บทความพิเศษ

จักรกฤษณ์ สิริริน

 

เจ้าพ่อ Soft Power

ผู้มาก่อนกาล

 

ภาพยนตร์เรื่อง Elvis ผลงานการกำกับการแสดงของ Baz Luhrmann เข้าฉายในไทยไปแล้วเมื่อวันที่ 23 มิถุนายนที่ผ่านมา

หนังเรื่อง Elvis แน่นอนว่า ชื่อก็บอกกล่าวเล่ายี่ห้ออยู่แล้ว ว่าต้องเป็นเรื่องราวของ Elvis Presley เจ้าของฉายา “ราชาเพลง Rock ‘n’ Roll” หรือ The King

ภาพยนตร์เรื่อง Elvis ถ่ายทอดเรื่องราว “20 ปีทอง” ของ Elvis Presley (รับบทโดย Austin Butler) กับผู้จัดการคู่ใจของเขา มีชื่อว่า “ผู้พัน Tom Parker” (รับบทโดย Tom Hanks)

นับตั้งแต่เขาเริ่มมีชื่อเสียง ไปจนถึงตอนที่มีแฟนคลับล้นหลามข้ามโลก เป็น Soft Power ยุค 1950 อย่างที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนในประวัติศาสตร์วงการเพลง!

หนังโอบอุ้มกลิ่นอายบรรยากาศรอยต่อวงการดนตรียุค 50-60 ท่ามกลางพื้นเพ-เบื้องหลังของวัฒนธรรมอเมริกัน ที่กำลังทะยานขึ้นสู่จุดสูงสุดระหว่างทศวรรษที่ 1950-1970

แน่นอนว่า ในยุคที่ Elvis โด่งดังทะลุโลก คำว่า Soft Power ยังไม่ปรากฏตัวให้เราได้เห็น แต่หากนำนิยาม และความหมายของคำว่า Soft Power ตามที่ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. เจ้าของฉายา “บิดาแห่ง Soft Power” ผู้เขียนหนังสือลือลั่นสนั่นโลก Soft Power : The Means to Success in World Politics ตีพิมพ์เผยแพร่มาตั้งแต่ปี ค.ศ.2005 ได้กำหนดเอาไว้

มาขยายความต่อ ก็คงจะสวมสอดเข้าพอดีกับนิยาม และความหมายของ Elvis Presley ได้อย่างพอดี!

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. ระบุว่า Soft Power หมายถึง “ความสามารถในการบอกให้ผู้คนทำตามสิ่งที่ผู้ใช้อำนาจต้องการ”

แปลไทยเป็นไทยก็คือ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. ได้บอกกับเราว่า Soft Power แปลว่า “การปลุกปั่นความพึงใจใส่ผู้อื่น”

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. ชี้ว่า กลไกหลักที่สำคัญของการใช้ Soft Power ก็คือ “การสร้างแรงดึงดูดใจ” หรือ Attraction ใส่เข้าไปในใจผู้คน

เขาย้ำว่า Soft Power ต้องเกิดขึ้นภายใต้เงื่อนไข “ความดึงดูดใจที่มิอาจจับต้อง ได้ชักจูงผู้คนให้หลงใหลคล้อยตาม”

กุญแจสำคัญของ Soft Power ก็คือ กลวิธี “เปลี่ยนใจผู้คน” ด้วย “แรงดึงดูด” ไม่ใช่ “แรงคุกคาม” หรือ “การแลกเปลี่ยน”

 

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. ได้กำหนดองค์ประกอบของ Soft Power เอาไว้ 3 ด้าน ดังนี้

1. วัฒนธรรม (Culture) เขามองว่า ถ้าวัฒนธรรมของประเทศใดประเทศหนึ่ง สอดคล้องกับผลประโยชน์ และค่านิยมของประเทศอื่นๆ โอกาสที่วัฒนธรรมดังกล่าวจะกลายเป็น Soft Power ของประเทศนั้นๆ ก็จะมีมากขึ้น

