ทะลุกรอบ

ป๋วย อุ่นใจ

 

หุ่นไล่ปลา

คุมกำเนิดฝูงปลาต่างด้าว

 

ยุทธวิธีอิมพอร์ตงูมากินหนู อิมพอร์ตปลามากินยุง ใช้สัตว์ผู้ล่ามาควบคุมประชากรสัตว์ไม่พึงประสงค์เคยเป็นกระแสการควบคุมผู้รุกรานที่ชีวภาพที่มาแรงและได้รับความนิยมสูงมากในวงการสาธารณสุข และการเกษตรในอดีต

ในช่วงทศวรรษที่ 1900s การอิมพอร์ต “ปลากินยุง (mosquitofish)” หรือ “แกมบูเซีย (gambusia)” ซึ่งเป็นปลาในตระกูลเดียวกับปลาสอด และปลาหางนกยูง มาควบคุมประชากรยุงร้ายเป็นที่นิยมมากในหลายประเทศในเขตร้อน

ซึ่งฟังดูเผินๆ ยุทธศาสตร์แบบนี้น่าจะดี เพราะออร์แกนิก และไม่ต้องใช้ต้นทุนเยอะ อยากกำจัดยุงก็เอาปลากินยุงมาปล่อยให้คอยเขมือบลูกน้ำและไข่ยุงเป็นของว่างก็จบเรื่อง

แต่ปัญหาก็คือ ปลากินยุงที่ปล่อยไปมันไม่ได้กินแต่ไข่ยุง ลูกน้ำ และแมลงไม่พึงประสงค์ แต่มันกินหมด ทั้งไข่กบ ไข่ปลา ลูกอ๊อด ลูกปลา ตัวอ่อนแมลงอื่นๆ ที่มีประโยชน์ด้วย

แถมยังเป็นสายตอด สร้างความรำคาญและความเสียหายให้ปลาเจ้าถิ่นอื่นๆ ครีบขาด หางแหว่งอยู่เรื่อยๆ จนอาจจะส่งผลต่อความสามารถในการล่าหาอาหาร หรือในกรณีที่หนักหน่อย ปลาที่ครีบขาด หางแหว่งวิ่นก็อาจหมดโอกาสในการผสมพันธุ์ไปเลยก็มี

ปลากินยุงจึงเป็นอาคันตุกะที่ไม่ค่อยจะน่าพิสมัยนัก

ที่สำคัญ อัตราการเจริญเติบโตและเของปลากินยุงนั้นไวมาก ไวจนสามารถยึดครองพื้นที่แย่งแหล่งอาหารได้จนแทบไม่เหลือหรอ แถมยังไม่มีศัตรูทางธรรมชาติ เลยสามารถขยายเผ่าพันธุ์จนปลาและสัตว์น้ำเจ้าถิ่นหลายชนิดนั้นแทบสูญพันธุ์

สถานการณ์การคุกคามของปลาเหล่านี้สาหัสขนาดที่รัฐควีนส์แลนด์ ประเทศออสเตรเลีย ออกคำแนะนำออกมาว่า ถ้าใครไปตกปลาแล้วจับได้ปลากินยุง สังหารทิ้งได้เลย ไม่ต้องโยนกลับลงแม่น้ำ

แต่แม้จะมีมาตรการถึงขั้นนั้น ปลากินยุงที่กินได้แทบทุกสิ่งทุกอย่างก็ยังแพร่กระจายไปทั่วทุกหัวระแหงในหลายประเทศ สร้างความเสียหายให้แก่ระบบนิเวศอย่างมหาศาล

ปลากินยุงจึงถือได้ว่าเป็นสายพันธุ์ต่างด้าว (foreign species) ที่ขึ้นชื่อลือชา เป็นผู้บุกรุกทางชีวภาพ (bioinvader) ในตำนานที่แข็งแกร่งในระดับตำนาน และยากนักที่จะกำราบให้อยู่หมัด

 

การคุกคามจากต่างด้าวผู้รุกรานอย่างปลากินยุงนี้ ก่อให้เกิดเกิดการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพไปอย่างมากมายมหาศาลบอกได้คำเดียวว่าผลลัพธ์ของกลยุทธ์การควบคุมทางชีวภาพที่ดูจะออร์แกนิกที่ดูเหมือนจะไร้พิษภัยนั้นช่างน่ากลัวอย่างคาดไม่ถึง

