ฝุ่นตลบอบอวลยังคลุ้งอยู่ในห้องประชุมอย่างไม่เป็นทางการ (informal) ระหว่างประเทศอาเซียนบางประเทศ ชาติมหาอำนาจบางชาติคือ จีนและอินเดียที่รัฐบาลไทยจัดขึ้นที่เมืองพัทยา เมืองตากอากาศที่เต็มไปด้วยบาร์ คาราโอเกะ และแหล่งบันเทิงเริงรมณ์ของผู้คนหลายชาติ หลายภาษามากมาย

ไม่มีข่าวสักนิดว่า เหล่าตัวแทนซึ่งไม่มีใครรู้ว่าระดับไหนของประเทศต่างๆ ที่มาประชุมและหาทางออกเรื่องเคร่งเครียดระดับโลก จะออกมาจากที่ประชุมที่ร้อนรุ่มนั้นมานั่งดื่ม กิน ฟังเพลงไพเราะ เจ๊าะแจ๊ะกับสาวน้อยสาวใหญ่ช่างพูดจาน่ารักสักแค่ไหน

พวกเขาไม่รู้ว่า เรื่องประชุมที่ไม่มีคำตอบใดๆ นั้นจะนำไปสู่อะไรที่มากกว่า ยากกว่า ใหญ่กว่าที่พวกเขาจะจัดการได้โดยลำพัง

ผมกำลังพูดถึงเมียนมาครับ

 

เมียนมาในโจทย์ใหม่

ตั้งแต่ผู้นำทหารเมียนมายึดอำนาจจากรัฐบาลพลเรือนที่มาจากการเลือกตั้งเมื่อต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2021 ทิศทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคมและการต่างประเทศของเมียนมาถูกหันเหด้วยทิศทางแสนอันตราย

เมียนมาทั้งประเทศลุกเป็นไฟจากการต่อต้านด้วยอาวุธแล้วทอดยาวต่อมาไปสู่การเกิดใหม่ของสงครามกลางเมือง (renew Civil War)

ความขัดแย้งทางการเมืองเปลี่ยนไปและขยายตัวออกไปสู่การจลาจลต่อต้านรัฐบาลทหาร

ด้วยกองกำลังโปรประชาธิปไตยกลุ่มใหม่ต่อสู้เคียงคู่กับกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ติดอาวุธ ได้ทำการต่อสู้กับผู้ปกครองส่วนกลางของเมียนมามายาวนานหลายทศวรรษ ท่ามกลางการคุมเชิงทางทหารและยุทธศาสตร์ซึ่งกันและกัน ทั้งฝ่ายทหารของรัฐบาลและกลุ่มต่อต้านกลุ่มต่างๆ ถูกกำหนดให้สู้กันอย่างนี้ ประเทศเพื่อนบ้านหลายประเทศได้พยายามเป็นตัวกลางไกล่เกลี่ยทั้งสองฝ่าย

แต่สันติภาพด้วยการเจรจาก็ไม่เคยปรากฏออกมา

กว่า 2 ปีแล้ว วิกฤตการณ์ทางการเมืองเมียนมาได้รับความสนใจน้อยจากทั้งสหรัฐอเมริกาและจีน แม้เป็นช่วงเวลาการขยายตัวอย่างต่อเนื่องของความขัดแย้งภายในเมียนมา

จนความตึงเครียดดังกล่าวขยายตัวออกไปถึงชาติมหาอำนาจด้วยสหรัฐอเมริกาและพันธมิตรจึงแสดงการสนับสนุนกลุ่มโปรประชาธิปไตยในเมียนมา

แต่ด้วยข้อพิจารณาต่างๆ เชิงภูมิรัฐศาสตร์ ได้จำกัดความเต็มใจของชาติมหาอำนาจในการใช้การกำลังต่อทหารเมียนมา แม้ว่าจีนชื่นชอบเผด็จการทหารเมียนมาในบางกรณี แต่จีนเลือกเฝ้ารอคอยและเฝ้ามอง (wait and see) ด้วย

แต่การยับยั้งช่างใจนี้ของชาติมหาอำนาจทั้งสอง ตอนนี้ใช้การไม่ได้แล้ว

การรับรู้ที่ผิดพลาดต่อพัฒนาการหลายๆ อย่าง เป็นตัวบ่งชี้ว่า กองกำลังต่อต้านรัฐบาลทหารเมียนมาคือ ตัวแทน (proxies) อเมริกัน

ปักกิ่งกำลังมุ่งมั่นเพิ่มขึ้น ค้ำยันรัฐบาลทหารเมียนมา ผลอันนี้พวกฝรั่งเรียกว่า กระบวนการเป็นสงครามเย็น (Cold War-ization)¹ คือ สงครามกลางเมืองกำลังเป็นที่สนใจจากภายนอก สอดแทรกด้วยการแข่งขันของอภิมหาอำนาจ แต่ละฝ่ายต่างหวาดกลัวว่า ความเฉื่อยชาจะเป็นประโยชน์ของอีกฝ่ายหนึ่ง

