อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “น้ำพิกแมงมัน”

แปลว่า น้ำพริกแมลงมัน

“แมงมัน” เป็นชื่อเรียกมดมีปีกชนิดหนึ่ง ตัวเล็กมาก ตัวมีสีนวล อาศัยอยู่ในโพรงใต้ดินทั้งตัวผู้และตัวเมีย มีไข่เรียกว่า “เต้งแมงมัน”

ลูกแมงมันตัวเมีย จะมีลำตัวยาวประมาณ 1 เซนติเมตร สีน้ำตาลไหม้มีปีกเพื่อบินออกไปผสมพันธุ์

ส่วนตัวผู้มีสีเหลือง มีปีก และตัวจะเล็กกว่าตัวเมีย ช่วงเดือนพฤษภาคม-ต้นเดือนมิถุนายน

ที่คนล้านนากินกันคือ แมงมันตัวเมีย ที่มีสีคล้ำกว่าตัวโตกว่าจึงจะมีรสชาติหวานมัน อร่อย แต่แมงมันตัวผู้ที่มีสีอ่อนกว่า จะขม และกินไม่ได้

คนที่จับแมงมันจะต้องรู้จักเลือกจับแต่แมงมันตัวเมีย เอามาเด็ดปีกออก แล้วคั่วกับเกลือ ตามตลาดจะขายแพงมาก คือตกราคาขีดละ 200-300 บาท แล้วแต่ตลาด

ต้นหน้าฝน พอมีฝนตกดินเปียกชุ่มน้ำซึมลงไปถึงโพรงของแมงมัน มดงานตัวเล็กๆ สีนวล ซึ่งคนล้านนาเรียกว่า “แม่แมงมัน” จะต้องหาทางเปิดรูเพื่อที่จะเปิดทางให้ลูกๆ ออกไป

ช่วงนี้แหละที่คนจะเก็บแมงมันมาทำเป็นอาหาร แต่ถ้าถูกแม่แมงมันตัวเล็กๆ สีนวล กัดนิ้วมือ จะเกิดอาการคัน และแพ้ ถ้าเกาจะบวม

คนล้านนาจึงพูดกันว่า แมงมันเป็นของหายาก มือคันบวม ราคาถึงแพง แต่ช่างมัน ปีหนึ่งก็ขอได้กินแมงมันที่ลำสุดยอดสักเตื้อ

และเพราะแมงมันหายากและมีราคาแพง คนล้านนาจึงมีเมนู “น้ำพริกแมงมัน” จะได้แบ่งกันกินได้ทั้งบ้าน

ดังนั้น “น้ำพริกแมงมัน” จึงเป็นอาหารเหนือตามฤดูกาล ใช้วัตถุดิบที่หาได้จากธรรมชาติ คือ แมงมันสุกแล้วเตรียมไว้ เครื่องปรุงน้ำพริก มีพริกแห้งเม็ดใหญ่ปิ้งสุกหอมกรอบ หอมแดงปิ้งสุกปอกเปลือก กระเทียมปิ้งสุกแกะเปลือก กะปิห่อใบตองปิ้งสุก และเกลือเม็ด หรือจะใช้พริกหนุ่มปิ้งสุกแทนพริกแห้งก็ได้แล้วแต่ชอบ

วิธีทำน้ำพริกแมงมัน โขลกให้ละเอียด ใส่กะปิ เกลือ หอมแดง กระเทียม ลงโขลกให้เข้ากัน ชิมรสเผ็ดนิด หอมมัน เพียงเท่านี้ก็จะได้น้ำพริกแมงมันที่อร่อยสุดยอดของเมืองเหนือ

กินกับข้าวสวยร้อนๆ

หรือจะปั้นข้าวเหนียวจิ้ม กินแกล้มปลาปิ้ง ผักนึ่ง ได้แก่ ดอกข่า ถั่วฝักยาว ชะอม และตำลึง

อันเป็นผักที่แตกยอดในต้นฤดูฝน

แมงมันตัวผู้ตัวเล็ก แมงมันตัวเมียตัวใหญ่

น้ำพิกแมงมันของกิ๋นลำปี้น้อยไค่หื้อแม่อี่หน้อยแป๋งหื้อกิ๋นตึงวัน

แปลว่า น้ำพริกแมลงมันของกินอร่อย พี่อยากให้แม่อีหนูทำให้กินทุกวัน