เพียงเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา สถานะประชาธิปไตยในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไม่ดีเลย อำนาจนิยมครอบครองในภูมิภาค

กัมพูชาก้าวผ่านเลือกตั้งหลอกลวงที่กำจัดพรรคการเมืองฝ่ายค้านหลักออกไป แล้วพรรคของชนชั้นนำตระกุลฮุน (Hun) ครองที่นั่งในรัฐสภาเกือบหมด

ในขณะที่ผู้นำทหารเมียนมาได้ให้สัญญาแล้วเลื่อนการเลือกตั้งทั่วไปออกไปอีก เพื่อลดกระแสต่อต้านทั้งภายในและภายนอกเหมือนทุกครั้งที่ผ่านมา ถึงแม้จะมีการเลือกตั้ง แต่ก็เป็นการเลือกตั้งจอมปลอมเช่นกัน

ส่วนไทย ช่างน่าสนใจเหลือเกิน พรรคก้าวไกลชนะได้คะแนนเสียงข้างมาก แต่ไม่สามารถจัดตั้งรัฐบาลได้ การที่พรรคก้าวไกลไม่ได้ตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ไม่ใช่ความผิดพลาดของพรรคก้าวไกล ไม่ใช่เพราะพวกเขายังเด็ก และก็ไม่ใช่นโยบายของพรรค

แต่การเมืองไทยซับซ้อนซ่อนพลังอำนาจนิยมของฝ่ายอนุรักษนิยม พรรคพันธมิตรทหารและกลุ่มนิยมสถาบัน ที่ใช้เครื่องมือทุกชนิดสกัดกั้นพรรคก้าวไกล

ขณะนี้การจัดตั้งรัฐบาลยังไม่ได้ ความเนิ่นนานของเวลาไม่ใช่สาระสำคัญ ไม่ได้เป็นวิกฤตการณ์ของชาติ แต่แสดงการเผชิญหน้าอย่างเปิดเผยของพลังอำนาจนิยมที่หลอมรวมพันธมิตรทางการเมืองชั่วคราวของฝ่ายอนุรักษนิยม ก่อนจะวิเคราะห์โฉมหน้าที่แท้จริงของประชาธิปไตยไทย

เรากลับไปดูสุขภาวะประชาธิปไตยในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เราจะเห็นอสุขภาวะประชาธิปไตย เห็นการเติบโตอย่างต่อเนื่องของอำนาจนิยมเกือบทุกประเทศทั่วภูมิภาค

 

ทศวรรษ 2020
ความย่อยยับประชาธิปไตยในภูมิภาค

ประชาธิปไตยเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ตกต่ำและแย่ลงหลังจากชัยชนะในการเลือกตั้งหลอกลวงในกัมพูชา เมื่อฮุน เซน ประกาศว่าเขาจะวางมือทางการเมืองแล้วให้ลูกชายคนโต ฮุน มาเนต ดำรงตำแหน่งแทน

มีนักวิชาการมองว่า ระบอบของฮุน เซน เช่นนี้คล้ายช่วงเปลี่ยนราชวงศ์เกาหลีเหนือ

การเลือกตั้งในกัมพูชานั้นพูดได้ยากว่าพรรคของฮุน เซน และลูกชาย ฮุน มาเนต ได้รับการสนับสนุนจากประชาชน

แต่เป็นการขยายอาณาจักรทางการเมืองของตระกูลฮุนด้วยระบบอุปถัมภ์ และระบบพวกพ้อง (nepotism) ที่ใช้ปกครองกัมพูชา

ผูกขาดอำนาจการเมืองในรัฐบาล รัฐสภา กองทัพและเศรษฐกิจสำคัญของประเทศ

อีกทั้งใช้การกดขี่รุนแรงต่อใครหรือกลุ่มใดที่ท้าทายอำนาจของพวกเขาด้วย ความหวาดกลัว¹

 

