พระธาตุช่อแฮ

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า พะทาดจ้อแฮ

หมายถึง พระธาตุช่อแฮ

พระธาตุช่อแฮ เป็นศาสนสถานสำคัญและศักดิ์สิทธิ์ของจังหวัดแพร่ ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของกรมศิลปากร คำว่า “ช่อแฮ” แปลว่า ช่อ (ธงรูปสามเหลี่ยม) ที่ทำมาจากผ้าแพร

พระธาตุ “ช่อแฮ” ตั้งอยู่บนดอยชื่อ “โกสิยะธชัคคะ” องค์พระธาตุเป็นเจดีย์ศิลปะแบบเชียงแสน มี 8 เหลี่ยม ย่อมุมไม้สิบสอง หุ้มทองดอกบวบ

สำหรับความเป็นมาของพระธาตุช่อแฮมีประวัติและตำนานเล่าขานไว้หลายเรื่อง

ดังต่อไปนี้

จากพงศาวดารว่าด้วยกรุงสุโขทัย หอสมุดแห่งชาติ บันทึกไว้ว่า พญาลิไท หรือพระมหาธรรมราชาธิราช เมื่อครั้งยังเป็นมหาอุปราชครองเมืองศรีสัชนาลัย มีศรัทธาในพุทธศาสนาอย่างแรงกล้า ทรงรับเอาพระพุทธศาสนาในแบบลังกาวงศ์เข้ามาในประเทศ และโปรดให้สร้างศาสนสถานตามที่ปรากฏในพุทธประวัติหลายแห่ง โดยทรงเลือกสถานที่ด้วยพระองค์เอง

สำหรับเมืองแพร่ ได้เลือกเอาดอยโกสิยะธชัคคะ เป็นที่ตั้งของพระธาตุช่อแฮ

จากตำนานเมืองสุโขทัย กล่าวว่า พญาลิไทพระราชทานพระบรมธาตุให้แก่ขุนลวะก๊อม นำไปบรรจุในเจดีย์ให้ผู้คนกราบไหว้

ขุนลวะก๊อมเห็นว่าดอยโกสิยะธชัคคะ มีทำเลดี จึงได้ชักชวนหัวเมืองต่าง ๆ มาช่วยกันสร้างพระเจดีย์ขึ้น

ขุนลวะก๊อมเอาผอบพระบรมธาตุ ตั้งไว้บนแท่นทองและเงิน ตั้งสิงห์ทองคำไว้ แล้วโบกปูนทับ

ต่อมาเมื่อเมืองแพร่เข้ารวมในอาณาจักรล้านนา กษัตริย์ล้านนาก็ทำนุบำรุงพระธาตุช่อแฮเสมอมาจนหมดอำนาจลง เวลาผ่านไปพระธาตุช่อแฮทรุดโทรมเป็นอันมาก

ในปี พ.ศ.2467 ครูบาศรีวิชัยจึงเข้ามาเป็นประธานปฏิสังขรณ์พระธาตุองค์นี้ บูรณะให้มีฐานกว้างขึ้น เสริมยอดให้สูงขึ้น หุ้มทองเสียใหม่ ล้อมรั้ว

ทำประตูเข้าออกเป็นซุ้มสลักลายสวยงาม 4 ประตู อยู่ประจำ 4 ทิศ

อีกตำนานหนึ่งกล่าวถึงพระพุทธเจ้าว่าเสด็จมาถึงดอยโกสิยะธชัคคะด้วยพระองค์เอง และประทับอยู่ใต้ต้นหมากบนบรรพตแห่งนี้ ด้วยเป็นชัยภูมิอันร่มรื่น

ครั้งนั้นมีขุนลวะนามอ้ายก๊อมมากราบไหว้พระพุทธเจ้าด้วยความศรัทธา พระพุทธองค์ทรงประทานพระเกศาให้อ้ายก๊อมไว้เส้นหนึ่ง

แล้วรับสั่งว่าต่อไปบริเวณนี้จะเป็นเมืองใหญ่นามว่า “เมืองแพร่”

เมื่อพระพุทธเจ้าดับขันธ์ปรินิพพานไป 218 ปี พระเจ้าอโศกมหาราชและบรรดาพระอรหันต์ได้ร่วมกันอธิษฐาน ว่าเมื่อพระองค์ยังพระชนม์ชีพ พระพุทธเจ้าได้เสด็จไปยังถิ่นสถานหลายแห่ง สมควรอัญเชิญพระบรมธาตุไปบรรจุสถิตไว้ตามที่ต่างๆ

ซึ่งดอยโกสิยะธชัคคะ ก็เป็นหนึ่งของสถานที่นั้น

ในสมัยพญาลิไท มีการปฏิสังขรณ์เจดีย์ที่ช่อแฮ โดยมีเจ้าผู้ครองนคร เจ้านาย ไพร่ฟ้าประชาชนมาร่วมบุญกัน และมีการบรรจุพระบรมอัฐิธาตุศอกข้างซ้ายและพระเกศา รวมทั้งสร้างถาวรวัตถุอื่นๆ

ตามคติความเชื่อของคนล้านนา พระธาตุช่อแฮ เป็นพระธาตุประจำปีเกิดของคนที่เกิดปีขาล นักษัตรเสือ ดังนั้น ที่คนเกิดปีขาลควรไปกราบไหว้บูชาพระธาตุช่อแฮอย่างน้อยสักครั้งหนึ่งในชีวิต

พระธาตุช่อแฮอยู่ในวัดพระธาตุช่อแฮ ตำบลป่าแดง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ หากต้องการเดินทางไปวัดพระธาตุช่อแฮ ให้เริ่มต้นจากสี่แยกบ้านทุ่ง มุ่งหน้าตามถนนช่อแฮ ตรงไป 8 ก.ม. ก็จะถึงซึ่งวัดพระธาตุแห่งนี้