บทความนี้ผมเขียนเมื่อวันอาทิตย์ 11 ตุลาคม อันเป็นเวลาเดียวกันที่รัฐมนตรีต่างประเทศจีน หวัง ยี่ (Wang Yi) เยือนกัมพูชา

ผมจึงไม่อาจล่วงรู้ได้ว่า อะไรเกิดขึ้นจริงช่วงการเยือนของแขกวีไอพีจากปักกิ่ง

ทว่าข้อเขียนนี้น่าจะใกล้เคียง ด้วยเขียนจากข้อมูลอิงพื้นฐานความเปลี่ยนแปลงในภูมิภาคที่รายล้อมกัมพูชา

อาจกล่าวได้ว่า รัฐมนตรีต่างประเทศ หวัง ยี่ เยือนกัมพูชาครั้งนี้นับเป็นส่วนหนึ่งของแรงขับเคลื่อนทางการทูตของจีนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ท่ามกลางการแข่งขันระหว่างจีนและสหรัฐอเมริกาที่เพิ่มขึ้น

การเยือนของรัฐมนตรีต่างประเทศ หวัง ยี่ ครั้งนี้ กัมพูชาเป็นประเทศแรก เขาจะพบนายกรัฐมนตรีฮุน เซน ท่านฮอร์ นัมฮง รองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีต่างประเทศ Prak Sokhonn

ต่อจากนั้นเขาจะเยือนมาเลเซีย สปป.ลาว สุดท้ายคือ ไทย

 

เส้นทางการทูตจีน-กัมพูชา

การเยือนกัมพูชาของรัฐมนตรีต่างประเทศจีนครั้งนี้เป็นสัญญาณของความผูกพันลึกซึ้งระหว่างจีนกับกัมพูชา

จีนนั้นเป็นผู้ลงทุนต่างประเทศรายใหญ่ที่สุดของกัมพูชา เป็นคู่ค้าอันดับ 1 อีกทั้งยังเป็นเจ้าหนี้ต่างประเทศรายใหญ่ของกัมพูชา โดยคิดเป็น 46% ของหนี้ต่างประเทศกัมพูชา เป็นเงิน $7.9 billion

เดือนกันยายนที่ผ่านมา สหรัฐอเมริกาแซงก์ชั่นบริษัท Union Development Group บริษัทลงทุนของจีนผู้ได้เช่า (lease) ที่ดิน 20% ของที่ดินชายฝั่งทะเล (coastline) ความยาว 440 กิโลเมตร บริษัทคนจีนผู้เช่าอ้างว่าใช้ที่ดินเพื่อธุรกิจท่องเที่ยว

ทว่าสหรัฐกล่าวหาว่า เป็นพื้นที่ที่มีความเป็นไปได้ ใช้เพื่อกิจการทหารของจีน

ในขณะที่ที่ดินดังกล่าวยังเป็นเหตุทำลายสิ่งแวดล้อม นำไปสู่การใช้กำลังบังคับไล่ชาวบ้านเจ้าของที่ดินเดิมและละเมิดสิทธิมนุษยชน

กันยายนเดียวกันนี้ ทางการกัมพูชาได้ฉีกทำลายอุปกรณ์ต่างๆ ที่มาจากเงินทุนสหรัฐเพื่อใช้ในฐานทัพเรือ Ream ในอ่าวไทย

ในขณะที่ยอมรับการอุดหนุนทำการขยายสะพานเรือ ท่าเรือ รับเรือขุดลอกทรายเพื่อรองรับเรือรบขนาดใหญ่และการก่อสร้างอู่ซ่อมเรือจากจีน

เจ้าหน้าที่สถานทูตสหรัฐประจำกรุงพนมเปญอธิบายว่า ทางเขา (สหรัฐ) มีความกังวลว่าการเผาทำลายอุปกรณ์ต่างๆ ของสหรัฐอาจเกี่ยวพันแผนการกิจการทหารและทหารที่ฐานทัพเรือ Ream ของจีน