3 ประเทศใหญ่
ประชาธิปไตยที่ถดถอย

ฟิลิปปินส์ Rodrigo Duterte (ดำรงตำแหน่งปี 2016) ประธานาธิบดีของคนยากคนจนที่ชูประชานิยมได้บั่นทอนประชาธิปไตยในฟิลิปปินส์อย่างมาก ช่วงที่เขาครองอำนาจ การใช้ความรุนแรงปราบปรามศัตรูทางการเมืองและนักเคลื่อนไหวทางการเมือง ปัญญาชนและสื่อมวลชนหัวก้าวหน้าโดยหยิบยกเรื่องการค้ายาเสพติด ได้สังหารผู้คนและครอบครัวของพวกเขาเป็นจำนวนมาก

แม้ว่าผู้สืบทอดอำนาจต่อจากเขาคือ Bongbong Marcos (เป็นประธานาธิบดีปี 2022) ได้ลบภาพของเผด็จการของบรรพบุรุษของเขา

แต่ Bongbong Marcos ได้สร้างความประหลาดใจให้กับคนทั่วไป รวมทั้งนานาชาติด้วยการสืบทอดตระกูลการเมือง Sara Duterte ลูกสาวอดีตประธานาธิบดีเป็นรองประธานาธิบดี2

อินโดนีเซีย ประธานาธิบดี โจโก วิโดโด (Joko Widodo) ผู้นำพลเรือนที่ได้รับความนิยมในช่วงแรกเมื่อเขาประกาศใช้ นโยบายประชานิยม และความสนับสนุนจากองค์กรทางศาสนามุสลิม

ที่น่าเป็นห่วงมาก โจโก วิโดโด ขยายอำนาจและอิทธิพลของกองทัพให้เพิ่มมากขึ้น ทั้งๆ ที่กองทัพมีประวัติของการละเมิดสิทธิมนุษยชน บทบาททางการเมืองของกองทัพที่เพิ่มมากขึ้น อาจทำให้ทหารอินโดนีเซียสามารถบั่นทอนประชาธิปไตยอินโดนีเซียได้

มาเลเซีย ในขณะที่นายกรัฐมนตรี อันวาร์ อิบราฮิม (Anwar Ibrahim) ได้ต่อสู้ทางการเมืองมายาวนานหลายทศววษในฐานะผู้นำฝ่ายค้าน เคยต้องโทษติดคุกด้วยเป็นข้ออ้างของผู้นำทางการเมืองสมัยนั้นใช้กำจัดเขาออกจากเส้นทางสู่ตำแหน่งผู้นำประเทศ เพื่อสกัดการตรวจสอบการคอร์รั่ปชั่นของผู้นำคนสำคัญ

แต่นโยบายของเขาก็เบาบางลงอย่างเห็นได้ชัดเมื่อพรรคการเมืองของเขาและเขาชนะการเลือกตั้ง แต่ต้องไปทำงานเป็นรัฐบาลผสมร่วมกับพรรค United Malay National Organization-UMNO

เพื่อให้นายกรัฐมนตรีอันวาร์ทำงานอยู่ในพรรค UMNO ได้ ปรากฏว่านายกรัฐมนตรีอันวาร์วางตัวเงียบกริบต่อประเด็นเรื่องการละเมิดสิทธิมนุษยชนในหลายๆ กรณี

พลังของกลุ่มอนุรักษนิยม
กับประชาธิปไตยไทย

การเลือกตั้ง 2566 ของไทยแสดงถึงการต่อสู้กันระหว่างกลุ่มอนุรักษนิยมที่มีพันธมิตรคือ กองทัพ พรรคนิยมทหารและกลุ่มทุนผูกขาดกับพลังก้าวหน้าในสนามการเลือกตั้ง แล้วรัฐบาลใหม่อาจมองได้ 2 ฉากทัศน์

ฉากทัศน์ แสนฉลาด

หากมองว่า ชนชั้นนำไทยยังแคร์กับการเลือกตั้งล่าสุด เพื่อให้พวกเขาดูดีดูเท่จึงยังคงปล่อยให้พรรคเพื่อไทยจัดตั้งรัฐบาล ให้คุณเศรษฐา ทวีสิน เป็นนายกรัฐมนตรี โดยอ้างว่าทั้งหมดนี้ทำเพื่อชาติ เพราะชาติเกิดวิกฤต เกิดวิกฤตรัฐธรรมนูญ วิกฤตเศรษฐกิจ ต้องสลายความขัดแย้งทางการเมือง