นี่ทำให้ประเทศอื่นๆ ในภูมิภาคโดยเฉพาะประเทศในอาเซียนยุ่งยาก

หนึ่งในหลักการสำคัญของอาเซียนคือ อาเซียนไม่ควรถูกบังคับให้เลือกระหว่างสหรัฐอเมริกาและจีน แทนที่จะเป็นอย่างนั้น คุณค่าหลักของกลุ่มคือ รักษาความสัมพันธ์อันดีต่อทั้งสองชาติมหาอำนาจ แต่สงครามกลางเมืองเมียนมาเป็นแง่มุมของความขัดแย้งตัวแทนสงครามเย็น แล้วสถานการณ์ที่นำโดยความไม่ตั้งใจของรัฐบาลต่างๆ ในภูมิภาค รวมตัวกันต่อต้านรัฐบาลทหารเมียนมาในตอนแรก

ในไม่ช้าประเทศเพื่อนบ้านอาจเผชิญหน้าทางเลือกที่ถูกต้องแน่ชัดว่า มันไม่ใช่แค่ระหว่างทหารกับฝ่ายต่อต้านที่นิยมประชาธิปไตย แต่ระหว่างสหรัฐอเมริกากับจีน

สำหรับสหรัฐอเมริกาและพันธมิตร การปกป้องด้วยขุดหลุมล้อมรัฐบาลทหารเมียนมาเป็นภาพลางๆ ให้เห็น อิทธิพลจีนลดลงและมีความไร้เสถียรภาพอย่างมากในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

 

ใหญ่กว่าสงครามกลางเมืองเมียนมา

ความเป็นจริงแล้ว การแข่งขันกันระหว่างสหรัฐอเมริกาและจีนกำลังปรับเปลี่ยนสงครามการเมืองเมียนมา สู่อีกมิติหนึ่งที่ใหญ่และมีผลอย่างมากต่อภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และโลก

มีการตั้งคำถามว่า เมียนมาอาจกลายเป็น ด่านหน้าสงครามเย็นใหม่ หรือไม่

สหรัฐอเมริกาต่อต้านทหารเมียนมา แต่ก็ยังเป็นห่วงกับความแปลกแยกของพันธมิตรในภูมิภาค พวกเขาบางประเทศยังคงรักษาความผูกพันกับทหารเมียนมาหลังการทำรัฐประหาร เจ้าหน้าที่ระดับสูงอเมริกันได้พบปะบรรดาผู้นำกลุ่มฝ่ายค้านต่อต้านชาวเมียนมา และรัฐบาลสหรัฐอเมริกาได้ทำการแซงก์ชั่นเจ้าหน้าที่ทหารระดับสูงเมียนมา

แต่การแซงก์ชั่นนั้นๆ ปราศจากการแตะต้องสินทรัพย์ล้ำค่าที่สุดของทหารเมียนมา ได้แก่ รัฐวิสาหกิจน้ำมันและก๊าซเมียนมา บริษัทที่ทหารเป็นเจ้าของที่ทำรายได้ 1 พันล้านเหรียญสหรัฐต่อปี และสนองความต้องการยิ่งของรัฐบาลทหารในการได้มาซึ่งเงินตราต่างประเทศ

รัฐบาลอเมริกันแซงก์ชั่นอีกโดยการแซงก์ชั่นครั้งที่สอง 21 มิถุนายน 2023² กระทรวงการคลังสหรัฐแซงก์ชั่น Myanmar Oil and Gas Enterprise-MOGE และ Myanmar Foreign Trade Bank-MFTB³ และกับใครที่ทำธุรกิจกับทหารเมียนมา เช่น บริษัทพลังงานของไทยและบริษัทการเงินสิงคโปร์

การยับยั้งทหารเมียนมาของสหรัฐอเมริกาเหมือนหมายให้ประเทศอื่นในภูมิภาคสงบลง โดยเฉพาะประเทศไทย ที่รัฐบาลซึ่งมีอำนาจโดยทำรัฐประหารปี 2014 ยังคงสนับสนุนรัฐบาลทหารเมียนมาและรักษาความผูกพันทางเศรษฐกิจใกล้ชิด

พันธมิตรสำคัญของสหรัฐอเมริกาและหุ้นส่วนในอินโด-แปซิฟิกได้แก่ ออสเตรเลีย อินเดียและญี่ปุ่นได้พูดถึง ความกังวลของพวกเขาต่อวิกฤตการณ์เมียนมา แต่กลัวว่า การกดดันมากๆ จะเปิดทางให้จีนมีอิทธิพลมากขึ้น ผลคือ พวกเขารักษา หรือในกรณีอินเดียขยายความผูกพันทางเศรษฐกิจและการทูตกับทหารเมียนมา และไม่ได้ให้การสนับสนุนฝ่ายต่อต้านชาวเมียนมา