การปรากฏตัวทางทหารจีนจะส่งผลลบต่อความสัมพันธ์ทวิภาคีสหรัฐ-กัมพูชา

การปรากฏตัวดังกล่าวจะปั่นป่วนและทำลายเสถียรภาพในภูมิภาค Indo-Pacific ทางการกัมพูชาปฏิเสธข้อกล่าวหาต่างๆ นี้และเน้นว่า ข้อห้ามของรัฐธรรมนูญกัมพูชาห้ามทหารต่างชาติอยู่ในประเทศกัมพูชา

 

กัมพูชามองจีน

ผู้นำทางนโยบายชาวกัมพูชาบางคนเห็นว่า รัฐมนตรีต่างประเทศจีน หวัง ยี่ เยือนกัมพูชาเป็นที่แรก แสดงว่ากัมพูชาเป็นเพื่อนที่ไว้ใจได้มากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ของจีน

ในขณะที่นักวิชาการในมหาวิทยาลัยในพนมเปญบางคนเห็นว่า การเยือนกัมพูชาของรัฐมนตรีต่างประเทศ หวัง ยี่ วางไว้ท้าทายแรงกดดันของสหรัฐต่อกัมพูชา

การมาเยือนของแขกวีไอพีคนนี้ยังทำให้สหรัฐวอกแวกด้วยช่วงเวลาการรณรงค์หาเสียงเลือกตั้งประธานาธิบดีสหรัฐมีการแบ่งแยกอยู่

กัมพูชาใกล้ชิดและไว้วางใจจีนมากกว่า ในขณะที่ยังคงเปิดประตูให้กับสหรัฐ

 

สิ่งที่รัฐมนตรีหวังติดมือมาด้วย

ระหว่างเยือนกัมพูชา คาดว่ารัฐมนตรีหวัง ยี่ ลงนามความตกลง Free Trade จีน-กัมพูชา นับเป็นสิ่งแรกที่กัมพูชาทำกับต่างประเทศ

น่าสงสัยและน่าวิตกกังวลครับ กัมพูชาขาดดุลการค้ากับจีนปีที่แล้วมูลค่า $6 billion ไม่กี่เดือนหลังจากกัมพูชาเสียสิทธิประโยชน์การเข้าตลาดสหภาพยุโรป (European Union) ตามหลักการ the Every Thing But Arms-EBA สิงหาคมที่ผ่านมา

สหภาพยุโรปที่กรุงบรัลเซลส์ ประเทศเบลเยียม ตบหน้ารัฐบาลกัมพูชาด้วยการคิดอัตราภาษีสินค้าส่งออกที่ 20% เนื่องจากทางสหภาพยุโรปเห็นว่าประชาธิปไตยในกัมพูชาถอยหลัง เมื่อไม่กี่ปีที่ผ่านมา รัฐบาลฮุน เซน ปราบปรามฝ่ายต่อต้านรัฐบาล

ที่น่าสนใจและทางรัฐบาลไทยควรเตรียมการอะไรไว้บ้างคือ นับแต่นี้ไป ทั้งสหรัฐและจีนต่างกำลังยกระดับความผูกพันกับผู้นำกัมพูชาไว้ล่วงหน้า ด้วยกัมพูชาจะเป็นประธานอาเซียนในปี 2022

การเยือนกัมพูชาของรัฐมนตรีต่างประเทศ หวัง ยี่ ต้องการยืนยันอีกครั้งว่า จีนยังคงอยู่ในตำแหน่งที่มีอิทธิพลและสำคัญในการให้การสนับสนุนกัมพูชาทั้งในภูมิภาคลุ่มน้ำโขงและในอาเซียน ในการต่อต้านการปิดกั้นและการแบ่งแยกจีนจากสหรัฐในทุกๆ ด้าน