สิ่งที่ดูเท่เหล่านี้เป็นไปได้แค่ไหนล้วนอยู่ที่ อำนาจต่อรองของพรรคเพื่อไทยในการจัดตั้งรัฐบาล

อำนาจต่อรองสำคัญที่สุด คือการสนับสนุนของพรรคการเมืองในรัฐสภาและของสมาชิกวุฒิสภา กล่าวได้ว่า พรรคเพื่อไทยเหมือนกับทุกพรรคที่เผชิญ พิษรัฐธรรมนูญ 2560 ที่ออกแบบให้การเมืองไร้เสถียรภาพอย่างยิ่ง ด้วยมือของสมาชิกวุฒิสภา ในเวลาเดียวกันพรรคเพื่อไทยไม่ได้เป็นรัฐบาลมานานเกือบ 10 ปีแล้ว ความชำนาญทางการเมืองก็ลดน้อยลง

มิหนำซ้ำ คุณเศรษฐาอาจดูดีเรื่องเศรษฐกิจ แต่เรื่องการเมืองดูแล้วใหม่มาก เขาไม่มีประสบการณ์การเมืองเลย พอฟังการปราศรัยและการให้สัมภาษณ์การเมืองละอ่อนเลย

ดังนั้น แค่ด่านแรกจัดตั้งรัฐบาล พรรคเพื่อไทยมีอำนาจต่อรองต่ำมาก ดังจะเห็นว่าเป็นการจัดตั้งรัฐบาลที่พิธีกรรมน้อยมาก ไม่มีแม้แต่เครื่องดื่มการเมือง ที่สำคัญไม่มีแม้แต่แถลงข่าวร่วมกับพรรครวมไทยรักษาชาติ

แล้วพรรคเพื่อไทยพลาดได้ทุกเวลา เมื่อมีความขัดแย้งในรัฐบาลเรื่องตำแหน่งรัฐมนตรีและผลประโยชน์ที่ไม่มีวันลงตัว พลาดได้ตลอดเวลารวมทั้งคุมคุณเศรษฐา ที่มีอิสระและมีอเจนด้าของตัวเอง

ที่สำคัญที่สุดคือ ความหวาดระแวงของกลุ่มชนชั้นนำต่อพรรคเพื่อไทยอาจร่วมกับพรรคก้าวไกลได้ตลอดเวลาเพื่อแก้ปัญหาทางการเมืองเฉพาะหน้า ไม่ควรลืมว่า ชนชั้นนำเกลียดและหวาดระแวงพรรคก้าวไกลมาก เคยหวาดระแวงตั้งแต่ยังเป็นพรรคอนาคตใหม่สมัยนำโดย ธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ ว่ามีแนวคิดคอมมิวนิสต์ เป็นเจ๊กที่ภักดีปักกิ่ง เป็นต้น

เราไม่ควรดูถูกความหวาดระแวงเรื่องแก้รัฐธรรมนูญ ดูข้อความ “…ลุงตู่ไม่ยอมสร้างอธิปไตยไซเบอร์ ต่างชาติกับพรรคขายชาติจึงแทรกแซงความมั่นคงผ่านสื่อและโซเชียลมีเดีย แม้แต่ลุงเองก็อวสานเพราะเหตุนี้ ที่ผ่านมาเราได้เห็นผลลัพธ์ของการชี้นำทางความคิด ชี้นำการเลือกตั้ง ขั้นต่อไปหากถูกชี้นำการแก้ไขรัฐธรรมนูญอีก เราจะเสียอธิปไตยให้ต่างชาติแน่นอน…”³