ไม่เหมือนกับสหรัฐอเมริกา จีนมองความวุ่นวายในเมียนมาด้วยความกำกวม ปักกิ่งสนุกกับความสัมพันธ์ที่ดีกับรัฐบาลของนางออง ซาน ซูจี ก่อนถูกโค่นล้ม จากการรับรู้ของจีน ประตูถัดไปที่จะเกิดขึ้นรุนแรงและทันทีจากสงครามกลางเมืองในเมียนมาคือจีน จีนมีพรมแดนร่วมกันกับเมียนมา 1,300 ไมล์ อันเป็นข่าวร้ายต่อเสถียรภาพภูมิภาคและสำหรับการลงทุนของจีนหลายหมื่นล้านดอลลาร์ในเมียนมาภายใต้ ข้อริเริ่มหนึ่งแถบ หนึ่งเส้นทาง (Belt and Road Initiative-BRI) จีนเป็นและยังคงเป็นผู้ขายอาวุธอันดับ 1 ให้เมียนมา

แต่จีนก็ไม่ไว้วางใจทีเดียวผู้นำทหารเมียนมา ซึ่งจีนมองว่า คาดการณ์ไม่ได้อย่างมากด้วย

ปักกิ่งได้สนับสนุนบางกลุ่มชาติพันธ์ติดอาวุธเมียนมา รวมทั้งยอมตามการค้าอาวุธใต้ดินตามแนวชายแดน

ด้วยเหตุผลนี้และเหตุผลอื่นๆ บรรดาผู้นำที่ปักกิ่งเลือกโอบล้อมสิ่งที่เสี่ยงไว้ในเมียนมาหลังรัฐประหาร แม้ปักกิ่งไม่เคยประณามทหารหรือเรียกร้องชัดๆ ให้เมียนมากลับสู่การปกครองโดยพลเรือน

พวกเขาเปิดช่องกับรัฐบาลเอกภาพแห่งชาติ และกดดันไม่ให้ยุบพรรคการเมืองที่นำโดยออง ซาน ซูจี⁴

เมื่อมีการต่อสู้กันระหว่างทหารกับกลุ่มชนกลุ่มชาติพันธ์ติดอาวุธ แล้วนำไปสู่อุบัติเหตุต่อเมืองชายแดนจีน ปักกิ่งออกเตือนทหารว่า หากมีอุบัติเหตุอีกครั้งจะได้รับการตอบสนองที่จำเป็น⁵

มีรายงานว่า เมื่อ หวัง อี้ (Wang Yi) รัฐมนตรีต่างประเทศเยือนเมียนมาช่วงฤดูร้อนปี 2022 เขาปฏิเสธเข้าพบกับมิน อ่อง ลาย ผู้นำทหารเมียนมา การเคลื่อนไหวถูกมองในเวลาว่า ดูแคลนทางการทูตครั้งสำคัญ

พรมแดน ชายแดน ผลประโยชน์ต่างๆ นานาที่ชอบอ้างกันภายใต้โจทย์ สงครามกลางเมือง รัฐบาลไทยมีพละกำลังและความสามารถปกป้องได้หรือ ยิ่งเมียนมาเองกำลังถูกการแข่งขันระหว่างสหรัฐอเมริกาและจีนปรับเปลี่ยนเป็น ด่านหน้าสงครามเย็นใหม่ ที่ใหญ่กว่า กระทบมากกว่าเสียอีก

 

---

¹ฝรั่งที่วิเคราะห์เช่นนี้คือ YE MYO HEIN เขาเป็น Visiting Scholar แห่ง the United State Institute of Peace และ LUCAS MYERS เขาเป็น Senior Associate ของ the Southeast Asia ที่ the Wilson Center สถาบันวิจัยด้านเอเชียศึกษา สหรัฐอเมริกา

²“Treasury Sanctions Burma’s Ministry of Defense and Regime Controlled Financial Institutions” Treasury News Press Release 21 June 2023

³กระทรวงการคลังสหรัฐกล่าวหาว่า กระทรวงกลาโหมเมียนมานำเข้าสินค้าและวัสดุมูลค่า 1 พันล้านเหรียญสหรัฐตั้งแต่รัฐประหาร 2021

⁴ชื่อ the National League for Democracy

⁵ผู้เขียนได้ช้อมูลจากนักวิชาการจีนที่ร่วมไปภาคสนานชายแดนจีน-เมียนมาก่อนเกิดโควิด-19 ผู้นำจีนอ่อนไหวกับชายแดนด้านนี้ในหลายเหตุผล และไม่พอใจการปะทะกันระหว่างทหารเมียนมากับกองกำลังชาติพันธ์ติดอาวุธ และโกรธมากหากการสู้รบนั้นๆ เลยมาถึงหมู่บ้านคนจีนชายแดน และมักใช้กำลังทหารและอาวุธตอบโต้รุนแรง

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022