| ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 28 กันยายน - 4 ตุลาคม 2561 |
|---|---|
| คอลัมน์ | วิกฤติศตวรรษที่ 21 |
| เผยแพร่ |
วิกฤติประชาธิปไตย (23)
บางตัวอย่างประชาธิปไตยของประเทศกำลังพัฒนาที่ถูกล้มล้างไป
ประเทศกำลังพัฒนาได้สร้างหนทางประชาธิปไตยของตนขึ้นมาจำนวนหนึ่ง
แต่ถูกสหรัฐกับมหาอำนาจตะวันตกมีส่วนสำคัญในการล้มล้างไป การสร้างและการล้มล้างดังกล่าวเป็นการต่อสู้ระหว่างศูนย์กลางอำนาจกับประเทศชายขอบที่เกิดขึ้นมานานหลายพันปีและก็จะดำเนินต่อไปอีก
โดยทั่วไปศูนย์กลางอำนาจจะพยายาม “กวาดล้าง เสี้ยนหนามแผ่นดิน” เพื่อให้สามารถปกครองแผ่นดินไปได้ไกลที่สุดเท่าที่อำนาจของตนจะทำได้
ส่วนประเทศชายขอบ ก็หาทางต่อสู้เป็นประการต่างๆ บางทียอมจำนนโอนอ่อน บางครั้งแข็งข้อลุกขึ้นสู้ เป็นต้น
แต่ความสัมพันธ์ระหว่างศูนย์กลางกับชายขอบในช่วงหลังสงครามครั้งที่สอง ต่างกับที่เคยเป็นมาในประวัติศาสตร์
นั่นคือ ในครั้งนี้มันเป็นเรื่องของทั้งโลก โดยสหรัฐและพันธมิตรแอตแลนติกต้องการสร้างระเบียบโลกหรือการปกครองโลกขึ้น โดยผ่านองค์การสหประชาชาติ และสถาบันการเงิน-การค้าระหว่างประเทศ องค์การทางทหาร เช่น นาโต้
และองค์การข่าวกรองระหว่างประเทศ “กลุ่มห้าตา” ที่เป็นกลุ่มพันธมิตรงานข่าวกรอง 5 ประเทศหมายถึง สหรัฐ อังกฤษ แคนาดา ออสเตรเลีย และนิวซีแลนด์ ที่สนิทสนมกันทางภาษาและวัฒนธรรม (ก่อตั้งอย่างลับๆ เริ่มจากสหรัฐ-อังกฤษ ในปี 1946) แต่ในทางปฏิบัติ ยังรวมถึงประเทศนอร์เวย์ เดนมาร์ก และเยอรมนี ที่สอดส่องการสื่อสารของบุคคลทั่วโลกนับพันล้านคนในขณะนี้
ตัวอย่างประชาธิปไตยในประเทศกำลังพัฒนาที่ถูกล้มล้างไปมีอยู่มากด้วยกัน ที่เด่นดัง เช่น ประชาธิปไตยเชิงสังคมนิยมของประธานาธิบดีซัลวาดอร์ อัลเยนเด ในชิลี
เขาชนะการเลือกตั้งทั่วไป ขึ้นสู่ตำแหน่งระหว่างปี 1970-1973
อัลเยนเดเดินนโยบายเชิงสังคมนิยม เรียกว่า “หนทางสังคมนิยมแบบชิลี” ยึดกิจการเหมืองแร่และธนาคารเป็นของรัฐ หันไปคบค้ากับสหภาพโซเวียตมากขึ้น
ถูกรัฐประหารในปี 1973 โดยการสนับสนุนสมคบคิดของสหรัฐ สร้างระบบเผด็จการทหารของนายพลปิโนเชต์ ที่ลิดรอนสิทธิประชาธิปไตยของประชาชนอย่างถึงราก
ปราบปรามการเคลื่อนไหวของฝ่ายซ้ายและฝ่ายค้านทั้งหลายอย่างรุนแรง ยาวนานถึง 17 ปี
อย่างไรก็ตาม สังคมนิยมที่ถูกทำลายในชิลี ได้ไปงอกงามในประเทศละตินอเมริกาอื่น
เช่น เวเนซุเอลลา โดยการนำของฮูโก้ ชาเวซ ผู้ประกาศแนวทาง “สังคมนิยมแห่งศตวรรษที่ 21” ต่อต้านระบบทุนนิยมและจักรวรรดินิยม (เริ่มเผยแพร่ปลายปี 2004)