2. ค่านิยมทางการเมือง (Political Values) เช่นเดียวกับวัฒนธรรม หากประเทศใดประเทศหนึ่ง มีค่านิยมทางการเมืองที่สอดคล้องกับประเทศอื่นๆ Soft Power ของประเทศนั้นๆ ก็จะเพิ่มขึ้น

3. นโยบายการต่างประเทศ (Foreign Policies) ถ้าประเทศใดประเทศหนึ่งดำเนินนโยบายที่หน้าไหว้หลังหลอก (Hypocritical) ก้าวร้าว และไม่แยแสต่อท่าทีของประเทศอื่นๆ โอกาสที่จะสร้าง Soft Power ก็จะมีน้อย

 

เป็นที่ทราบกันดีในแวดวงวิชาการว่า ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. Joseph S. Nye, Jr. ได้นำเสนอ Soft Power มาตั้งแต่ต้นทศวรรษที่ 1990 ทว่า กว่าจะสำเร็จเสร็จเป็นหนังสือ Soft Power : The Means to Success in World Politics ก็ต้องรอนานถึง 15 ปี ดังที่กล่าวไป

และคำว่า Soft Power ก็เพิ่งมาดังเปรี้ยงปร้างเอาเมื่อปีกลายนี้เอง เมื่อกระแส Soft Power ได้รับการพูดถึงในเวทีระดับโลก!

เพราะเป็นที่ทราบกันดีในปัจจุบันว่า Soft Power คือเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยเพิ่มมูลค่าเศรษฐกิจเชิงสร้างสรรค์ ต่อยอดทรัพย์สินทางปัญญา เชื่อมโยงกับวัฒนธรรม พื้นฐานทางประวัติศาสตร์ ผ่านการสั่งสมองค์ความรู้ของสังคม ผนวกด้วยเทคโนโลยี และนวัตกรรม

เป็นการพัฒนาอุตสาหกรรมวัฒนธรรม ผ่านบริบทอัตลักษณ์ของแต่ละชาติ ด้วยความหลากหลายทางอารยธรรม ซึ่งถือเป็นทรัพยากรสำคัญของ Soft Power ไม่ว่าจะเป็นภาพยนตร์ ดนตรี ศิลปะ การแสดง แหล่งท่องเที่ยว ผสานการประยุกต์ Soft Power กับธุรกิจรุ่นใหม่

ดังนั้น การผลักดัน Soft Power ซึ่งกำลังเป็นกระแสที่คนทั่วโลกให้ความสนใจ จึงเป็นแนวทางที่ถูกต้องที่ควรสนับสนุน เมื่อพิจารณาถึงศักยภาพ Soft Power ของแต่ละประเทศ

โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อุตสาหกรรมสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเป็นภาพยนตร์ ดนตรี ศิลปะ การแสดง แหล่งท่องเที่ยว ดังที่กล่าวไป

ซึ่งนอกจากจะเป็นการส่งเสริมอุตสาหกรรมวัฒนธรรมที่มีศักยภาพแล้ว ยังเป็นการเพิ่มมูลค่าเศรษฐกิจ และความยั่งยืนให้กับชาติต่างๆ ที่มีต้นทุนเชิงวัฒนธรรมอีกด้วย

 

ดังที่กล่าวไป หากเรานำเอานิยาม และความหมายของ Soft Power ไปจับเรื่องราว ทั้งจากภาพยนตร์เรื่อง Elvis ที่กำลังเข้าฉายก็ดี หรือนำไปจับเรื่องราวในชีวิตจริงของ Elvis Presley ก็ดี

เราสามารถสวมสอดความหมายของ Soft Power ลงไปในชีวิตของ Elvis Presley ทั้งในตัวตนจริงๆ ของเขา และในภาพยนตร์ชีวประวัติ Elvis เรื่องล่าสุดได้อย่างลงตัว!

