“ป่อง”

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “ป่อง”

“ป่อง” ในภาษาล้านนา หมายถึง “ช่อง”

คำว่า “ป่อง” สามารถนำไปผสมกับคำอื่นๆ ให้มีความหมายหลายอย่าง เช่น “หน้าป่อง” (โบราณนิยมเรียกหน้าต่างเพียงคำเดียวว่าป่อง) หน้าป่อง หมายถึง หน้าต่าง

เรือนล้านนาโบราณไม่นิยมทำหน้าต่าง

ตั้งแต่กระท่อมชาวนา เรือนผู้มีฐานะ จนถึงเรือนชนชั้นปกครองไม่มีหน้าต่าง ด้วยเพราะในอดีตสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติทางเหนือมีอากาศที่หนาวเย็นกว่าปัจจุบันมาก แม้ในฤดูฝนก็มีฝนมากและอุณหภูมิเยือกเย็นเช่นกัน

สันนิษฐานว่าการไม่ทำหน้าต่างเรือนพักอาศัยนั้นมีมานานมากสมัยต้นบรรพบุรุษกลุ่มชาติพันธุ์ไตก่อนการเคลื่อนย้ายลงมาทางทิศใต้หลายครั้งตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ซึ่งมีแหล่งตั้งถิ่นฐานโบราณเดิมอยู่เหนือแม่น้ำสาละวิน แม่น้ำโขง ไปจนใกล้ถึงแถบใต้แม่น้ำแยงซีเกียง ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีอากาศหนาวเย็น ในเรือนมีเตาไฟเพื่อการทำอาหารให้ความอบอุ่น และไล่แมลง ใช้ภูมิปัญญาในการทำให้อากาศเสียไหลเวียนขึ้นใต้หลังคา และระบายออกทางชายคาเป็นส่วนใหญ่

ผนังเรือนล้านนาโบราณใช้ไม้ไผ่สานเป็นหลัก ลดแรงลมหนาวที่ปะทะเข้าสู่เรือนและช่วยระบายอากาศได้ด้วย

ขณะเดียวกันหลังคาเรือนที่ใหญ่และพาดชายลงต่ำจะช่วยให้ผืนชายหลังคาเป็นตัวกั้นลมหนาวได้อีกชั้น

อาจมีบางเรือนที่เจาะช่องผนังสำหรับส่องดูความเป็นไปนอกเรือน หรือไว้ทักทาย รับสิ่งของกับคนนอกเรือน เรียกช่องผนังนี้ว่า “ป่องแยง”

“ป่องแยง” แยง แปลว่า ดูอย่างพินิจ ป่องแยง หมายถึง ช่องส่อง “ป่องเหยี้ยม” ก็ว่า ช่องที่อยู่บนสิ่งปลูกสร้างหรือสถานที่อื่นๆ เช่น เจดีย์ป่อง หมายถึง เจดีย์ที่มีช่องเจาะหรือเปิดหรือภายในเจดีย์กลวง

ถ้ำป่อง คือ ถ้ำที่มีช่องหรือกลวงภายใน

ผาป่อง คือ หน้าผาที่มีช่องหรือกลวงภายใน

ป่องไฟ คือ ช่องปล่อยควันของเตาเผาหรือเตาผิง หน้าต่างบ้านเรือนชาวล้านนาเริ่มมีการทำขึ้นตามอย่างการสร้างบ้านของชาวต่างชาติต่างถิ่นที่เข้ามาอาศัยในล้านนา เช่น พ่อค้าและมิชชันนารีชาวอังกฤษ รวมทั้งชาวจีนที่เข้ามาอาศัยในล้านนา ซึ่งมีทั้งหน้าต่างแบบกระทุ้งและแบบเปิดบาน มีลูกฟักบานเกล็ด ลูกฟักไม้ และลูกฟักกระจก

และสมัยนี้เองที่ชาวล้านนาได้คิดทำช่องเปิด “ฝาไหล” ที่เป็นช่องหน้าต่างบานเลื่อนที่เป็นเอกลักษณ์ใหม่เพิ่มเติมมา •

 

ล้านนาคำเมือง | ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/iRHg4WPH4Q

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) October 31, 2022