บทความพิเศษ

 

สังคม วรรณกรรม

ห้วงยาม สุจิตต์ วงษ์เทศ

นำเสนอ ‘ขุนเดช’

 

สภาพการณ์ในทางวรรณกรรมที่ “ยุวชนสยาม” ซึ่งเริ่มแตกเนื้อหนุ่มหลังการฉลอง 25 พุทธศตวรรษ

หลังรัฐประหาร 2500 หลังรัฐประหาร 2501

มิได้เป็น “สภาพ” อันเกิดขึ้นอย่างลอยๆ ไร้รากฐานความเป็นมา หาแต่มีความสัมพันธ์และเป็นผลสะเทือน

จากสภาพการณ์ทางสังคมและการเมืองในขณะนั้น

นี่ย่อมเป็น “สภาพ” อันเกิดขึ้นขณะที่ จิตร ภูมิศักดิ์ ถูกจับกุม คุมขัง ณ คุกลาดยาว

นี่ย่อมเป็น “สภาพ” ที่ สุจิตต์ วงษ์เทศ เริ่มเติบใหญ่

สังคมไทย

ใต้เงา รัฐประหาร

การรัฐประหาร “ซ้ำ” ของ จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ เมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2501 ไม่เพียงแต่ส่งผลให้

รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2475 แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.2495 ถูกฉีกทิ้ง

สภาผู้แทนราษฎรที่มาจากการเลือกตั้งเมื่อเดือนธันวาคม 2500 ถูกยุบ พรรคการเมืองอันจัดตั้งขึ้นตาม พ.ร.บ.พรรคการเมือง พ.ศ.2498 ถูกยกเลิก

หากแต่ยังมีนักเขียน นักหนังสือพิมพ์จำนวนหนึ่ง ถูกจับกุมคุมขังพร้อมกับนักการเมือง

หนังสือพิมพ์และนิตยสารทางการเมืองถูกสั่งปิด

ขณะเดียวกัน จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ยังได้ออกประกาศคณะปฏิวัติฉบับที่ 17 หรือที่รู้จักกันในนาม “ปว.17” ควบคุมและคุกคามหนังสือพิมพ์และสิ่งตีพิมพ์โดยทั่วไปอีกด้วย

ผลสะเทือนต่อหนังสือ นิตยสาร คนเขียนหนังสือเป็นอย่างไร

บรรยากาศ เข้มงวด

เซ็นเซอร์ ตัวเอง

สุชาติ สวัสดิ์ศรี ครังที่เป็นบรรณาธิการ “สังคมศาสตร์ปริทัศน์” เขียนบทความ “แนวคิดของนักเขียนวรรณกรรมไทยตังแต่ พ.ศ.2475-2488 และปัจจุบัน”

เสนอในการสัมมนาทางวิชาการ ณ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เมื่อปี 2515

สรุปอย่างรวบรัดว่าเนื้อหาของประกาศคณปฏิวัติฉบับที่ 17 (ปว.17) “มีผลเป็นอย่างยิ่งต่อชีวิตทางความคิดของนักเขียนในยุคนั้น”

เท่ากับเป็นการส่งแรงสะเทือนในด้าน “ปราม” นักเขียน

อย่างที่ เฮอร์เบิร์ต ฟิลลิปส์ ประเมินจากสภาพความเป็นจริงว่า “โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการปลูกฝังสำนึกในการเซ็นเซอร์ตนเองของนักเขียนและนักหนังสือพิมพ์ไทย”

สภาพที่ติดตามมาในทางวรรณกรรมก็คือ หนังสือพิมพ์และนิตยสารส่วนใหญ่ไม่กล้าเสนอเรื่องราวทางการเมืองและทางสังคมอย่างจริงจัง

ถามว่า “ภาพกว้าง” ของ “หนังสือพิมพ์” และ “วรรณกรรม” เป็นอย่างไร

 

ข่าวคาว ประโคม

การเมือง หลบใน

หน้าแรกของหนังสือพิมพ์รายวันเต็มไปด้วยข่าวอาชญากรรม บทบรรณาธิการและบทความทางการเมืองเป็นสิ่งที่แทบไม่มีความหมาย

มีฐานะเสมอเพียงแค่เครื่องประดับ เพื่อแสดงว่ายังมีอยู่เท่านั้น

คอลัมน์ข่าวซุบซิบในวงสังคม และเรื่องคาวๆ ของดาราและสาวสังคมกลายเป็นด้านหลักของหนังสือพิมพ์

ยิ่งเมื่อมีคำสั่ง “ลับ” เป็นนโยบายมัดตราสังวิชาชีพหนังสือพิมพ์โดยไม่ยอมให้มีการออกหนังสือพิมพ์ใหม่ (ยกเว้นของทางราชการและของสมาคมอันไม่เกี่ยวกับการเมือง)