Elvis Presley มีชื่อจริงว่า Elvis Aaron Presley เกิดเมื่อวันที่ 8 มกราคม ค.ศ.1935 และเสียชีวิตอย่างกะทันหัน เมื่อวันที่ 16 สิงหาคม ค.ศ.1977 ด้วยวัยเพียง 42 ปี

Elvis Presley เป็นนักร้อง และนักแสดงชาวอเมริกัน ถือเป็นหนึ่งใน “สัญลักษณ์วัฒนธรรมอเมริกัน” หรือ “เจ้าพ่อ Soft Power” ตัวจริงเสียงจริง เจ้าของฉายา King of Rock ‘n’ Roll หรือ “ราชาแห่ง Rock ‘n’ Roll” เรียกสั้นๆ ว่า The King

Elvis เกิดที่เมือง Tupelo รัฐ Mississippi เมื่ออายุได้ 13 ปี Elvis โยกย้ายถิ่นฐานบ้านเกิดตามครอบครัวไปยังเมือง Memphis รัฐ Tennessee และเริ่มต้นอาชีพนักร้องที่เมือง Memphis เมื่อปี ค.ศ.1954 นี่เอง

Elvis Presley ได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้ให้กำเนิดแนวเพลง Rockabilly แนวเพลงผสานจังหวะ Uptempo/Backbeat ผสม Country และ Rhythm and Blues

That’s All Right คือ Single แรกออกขายในเดือนกรกฎาคม ปี ค.ศ.1954 ติดอันดับในหลาย Chart เพลง

เดือนพฤศจิกายน ปี ค.ศ.1956 Elvis Presley ปรากฏตัวในโลกภาพยนตร์เป็นครั้งแรก กับหนังเรื่อง Love Me Tender ซึ่งถือได้ว่าเป็นการสร้างพื้นที่ และ Soft Power ใหม่ให้กับเขาเป็นอย่างมาก โดยหลังจากนั้นเขามีผลงานภาพยนตร์ติดตามมาอีกหลายเรื่อง

Elvis Presley สร้างปรากฏการณ์ Soft Power ครั้งยิ่งใหญ่ ด้วยการเปิดการแสดง Aloha from Hawaii ซึ่งถือเป็นคอนเสิร์ตครั้งแรกในประวัติศาสตร์ที่มีการถ่ายทอดผ่านดาวเทียมไปทั่วโลก เมื่อวันที่ 14 มกราคม ปี ค.ศ.1973 ท่ามกลางสายตาแฟนเพลง 1,500 ล้านคู่ที่ดูการถ่ายทอดสดทางโทรทัศน์

Elvis Presley จึงถือเป็น icon หรือบุคคลผู้มี Soft Power ที่ล้ำหน้าอย่างมากในอุตสาหกรรมวัฒนธรรมในศตวรรษที่ 20

โดดเด่นด้วยน้ำเสียงที่สามารถปรับได้หลากหลายแบบ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เขาออกผลงานเพลงหลากหลายแนว

ที่สำคัญก็คือ Elvis Presley ประสบความสำเร็จกับเพลงทุกแนว ไม่ว่าจะเป็น Country, Gospel, Blues โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Pop-Rock

 

Elvis Presley ถือเป็นผู้นำ Soft Power ตัวจริงเสียงจริง ในแง่การประยุกต์ภาพลักษณ์ดนตรี Pop ในแบบ Rock ‘n’ Roll ที่นำสัดส่วนเพลงของชาวแอฟริกันเข้ามาผสม

บทเพลงของ Elvis จึงเปี่ยมไปด้วยพลัง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง รูปแบบการแสดงที่ใส่สุดๆ ทุกเวที แบบไม่มียั้ง!

ทำให้ Elvis ประสบความสำเร็จ โด่งดังข้ามโลก และเป็นดาวค้างฟ้าต่อมาอีกหลายปี!

จนกระทั่งเสียชีวิต! Elvis ก็ยังคงเป็น “ตำนานดาว” ที่ผู้คนจดจำ Soft Power ของเขาอยู่อย่างไม่เสื่อมคลาย!

แม้กาลเวลาจะล่วงเลยมาแล้วกว่า 70 ปี!