รัฐมนตรีหวัง ยี่ ยังมีลูกเล่นใหม่ๆ อีกด้วย เขาจะใช้โอกาสนี้ด้วยคำมั่นสัญญาสนับสนุนการฟื้นฟูกัมพูชาหลังโรคระบาดใหญ่โคโรนาไวรัส และชอบที่จะพูดคุยการให้วัคซีน Covid-19 แก่กัมพูชา

เราไม่ควรลืมว่า เดือนสิงหาคมที่ผ่านมา นายกรัฐมนตรีจีน หลี เค่อ เฉียง (Li Ke Qiang) บอกว่า จีนจะให้ประเทศแม่โขงเข้าถึงวัคซินจีนก่อนเป็นอันดับแรก และจะจัดตั้งโครงการสาธารณสุขภายใต้ Langcang Mekong Cooperation-LMC และให้โครงการความร่วมมือทางการเงินแก่ 6 ประเทศสมาชิก

 

มองไปข้างหน้า

หมากการทูตของจีนและลูกล่อลูกชนของสหรัฐที่มีต่อกัมพูชาช่วงนี้เป็นต้นไป เหมือนต่างฝ่ายต่างสร้างความผูกพันผู้นำกัมพูชาล่วงหน้า 2 ปี

เป็นไปได้ว่ากัมพูชาในฐานะประธานอาเซียนอาจเสนอหรืออาจไม่เสนอประเด็นวาระทางการเมืองของอาเซียนที่มีผลต่อภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในช่วงเวลานั้น

เราจึงเห็นอาวุธได้แก่ ปืนพร้อมกระสุน รถหุ้มเกราะ เรือยามฝั่ง การก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานอันรองรับกิจกรรมทางทหาร เช่น ขยายท่าเรือ อู่ต่อเรือ ถนนเชื่อมต่อที่ตั้งทางทหาร เจ้าหน้าที่ทหารจากจีน

สิ่งเหล่านี้ล้วนเสริมศักยภาพทางทหารและการเมืองให้เอื้อต่อสถานภาพทางการเมืองระหว่างประเทศของกัมพูชาสูงขึ้นและมั่นคงยิ่งขึ้น

ในเวลาเดียวกัน การลงทุนต่างๆ จากรัฐวิสาหกิจและเอกชนจีนได้แก่ การก่อสร้างบ้านพักอาศัย คอนโดมิเนียม ศูนย์การค้า โรงแรม รวมทั้งบ่อนการพนันยังหลั่งไหลไม่ขาดสาย

การค้าระหว่างสองประเทศในรูปที่จีนซื้อผลไม้ สินค้าเกษตร โดยจีนขายเครื่องจักร อุปกรณ์ก่อสร้าง อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์อันล้วนมีราคาแพง

ทั้งหมดนี้ ดุลการค้ากัมพูชาต่อจีนจึงยังคงขาดดุลการค้ามากต่อไป พร้อมด้วยดอกเบี้ยเงินกู้ที่ต้องจ่ายให้กับจีนในโครงการขนาดใหญ่ที่จีนลงทุนยังทำให้หนี้สินของกัมพูชาต่อจีนสูงต่อไป

รวมทั้งสัญญาเช่า (lease) โครงการขนาดใหญ่ ภาคอสังหาริมทรัพย์และที่ดินแปลงใหญ่ยังเป็นเงื่อนไขให้ทางการจีนมีอำนาจครอบงำกิจการ กำกับนโยบายรัฐ ล่วงรู้ข้อมูลของรัฐบาล วางแนวทางนโยบายระดับภูมิภาคและระหว่างประเทศของรัฐบาลกัมพูชาให้เอื้อแก่จีนอย่างแยบยล

ดังนั้น กัมพูชาจึงสำคัญยิ่งยวดทั้งในแง่ภูมิศาสตร์ ทำเลที่ตั้งประเทศ ศักยภาพทางการเมืองและในฐานะผู้เล่นหลักในระเบียบระหว่างประเทศไปพร้อมกัน

มีพี่ไทยคนไหนเห็นเช่นนี้บ้าง?