หนังสือพิมพ์ที่ยังไม่ถูกยึดใบอนุญาตก็ทำในลักษณะ “ตัวลีบ”

ขณะเดียวกัน “หัวหนังสือ” กลายเป็นสินค้าราคาสูงลิ่ว ทะยานทะลุเลขระดับ 6 หลัก

 

ยุคแห่ง พาฝัน

รักโศก จุ๋มจิ๋ม

จากปัจจัยทางสังคมและทางการเมืองเช่นนี้เองนำไปสู่การอุบัติขึ้นของวรรณกรรม ในความเห็นของนักวิจารณ์ เช่น สุชาติ สวัสดิ์ศรี เห็นว่า

“เต็มไปด้วยเรื่องราวพาฝัน”

และนักวิชาการอย่าง นิตยา มาศะวิสุทธ์ สรุปผ่านบทความ “แนวโน้มของวรรณ กรรมไทยปัจจุบัน พ.ศ.2515” ว่า

วรรณกรรมไทยพูดกันแต่เฉพาะเรื่องรักโศก จุ๋มจิ๋ม

หรือมิฉะนั้น ก็เป็นเรื่องครอบครัว เมียน้อย เมียหลวง เป็นเรื่องที่ “เร้าอารมณ์” แต่ไม่ “เร้าสมอง”

ดังที่ ชีรณ คุปตะวัฒนะ มองย้อนหลังกลับไปในในวันวานของวรรณกรรมสะท้อนให้เห็นบรรยากาศแห่ง “กลอนรักหวานที่กล่าวถึงสายลมแสงแดด ดวงดาว อารมณ์เหงาอ้างว้างและการผิดหวังในความรักของคนหนุ่มสาว”

เป็นไปดังที่ ขรรค์ชัย บุนปาน ทุบโต๊ะเมื่อปี 2511 ว่าเป็นงานในประเภท “กลอนหาผัวหาเมีย”

 

มอง มหาวิทยาลัย

ยังไม่มี “คำตอบ”

กล่าวสำหรับสภาพในมหาวิทยาลัย เนื่องจากในห้วงภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เรื่อยมาจนถึงปี 2500

นิสิตนักศึกษาได้ตื่นตัวและแสดงบทบาทที่จริงจังในทางการเมืองอย่างสูง

โดยเฉพาะในการคัดค้านและเปิดโปงการเลือตั้งสกปรกเมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2500 อันกลายเป็นปัจจัยหนึ่งซึ่งนำไปสู่การรัฐประหารเมื่อวันที่ 16 กันยายน 2500

ดังนั้น ภายหลังการรัฐประหารเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2501 เป้าหมายที่สำคัญประการหนึ่งของคณะปฏิวัติก็คือ การทำลายและแยกสลายพลังของนิสิตนักศึกษามิให้ดำรงอยู่ในลักษณะอันเป็น “ขบวนการ”

จะเห็นได้จากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการปกครองตนเองของนิสิตนักศึกษาในแต่ละมหาวิทยาลัย

องค์กรนักศึกษาหากไม่ถูกทำลายก็ตกอยู่ในการควบคุมอย่างเข้มงวด

โดยเฉพาะมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ถึงกับกำหนดให้อาจารย์เป็นนายกสโมสรและดำรงตำแหน่งประธานชุมนุมต่างๆ

กิจกรรมอันเกี่ยวกับ “การเมือง” และ “สังคม” ถูกห้ามอย่างสิ้นเชิง

 

 

จิตร ภูมิศักดิ์ อยู่ไหน

สุจิตต์ วงษ์เทศ ทำอะไร

ความเป็นจริงก็คือ จิตร ภูมิศักดิ์ ถูกจับกุมคุมขังทันทีที่รัฐประหารเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2501

จากนั้นก็ถูกส่งไปอยู่ “ลาดยาว”

ขณะที่ สุจิตต์ วงษ์เทศ เรียนอยู่วัดมกุฏกษัตริยาราม แล้วจรไปยังวัดนวลนรดิศ แล้วจรไปยังผดุงศิษย์พิทยา

เข้าเป็นนักศึกษาคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

บนพื้นฐานทางสังคมและการศึกษาเช่นนี้เองที่เป็นรากฐานให้ สุจิตต์ วงษ์เทศ เขียน “นิราศเมืองนนท์” เขียนเรื่องสั้น “คนบาป” นำเสนอภาพและบทบาทของ “ขุนเดช” เข้ามา

ส่วน จิตร ภูมิศักดิ์ เวลาของเขาส่วนหนึ่งเขียน “โคลงสรรเสริญเกียรติกรุงเทพมหานคร” และต่อมาก็รจนา “หิรันตยักษ์ม้วนแผ่นดิน”

ในนามของ กวี ศรีสยาม

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022