Deadly violence erupted around the controversial vote, with a candidate to the all-powerful body being elected shot dead and troops firing weapons to clear protesters in Caracas and elsewhere. / AFP PHOTO / RONALDO SCHEMIDT
เขาเสียชีวิตในตำแหน่งปี 2013 ประธานาธิบดีเวเนซุเอลลาคนปัจจุบันคือ นิโคลัส มาดูโร เป็นผู้สืบทอด “ระบอบชาเวซ” ซึ่งขณะนี้อยู่ในภาวะวิกฤติ เนื่องจากรัฐบาลใช้จ่ายเกินตัว เกิดภาวะเงินเฟ้อรุนแรง
รายได้หลักจากน้ำมันลดดิ่งลงตามราคาน้ำมัน ความผิดพลาดจากการปฏิบัติอื่นๆ ของรัฐบาล และการเข้าปิดล้อมเพื่อเปลี่ยนระบอบของสหรัฐ ละครเวทีละตินอเมริกายังคงดำเนินต่อไป
อีกกรณีหนึ่งเป็นการใช้กำลังทหารสหรัฐ-นาโต้เข้าโค่นล้มระบอบกัดดาฟีที่ลิเบียในปี 2011
กัดดาฟีขึ้นสู่อำนาจในปี 1969 เขาได้เสนอระบบปกครองใหม่สำหรับประเทศลิเบีย เรียกว่า “รัฐของมวลชน” “สังคมนิยมแบบอิสลาม” และ “ประชาธิปไตยทางตรง” (เริ่มเสนอเป็นรูปเป็นร่างตั้งแต่ปี 1977 จัดพิมพ์ในรูปสมุดปกเขียว คล้ายสมุดปกแดงของจีน)
เป็นประชาธิปไตยที่ไม่ผ่านพรรคการเมืองอย่างเช่นในประเทศะวันตก แต่ผ่านผู้นำและสภาชนเผ่าต่างๆ ซึ่งเขาเห็นว่าสนองต่อความต้องการของมวลชนได้ตรงกว่า หลังจากสังหารกัดดาฟีแล้ว ลิเบียตกอยู่ในภาวะล่มสลายจนถึงทุกวันนี้ โดยไม่มีวี่แววว่าจะได้พบประชาธิปไตยแบบตะวันตกเลย (ดูบทรายงานของเอเอฟพี ชื่อ Libya mired in chaos 7 years since Gadhafi fall ใน guardian.ng 15.02.2018)
ในตอนนี้จะยกตัวอย่างการสร้างและการล้มล้างประชาธิปไตยในสองประเทศ ที่ใกล้ชิดและสามารถส่งผลสะเทือนต่อไทยได้
1)ประชาธิปไตยแบบชาตินิยมทางเศรษฐกิจในอิหร่าน
ตัวอย่างแรก ประชาธิปไตยแบบชาตินิยมทางเศรษฐกิจในอิหร่าน ซึ่งปฏิบัติระหว่างปี 1951-1953 ในสมัยนายกรัฐมนตรีโมฮัมหมัด โมซัดเด๊ก ที่มาจากการเลือกตั้ง ประกาศยึดโรงกลั่นน้ำมันแองโกล-อิหร่านของอังกฤษมาเป็นของรัฐ
ก่อความไม่พอใจแก่สหรัฐและอังกฤษ
ในเดือนเมษายน 1953 หน่วยข่าวกรองสหรัฐซีไอเอได้รายงานการศึกษาชื่อ “เงื่อนไขที่สำคัญในการโค่นล้มมูซัดเด๊ก” สรุปว่าการรัฐประหารเป็นไปได้ ต่อมาได้ร่างแผนรัฐประหารจนสำเร็จ ต้นเดือนกรกฎาคม 1953 ผู้นำอังกฤษและสหรัฐอนุมัติแผนก่อรัฐประหาร
กลางเดือนสิงหาคมก่อรัฐประหารจนโค่นล้มรัฐบาลมูซัดเด๊กในที่สุดโดยเจ้าหน้าที่ซีไอเอในอิหร่าน กล่าวสำหรับสหรัฐ การเข้าแทรกแซงก่อความปั่นป่วน โค่นล้มด้วยการรัฐประหารโดยปฏิบัติการลับนี้ เป็นเครื่องมือทางการเมืองที่มีประสิทธิภาพในการรักษาผลประโยชน์และอำนาจของตน การรัฐประหารในอิหร่านครั้งนี้ได้กลายเป็นตัวแบบในปฏิบัติการในที่อื่นทั่วโลก
