่วงเปลี่ยนผ่านได้เลยยุคนั้นมาแล้ว มีบาง “ชิ้นส่วน” พอจะอรรถาธิบายเป็นกระแสและทิศทางได้ ว่าด้วยความเคลื่อนไหวเครือข่ายธุรกิจระดับโลก ทั้งซีกโลกตะวันตกและตะวันออก

จากยุคสงครามเวียดนาม มีอิทธิพลของโลกตะวันตก โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกา พ่วงด้วยอิทธิพลตะวันออกจากญี่ปุ่น ผ่านสินค้าและบริการ ชักนำวิถีชีวิตสมัยใหม่สู่สังคมไทย ขยายวงกว้างขึ้นจากเมืองสู่หัวเมือง

อิทธิพลนั้นยังคงอยู่ในช่วงคาบเกี่ยวเริ่มขยายตัวสู่ปัจเจกมากขึ้น ผ่านเครือข่ายสื่อสารซึ่งเติบโตในยุคทักษิณ ชินวัตร

ปรากฏการณ์สื่อใหม่ในยุคอินเตอร์เน็ตเพิ่งมาถึงหลังจากนั้นไม่นาน เรียกว่าสื่อสังคมได้เชื่อมผู้คนอย่างกว้างขวาง รวมทั้งสร้างโอกาสข้ามพรมแดน

ขณะมีอิทธิพลใหม่จากซีกโลกตะวันออกก่อตัวขึ้น ท่ามกลางโอกาสที่มากับช่วงเวลาพลิกผันและสับสนในภูมิภาค

ตั้งแต่ช่วงวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจ “ต้มยำกุ้ง” และการส่งคืน “ฮ่องกง” ให้ทางการจีน (ปี 2540) โดยเฉพาะพวก start up เข้ากับกระแสโลก เทคโนโลยีและสื่อสารยุคใหม่ เปิดตัวขึ้นในปัจจัยเกื้อหนุน ในเวทีเฉพาะปิดกั้นไว้ภายในจีนแผ่นดินใหญ่ ไม่ให้เครือข่ายโลกตะวันตกเข้ามาเช่นที่อื่นๆ ขณะตนเองได้โอกาสเปิดกว้าง สามารถก้าวสู่โลกการเงินภายนอกได้อย่างเต็มที่ ภาพย่อยนั้นได้สะท้อนภาพใหญ่ ความเป็นไปทางเศรษฐกิจจีนที่เติบโตอย่างมหัศจรรย์

ผ่านความเคลื่อนไหวธุรกิจใหญ่ ก่อตั้งในช่วงเดียวกัน (ปี 2540-2541) ที่อ้างอิงโดยเฉพาะคือผู้นำสื่อใหม่ในสังคมจีน มีส่วนผลักดันให้ก้าวเป็นผู้นำค้าปลีกออนไลน์ระดับโลกอย่างรวดเร็ว ด้วยแผนการก้าวกระโดดครั้งใหญ่ ระดมทุนจากโลกตะวันตก ผ่านตลาดหุ้นฮ่องกง (Stock Exchange of Hong Kong หรือ HKEX) และตลาดหุ้นนิวยอร์ก (New York Stock Exchange หรือ NYSE)

และแล้วสัมพันธ์กับเรื่องราว หนึ่งในธุรกิจจีนในประเทศไทย ผู้ยึดครองตลาดค้าปลีกออนไลน์อย่างเบ็ดเสร็จในช่วงไม่กี่ปีมานี้ เชื่อมโยงและเข้าถึงกิจกรรมทางสังคมไทยอีกชั้น จากสื่อสังคมโลกตะวันตก จนเข้าถึงพฤติกรรมการบริโภคของปัจเจกชนอย่างกว้างขวาง และลงลึกยิ่งขึ้น หยั่งรากสู่กิจกรรมสำคัญ นั่นคือการจับจ่ายใช้สอยและการบริโภคโดยตรง

นั่นคือ ชิ้นส่วนย่อยๆ สะท้อนบริบทสังคมไทยภาพใหญ่ ผ่านความเปลี่ยนแปลงอย่างมากมาย ว่าด้วยสายสัมพันธ์ของผู้คนในสังคม

วันนี้ ยุคหวนคืนมาถึง ทักษิณ ชินวัตร ในวัย 74 ปี พร้อมด้วยส่วนผสมดรีมทีมแทบจะเรียกว่าชุดเดิม ส่วนใหญ่อยู่ในวัย 70 ปี ปรากฏด้วยร่องรอยโมเดลเดิมซึ่งคลี่คลาย สายสัมพันธ์ผู้มีอำนาจ มีพลังหลอมรวมมากขึ้น ขณะเป้าหมายในวงกว้างพยายามอ้างอิงจากยุคก่อน

จึงเป็นภารกิจที่ท้าทายอย่างยิ่ง •

 

www.viratts.com

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022