และนั่นทำให้งานวิจัยล่าสุดของทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยเวสเทิร์นออสเตรเลีย (University of Western Australia) และมหาวิทยาลัยนิวยอร์ก (New York University) ที่เพิ่งตีพิมพ์ในวารสาร iscience ไปเมื่อวันที่ 16 ธันวาคมที่ผ่านมา ได้รับความสนใจอย่างมหาศาล

พวกเขาอาจค้นพบวิธีในการลดการแพร่พันธุ์ของฝูงปลากินยุงที่ทำได้อย่างเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมโดยใช้หุ่นยนต์!

หลายคนอาจจะเริ่มคาดเดาไปต่างๆ นานา แต่คุณอาจจะเดาผิด ถ้าคิดว่าหุ่นยนต์ที่ว่าคือหุ่นยนต์ชาวประมงที่จับปลาได้เก่งเทพ เพราะที่จริงแล้วหุ่นที่พวกเขาสร้างขึ้นมานั้นเป็นหุ่นปลา ที่มีหน้าตาเลียนแบบมาจากปลากะพงปากกว้าง (largemouth bass) ที่เป็นผู้ล่าหลักของปลากินยุง ไม่ได้ไว้ล่า แค่มีไว้ขู่

“แทนที่จะฆ่ามันทีละตัว เราได้นำเสนอแนวทางการออกแบบกลวิธีที่ดีกว่าในการควบคุมฝูงปลาผู้รุกรานที่สร้างปัญหาในระดับโลก โดยการทำให้ฝันที่ร้ายที่สุดของพวกมันกลายเป็นความจริง” จิโอวานนิ โพลเวอริโน (Giovanni Polverino) หนึ่งในนักวิจัยหลักจากมหาวิทยาลัยเวสเทิร์นออสเตรเลียกล่าว

“พวกเราได้สร้างหุ่นยนต์ที่ดูน่าสะพรึงกลัวที่สุดเฉพาะสำหรับพวกมัน แต่ไม่ส่งผลกับสัตว์น้ำชนิดอื่นๆ ขึ้นมา

 

หุ่นปลากะพงปากกว้างจะถูกออกแบบให้ว่ายฉวัดเฉวียนไปมาในบ่อเลี้ยงปลากินยุง ราวกับว่ากำลังโหยหาเหยื่ออันโอชะ และการว่ายไปว่ายมาของหุ่นปลากะพงนี้จะสร้างความตื่นตระหนกให้กับพวกปลากินยุงได้อย่างมหาศาล ทำให้ฝูงปลากินยุงนั้นตกอยู่ในความรู้สึกไม่ปลอดภัย

เมื่อเจอหุ่นยนต์ปลา พวกปลากินยุงจะว่ายรวมกันเป็นกลุ่มๆ ไม่มีแบบแผน การง่วนอยู่กับการหลบภัยของพวกปลากินยุงน่ารำคาญนี้จะเป็นผลดีกับกบและสัตว์น้ำเจ้าบ้านอื่นๆ ที่เคยถูกพวกมันรังควานไม่เลิก ที่จะมีโอกาสอยู่รอด หาอาหารและสืบต่อเผ่าพันธุ์แข่งขันกับฝูงปลากินยุงได้ต่อไปในระบบนิเวศน์

หลังจากที่เริ่มศึกษาความแตกต่างของปลากินยุงจากหลายๆ บ่อ พวกเขาพบกว่าพวกปลาที่อยู่ในบ่อที่ใส่หุ่นปลากะพงปากกว้างลงไป เมื่อเทียบกันจะมีรูปร่างที่ผอมเพรียวกว่า ว่ายหลบหลีกหนีได้เร็ว น้ำหนักลด แม้จะกินอาหารเยอะกว่าปลาตัวอื่นๆ และที่สำคัญจำนวนเซลล์สืบพันธุ์ก็ลดลงไปด้วย