กล่าวสำหรับอิหร่าน ลัทธิชาตินิยมทางเศรษฐกิจเป็นความจำเป็นยิ่งสำหรับการพัฒนา
เพราะถ้าไม่มีความสำนึกทางประชาชาติแล้วก็จะไม่สามารถผนึกกำลังของผู้คนขึ้นมาได้
และถ้าไม่สามารถรักษาทรัพยากรน้ำมันแล้วก็จะไม่สามารถพัฒนาเศรษฐกิจ สะสมทุน พัฒนาเทคโนโลยีและการตลาดได้รวดเร็ว
การถูกตัดทางด้วยการรัฐประหารเช่นนี้ อิหร่านจำต้องคิดหาทางสร้างประชาธิปไตยของตนเองใหม่ ในที่สุด ใช้แนวทาง “ชาตินิยม+ศาสนาอิสลาม+การต่อต้านจักรวรรดินิยมตะวันตก” ในการปฏิวัติอิสลามปี 1979 เรียกว่าเป็น “ประชาธิปไตยแบบอิสลาม” มีผู้นำศาสนาสูงสุดเป็นผู้นำสูงสุดของประเทศพร้อมกัน มีการจัดตั้งกองทัพใหม่ที่มีกองกำลังพิทักษ์การปฏิวัติอิสลามรวมอยู่ด้วย ผู้นำสูงสุดเป็นผู้บัญชาการสูงสุดของกองทัพ จัดให้มีการเลือกตั้งทั่วไปคล้ายตะวันตก
แต่ผู้สมัครต้องผ่านการคัดกรองจากองค์กรนำทางศาสนาก่อน
2)ประชาธิปไตยแบบชี้นำในอินโดนีเซีย
ตัวอย่างที่สองเป็น “ประชาธิปไตยแบบชี้นำ” โดยซูการ์โนประธานาธิบดีคนแรกของอินโดนีเซียเป็นผู้คิดทำขึ้น ปฏิบัติระหว่างปี 1957-1966
เขาเป็นผู้นำการต่อสู้จนได้อิสรภาพจากเนเธอร์แลนด์ เข้าดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีตั้งแต่ปี 1945 แต่กว่าเนเธอร์แลนด์จะยอมรับความเป็นอิสระของอินโดนีเซียอย่างเป็นทางการก็ล่วงไปถึงปลายปี 1949
การกู้เอกราชของอินโดนีเซียเป็นไปอย่างไม่นองเลือด ทั้งนี้โดยอาศัยคุณสมบัติพิเศษและการนำของซูการ์โน
ซูการ์โน (1901-1970) เกิดในตระกูลผู้ดี มีพื้นฐานทางวัฒนธรรมทั้งแบบชวา (ตามบิดา) และฮินดู (ตามสายมารดา) ได้รับการศึกษาขั้นสูงแบบตะวันตก ในสถาบันศึกษาของชาวดัตช์ในอินโดนีเซีย
จบทางด้านวิศวกรรมศาสตร์ ทำอาชีพด้านการออกแบบก่อสร้าง
เขาเป็นผู้รักการศึกษา ใจกว้าง เปิดรับความเห็นต่างๆ รวมทั้งความเห็นทางศาสนา มีอิสลามเป็นต้น เพื่อที่จะสร้างอินโดนีเซียที่เข้มแข็งขึ้น
เมื่อเข้ารับตำแหน่งประธานาธิบดี ซูการ์โนได้สร้างหลักการ 5 ประการ เรียกว่า “ปัญจศีล” สำหรับการปกครองประเทศที่ประกอบด้วยชนเผ่าหลากหลายวัฒนธรรม และหมู่เกาะจำนวนมาก ได้แก่
1) ชาตินิยม อำนาจรัฐอินโดนีเซีย ครอบคลุมดินแดนที่เรียกว่าหมู่เกาะอินเดียตะวันออกของเนเธอร์แลนด์ทั้งหมด
2) สากลนิยม ต่อต้านลัทธิเชื้อชาตินิยม การเหยียดผิว
3) ประชาธิปไตย หมายถึงการสร้างความสมานฉันท์ในหมู่ผู้นำชนเผ่า
4) ความเป็นธรรมในสังคม ได้แก่ ประชานิยมเชิงสังคมนิยม
5) ความเชื่อในพระเจ้า ไม่จำกัดแต่ในศาสนาอิสลาม แต่รวมถึงศาสนาอื่น ได้แก่ คริสต์และฮินดู เป็นต้น