ความหวาดระแวงพรรคเพื่อไทยเรื่องแก้รัฐธรรมนูญมีมาก จนเลขาธิการพรรครวมไทยสร้างชาติต้องออกแถลงการณ์ไม่แก้รัฐธรรมนูญ หมวด 1 และหมวด 2 เมื่อเป็นรัฐบาลร่วมกับพรรคเพื่อไทย⁴ แล้วพรรคไทยภักดี พรรคหลักของกลุ่มอนุรักษนิยมก็ประกาศย้ำไม่ให้มีการแก้รัฐธรรมนูญ⁵

การแก้ไขรัฐธรรมนูญ การสูญเสียอธิปไตยให้ตะวันตกชาติหนึ่งที่พวกเขาเชื่อว่าหนุนหลังพรรคก้าวไกล เอาเงินหนุนหลังการเคลื่อนไหวและล้างสมองเด็กๆ ให้เกลียดชังชาติ ความหวาดระแวงจนขึ้นสมองดูได้จาก คำว่า ตอนนี้ทักษิณ ชินวัตร อันตรายน้อยกว่าก้าวไกล

หมายความว่า เพื่อไทยและคุณเศรษฐาก็เผชิญหน้าพลังอนุรักษนิยมที่อาจรุนแรงกว่าพลังการเมืองใดๆ เสียแล้ว

ฉากทัศน์ ภายใต้เงามืด เพื่อความแน่นอนกว่า รัฐบาลใหม่จะหลุดมือจากพรรคเพื่อไทยในชั่วโมงแรก การเมืองไทยจะมีนายกรัฐมนตรีคนใหม่เป็นคนหน้าเดิม ที่กุมอำนาจหลักในไทยมานานเกือบ 1 ทศวรรษ

เขาคือ พล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ เขาเป็นนายกรัฐมนตรีที่ได้ความไว้วางใจมากที่สุดจากชนชั้นนำไทยเวลานี้ เมื่อเขามาแล้วก็ลงตัว ไม่แก้รัฐธรรมนูญ ไม่มีทางแก้มาตรา 112 ไม่ใช้นโยบายอะไรเลยของพรรคก้าวไกล แต่จะไล่บี้พรรคก้าวไกลให้แม้แต่เป็นพรรคฝ่ายค้านก็ไม่ได้

ชนชั้นนำไทยมองการเมืองไทยสั้นๆ เพื่อรักษาผลประโยชน์และสถานะภาพเดิม (status quo) ไม่มีการปฏิรูปใดๆ ไม่แตะต้องกองทัพ ไม่สนใจการผูกขาดทางเศรษฐกิจ ไม่สนใจว่าจะเป็นประชาธิปไตยหรือไม่

ไม่ว่าจะเป็นฉากทัศน์ แสนฉลาดหรือภายใต้เงามืด ไม่ช้าก็ต้องมีการปรับคณะรัฐมนตรีด้วยปัญหาเดิมคือ ความขัดแย้งเรื่องผลประโยชน์ ในไม่ช้าก็ต้องยุบสภาเลือกตั้งใหม่

รัฐบาลไทยเปราะบาง ประชาธิปไตยไทยเปราะบางยิ่งกว่า อนุรักษนิยมและอำนาจนิยมเข้มแข็ง ไม่เหมือนเมียนมา กัมพูชาก็จริง แต่เร้นลับกว่า

 

---

¹ฮุน เซน และคนของเขาใช้วิธีการที่คอมมิวนิสต์ใช้ เรียกว่า ศาลประชาชน เรียกชื่อและประจาน แล้วนำตัวไปขัง ทรมาน บางทีตายในคุกหรือหายสาบสูญไปเลย

²“Ferdinand ‘Bongbong’ Marcos wins the Philippine in a landslide” The Economist 10 May 2022.

³Suphawat Aphinyan @Dr.new Suphawat 19 August 2023

⁴“เอกนัฏ เปิดใจปม รสทช.ร่วมรัฐบาลเพื่อไทย” ฐานเศรษฐกิจ 19 สิงหาคม 2566.

⁵“ไทยภักดีค้านแก้รัฐธรรมนูญ ด้วยการตั้ง สสร. …” The Standard 19 สิงหาคม 2023

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022