“ฝูงปลากินยุงใช้พลังงานอย่างมหาศาลดำรงชีวิตอยู่ในความกลัว เอาพลังงานสำรองมาใช้ จนทำให้มันน้ำหนักลด และจำนวนอสุจิของพวกมันลดลงไปกว่าครึ่ง”

การรุกรานของหุ่นยนต์ แม้จะแค่ว่ายไปว่ายมา ได้สร้างผลกระทบทางจิตใจอย่างมหาศาลในฝูงปลากินยุง และจำนวนเซลล์สืบพันธุ์ที่ลดลง หมายถึงโอกาสในการปฏิสนธิที่ลดลง

และนั่นคือ การคุมกำเนิด ที่ชะงัดที่สุด

 

“คุณไม่ต้องฆ่าพวกมัน” จิโอวานนิเปรย “เราก็แค่อัดฉีดความกลัวเข้าไปในระบบ และความกลัวนี้จะค่อยฆ่าพวกมันอย่างช้าๆ”

“การสังหารหมู่ผู้รุกรานทางชีวภาพนั้นเป็นสิ่งที่แทบเป็นไปไม่ได้ และยังทำให้เกิดคำถามในเรื่องจริยธรรมอีก” ทีมวิจัยเปรยไว้ในเปเปอร์ “การพัฒนาองค์ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับระบบนิเวศผู้ล่า และเหยื่อที่จะช่วยเป็นข้อมูลในการออกแบบกระบวนการการควบคุมทางชีวภาพแบบใหม่นั้นจึงเป็นเรื่องที่สำคัญยิ่ง”

และที่น่าตื่นเต้นยิ่งไปกว่านั้นก็คือ พฤติกรรมที่ตื่นตระหนกของฝูงปลากินยุงที่เคยเจอกับหุ่นปลานักล่า พวกปลากินยุงที่เคยเจอหุ่นปลาจะยังคงเครียด เบื่ออาหาร ซึมกะทือ ไม่ไว้ใจสิ่งแวดล้อมรอบข้าง และยังคงมีอาการกระสับกระส่ายอยู่อีกหลายสัปดาห์ แม้ว่าจะหุ่นปลากะพงออกไปแล้วก็ตาม

“พวกเราตื่นเต้นกันมากกับผลการวิจัยนี้” จิโอวานนิเอ่ย “ผมหวังเหลือเกินว่างานวิจัยของเราที่ใช้หุ่นยนต์ในการควบคุมพฤติกรรมของพวกปลากินยุงจะช่วยเปิดเผยจุดอ่อนของพวกผู้รุกรานทางชีวภาพ และจะนำไปสู่การออกแบบวิธีการจัดการชาติพันธุ์ต่างด้าวรุกรานได้”

จิโอวานนิเผยว่า พวกเขาวางแผนจะทดลองในระยะต่อไปในแอ่งน้ำขนาดใหญ่ขึ้นที่มีการรุกรานของปลากินยุงจริงๆ ในธรรมชาติในออสเตรเลีย

“งานวิจัยนี้อาจจะยังไม่ใช่หนทางแก้ปัญหาที่แท้จริง” จิโอวานนิย้ำ คงจะเป็นไปได้ยากที่จะหุ่นพวกนี้ลงไปว่ายวนไปวนมาจริงๆ ในธรรมชาติ และไม่รู้ว่าหุ่นปลากะพงปากกว้างจะสร้างผลกระทบอะไรแปลกๆ ที่เราคาดไม่ถึงหรือเปล่า

ใครจะรู้อาจจะมีปลาใหญ่มากินหุ่นเข้าไปแล้วท้องอืดก็เป็นได้… แต่นั่นต้องเป็นเรื่องที่คงต้องทดลองต่อไป

แต่ที่สำคัญยังไม่รู้เลยอีกเช่นกันว่าเจ้าปลาหุ่นยนต์จะสามารถหลอกปลากินยุงอยู่ได้นานแค่ไหน ถ้าเอาไปใช้จริง ก่อนที่พวกมันจะเริ่มระแคะระคายว่าที่ว่ายไปว่ายมาสร้างความโกลาหลนี่ที่จริงก็แค่ “หุ่นไล่ปลา”!

ใต้ภาพ

หุ่นปลากะพงปากกว้างว่ายในฝูงปลากินยุง (Giovanni Polverino)