หลักปัญจศีลของซูการ์โนนี้ เป็นการหลอมรวมหรือสังเคราะห์พลังทางการเมือง-เศรษฐกิจ-สังคม ที่เคลื่อนไหวอยู่ในอินโดนีเซียขณะนั้น ที่สำคัญได้แก่ ชาตินิยม ลัทธิมาร์กซ์ และศาสนาอิสลาม ซึ่งต่อมาได้เป็นอุดมการณ์ของประชาธิปไตยแบบชี้นำของเขา
เมื่อซูการ์โนได้ปกครองประเทศจริงจัง ในช่วงทศวรรษ 1950 เขาได้พบว่าเกิดกลุ่มกบฏที่ต้องการตั้งตัวเป็นอิสระไปทั่ว ยกเว้นที่เกาะชวา ความพยายามของกองทัพในการปราบปรามยิ่งทำให้ประเทศบอบช้ำ เขามีความเห็นว่า อินโดนีเซียต้องการระบอบปกครองประชาธิปไตยเฉพาะของตน เพราะว่าประชาธิปไตยในระบบรัฐสภา มีการเลือกตั้งแบบตะวันตก ก่อความไม่มีเสถียรภาพและความแตกแยก
ประชาธิปไตยแบบชี้นำเป็นการสังเคราะห์พลังสามฝ่ายเข้าด้วยกัน ได้แก่ พลังชาตินิยมที่มีกองทัพเป็นตัวแทน พลังศาสนาอิสลามและลัทธิมาร์กซ์ ซึ่งซูการ์โนเหมาะสมที่สุดจะทำงานนี้ เพราะมีความใกล้ชิดกับทั้งสามฝ่าย
สำหรับลัทธิมาร์กซ์ หลังจากซูการ์โนได้ไปเยือนจีนในปี 1956 เขาประทับใจความสำเร็จของจีนในการสร้างเสถียรภาพในชาติและความเจริญรุ่งเรืองอย่างรวดเร็วที่เขาต้องการ ทำให้เขามีจิตใจเอนเอียงมาทางนี้ มีส่วนทำให้พรรคคอมมิวนิสต์อินโดนีเซียเติบโตจนเป็นพรรคคอมมิวนิสต์ที่ใหญ่ที่สุดในโลกที่ไม่ได้อำนาจรัฐ มีสมาชิกหลายล้านคน จำนวนมากเป็นคนเชื้อสายจีน
การที่ลัทธิคอมมิวนิสต์ในอินโดนีเซียขยายตัวไป ก่อความไม่พอใจแก่พลังฝ่ายกองทัพและศาสนา เปิดช่องให้สหรัฐและอังกฤษเข้าแทรกแซงสร้างสถานการณ์และล้มระบอบซูการ์โนในการก่อรัฐประหารปี 1966
แผนการโค่นล้มซูการ์โนปรากฏชัดในปี 1962 โดยผู้นำสหรัฐและอังกฤษขณะนั้นตกลงกันที่จะ “ล้มล้างประธานาธิบดีซูการ์โนตามสถานการณ์และโอกาสจะอำนวย”
โอกาสนั้นได้มาถึงเมื่ออินโดนีเซียประกาศนโยบายเผชิญหน้ากับสหพันธรัฐมาเลเซีย ที่ในปี 1963 ได้รวมกับบอร์เนียวเหนือ ซาราวัก และสิงคโปร์เข้าเป็นประเทศเดียว
ซูการ์โนเห็นว่าการปฏิบัติดังกล่าวเป็น “การวางแผนแบบอาณานิคมใหม่”
เป็นโครงการขยายอำนาจและดินแดนของมาเลเซีย และรักษาอิทธิพลของอังกฤษในภูมิภาคนี้ต่อไป
โอกาสใหญ่มาถึงเมื่อเกิดมีข่าวแพร่ไปทั่วว่าซูการ์โนและพรรคคอมมิวนิสต์อินโดนีเซียวางแผนก่อการรัฐประหารในเดือนตุลาคม 1965 มีนายพลหลายคนถูกสังหาร
ซูการ์โนถูกทำให้เสื่อมเสียความน่าเชื่อถือ จนกระทั่งกองทัพฟื้นอำนาจขึ้นมาเคลื่อนไหวอีกครั้งยึดอำนาจจากซูการ์โนได้สำเร็จ
เป็นการรัฐประหารที่สมบูรณ์แบบ สามารถกวาดล้างพรรคคอมมิวนิสต์อินโดนีเซียได้อย่างหมดจด และตั้งรัฐบาลเผด็จการทหารที่เข้าข้างตะวันตกสำเร็จ (ดูบทความของ Paul Lashmar & James Oliver ชื่อ How we destroyed Sukarno ใน independent.co.uk 01.12.1998)
ประชาธิปไตยแบบชี้นำของซูการ์โนถูกแทนที่ด้วย “ระเบียบใหม่” ของนายพลซูฮาร์โต ระหว่างปี 1967-1998
จนเมื่อกองทัพรักษาสถานการณ์ไม่ได้ เนื่องจากเหตุการณ์ใหญ่สามประการ ข้อแรก ได้แก่ ขบวนการประชาธิปไตยของนักศึกษาที่เคลื่อนไหวอย่างครึกโครม คัดค้านอำนาจเผด็จการ การคอร์รัปชั่น เรียกร้องสิทธิประชาธิปไตย
ข้อต่อมา ได้แก่ กรณีพิพาทติมอร์ตะวันออกที่อินโดนีเซียถูกเห็นว่าใช้ความรุนแรงละเมิดสิทธิมนุษย์ ทำให้เกิดการบาดหมางกับประเทศตะวันตก และที่สำคัญน่าจะได้แก่วิกฤติการเงินเอเชีย (ต้มยำกุ้ง) 1997 กระทบต่ออินโดนีเซียที่มั่งคั่งด้วยทรัพยากรธรรมชาติอย่างรุนแรง เกิดการลุกขึ้นสู้จากหลายฝ่าย จนในที่สุดประธานาธิบดีซูฮาร์โตต้องลาออกจากตำแหน่ง อินโดนีเซียเข้าสู่ยุคการปฏิรูป เปิดประชาธิปไตยมากขึ้น จากปี 1999 จนถึงปัจจุบัน
เป็นที่สังเกตในช่วงการปฏิรูปนี้ บุตรสาวของอดีตประธานาธิบดีซูการ์โนก็ได้รับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดีอยู่สมัยหนึ่ง
ประธานาธิบดีคนปัจจุบันคือ โจโค วิโดโด (นิยมเรียกไม่เป็นทางการว่าโจโควี) เขาชนะการเลือกตั้งในปี 2014 จากภาพลักษณ์ว่าเป็นนักการเมืองที่ไม่มีเส้นสาย มือสะอาดที่จะมาล้างคราบไคลคอร์รัปชั่นที่เกรอะกรังตั้งแต่สมัยเผด็จการทหารลงไปบ้าง
โจโควีเดินนโยบายชาตินิยม+ประชานิยม+เสรีนิยมใหม่ ด้านชาตินิยมหวังสร้างอินโดนีเซียเป็นมหาอำนาจทางทะเลของภูมิภาคทั้งแปซิฟิกและมหาสมุทรอินเดีย สนับสนุนการลงโทษประหารชีวิต ด้านประชานิยม สร้างระบบประกันสุขภาพที่ครอบคลุม ในทางเสรีนิยมใหม่ส่งเสริมการลงทุน โดยเฉพาะในการสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางเศรษฐกิจ ลดการอุดหนุนราคาเชื้อเพลิง ปล่อยให้เป็นไปตามกลไกตลาดมากขึ้น เขาสามารถรักษาคะแนนนิยมในหมู่ประชาชนไว้ได้
อย่างไรก็ตาม ในปี 2018 อินโดนีเซียเผชิญกับปัญหาใหญ่ในทางการเงิน ภาวะการเงินโลกปั่นป่วน ค่าเงินรูเปียห์ลดต่ำลงมากเมื่อเทียบกับเงินดอลลาร์ ซึ่งเกิดในหลายประเทศตลาดเกิดใหม่ มีนักเศรษฐศาสตร์บางคนให้ทัศนะว่า เหตุการณ์นี้คล้ายกับวิกฤติการเงินเอเชียปี 1977 ที่สหรัฐดึงเงินดอลลาร์กลับประเทศด้วยหลายมาตรการพร้อมกัน มีการขึ้นอัตราดอกเบี้ย การลดภาษีให้แก่บรรษัทใหญ่ การแซงก์ชั่นทางเศรษฐกิจและทำสงครามการค้า เป็นต้น ในทางการเมือง อิทธิพลกลุ่มการเมืองอิสลามในอินโดนีเซียเข้มแข็งขึ้น กดดันต่อรัฐบาล อินโดนีเซียถึงคราวต้องปรับตัวใหญ่อีกครั้ง
ฉบับต่อไปจะกล่าวถึงชาตินิยม การฟื้นฟูศาสนาค่านิยมเดิม และภูมิรัฐศาสตร์กับประเทศตลาดเกิดใหม่
