หลังลับแลมีอรุณรุ่ง | ธงทอง จันทรางศุ

 

สมบัติล้ำค่า

ที่ยกให้กับประเทศ

 

สําหรับคนไทยทั่วไปแล้ว เรามักเข้าใจว่าความสามารถในการผลิตเครื่องถ้วยหรือเครื่องปั้นดินเผาด้วยเทคโนโลยีชั้นสูงของเราเกิดขึ้นในสมัยสุโขทัย โดยนึกถึงเครื่องสังคโลกเป็นอย่างแรก

ก่อนหน้านั้นที่เป็นยุคก่อนประวัติศาสตร์ เรามีเครื่องปั้นดินเผาบ้าง แต่ก็เป็นงานพื้นบ้านที่พบตามแหล่งโบราณคดีก่อนประวัติศาสตร์ เช่น ที่บ้านเชียง จังหวัดอุดรธานี เป็นต้น

ผมเองก็มีความรู้พื้นฐานในระดับเดียวกัน จนกระทั่งเมื่อไม่นานมานี้ ผมได้ไปเดินชมนิทรรศการใหม่ห้องหนึ่งในบริเวณพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร จึงได้ความรู้ใหม่บางอย่าง

ขอนำมาเล่าสู่กันฟังได้ในวันนี้ครับ

 

เราคงพอนึกออกว่า ในดินแดนที่เป็นสุวรรณภูมินี้มีอิทธิพลของขอมซึ่งเป็นมหาอาณาจักรอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของเราเป็นเจ้าของพื้นที่มาแต่เดิม ถึงแม้ศูนย์กลางของอาณาจักรที่ว่านี้จะอยู่ในพื้นที่ของประเทศกัมพูชาในปัจจุบันคือบริเวณที่เราเรียกว่านครวัดนครธม แต่โบราณสถานโบราณวัตถุที่เป็นร่องรอยของอารยธรรมนี้ก็แผ่ไกลมาจนถึงประเทศไทย

ดังเห็นได้จากปรางค์สามยอดที่จังหวัดลพบุรี ปราสาทหินพิมายที่จังหวัดนครราชสีมา และปราสาทหินพนมรุ้งที่จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นต้น

ยุคสมัยนี้อาจเรียกได้ว่าเป็นช่วงต้นของยุคประวัติศาสตร์บนแผ่นดินสุวรรณภูมิ สามารถกำหนดอายุย้อนหลังขึ้นไปได้ประมาณ 1300 ปี ไต่ระดับลดอายุลงมาจนถึงประมาณ 800 หรือ 900 ปี แล้วมาเชื่อมต่อกันกับยุคสุโขทัยที่เราคุ้นเคยกันอยู่

พูดถึงจังหวัดบุรีรัมย์ขึ้นมาแล้ว เมื่อราวสี่สิบปีก่อน ผมเพิ่งเริ่มรับราชการเป็นอาจารย์ที่คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปิดภาคเรียนฤดูร้อนคราวหนึ่ง ผมและนิสิตพากันไปออกค่ายแนะนำกฎหมายที่จังหวัดบุรีรัมย์ ได้ยินชื่อของเตาบ้านกรวดว่าเป็นแหล่งโบราณคดีที่เพิ่งค้นพบใหม่อยู่ในเขตพื้นที่อำเภอบ้านกรวดผ่านเข้ามาในความรับรู้ แต่หาเวลาว่างแวะไปเยี่ยมชมไม่ได้ เรื่องราวจึงลบเลือนหายไปจากความทรงจำของผมในที่สุด

จนกระทั่งมารื้อฟื้นชื่อดังกล่าวขึ้นอีกครั้งหนึ่งเมื่อไม่กี่วันนี้แหละครับ

 

ได้ความว่าโบราณวัตถุที่เป็นเรื่องกระเบื้องดินเผาที่จัดแสดงอยู่ในห้องนิทรรศการที่ว่า ส่วนใหญ่แล้วผลิตจากเตาบ้านกรวดนี่เอง

และเตาบ้านกรวดนี้ต้องถือว่าเป็นเตาหลวงของยุคสมัยนั้น เพราะสามารถผลิตเครื่องใช้สำหรับราชสำนักและเครื่องใช้สำหรับงานพิธีกรรมต่างๆ ส่งไปนครวัดนครธมได้โดยตรงโดยเส้นทางที่เดินเกวียนประมาณเจ็ดถึงสิบวัน

โบราณวัตถุที่ได้จากแสดงเหล่านี้มีทั้งเครื่องใช้ไม้สอยนานาชนิด ชิ้นส่วนประดับอาคาร ภาชนะรูปสัตว์ต่างๆ แม้กระทั่งคนโทรูปพระคเณศ สรรพสิ่งเหล่านี้น่าตื่นตาตื่นใจมากเพราะเป็นร่องรอยช่วงต้นของยุคประวัติศาสตร์ในดินแดนสุวรรณภูมิของเรา

ที่ถูกอกถูกใจผมเป็นพิเศษ คือ เครื่องปั้นดินเผารูปสัตว์ตัวเล็กตัวน้อยต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นควาย หมู หรือกระต่าย ซึ่งช่างปั้นปั้นได้น่ารักน่าเอ็นดูมากจนประหนึ่งว่ามีชีวิต

น่ารักมากเสียจนผมคิดว่าน่าจะนำมาทำเป็นต้นแบบเพื่อผลิตสินค้าของที่ระลึกทำนองเดียวกันกับที่พิพิธภัณฑ์เมโทรโปลิแตนที่นครนิวยอร์กเขานำรูปฮิปโปโปเตมัสสีฟ้าของวัฒนธรรมอียิปต์ที่ตั้งชื่อว่า วิลเลียม มาทำเป็นสินค้าต่างๆ ขายดีเป็นเทน้ำเทท่า

 

โบราณวัตถุที่จัดแสดงได้หนึ่งห้องเต็มๆ นี้มีจำนวนทั้งหมด 164 รายการ และเป็นของบริจาคจากเอกชนรายหนึ่ง คือ คุณโยธินและคุณวิวรรณ ธาราหิรัญโชติ คู่สามีภรรยาซึ่งเป็นนิสิตเก่าของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย คุณโยธินนั้นเป็นนิสิตเก่าคณะวิศวกรรมศาสตร์ ส่วนคุณวิวรรณเป็นนิสิตเก่าคณะอักษรศาสตร์รุ่นใกล้เคียงกัน

ในระหว่างสองคนนี้ ผมรู้จักคุณวิวรรณหรือคุณก้อยเป็นการส่วนตัวมาหลายปีแล้ว เพราะทั้งผมและคุณก้อยเคยเป็นกรรมการสภาจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยร่วมยุคสมัยกันแต่เพิ่งได้พบกับคุณโยธินซึ่งกรุณามาเป็นผู้นำชมนิทรรศการพิเศษชุดนี้ด้วยตัวเองเป็นคราวแรก

ระหว่างที่เดินชมนิทรรศการในห้องดังกล่าว คุณโยธินพูดคุยด้วยน้ำเสียงอิ่มเอมใจพร้อมกับแววตาที่เป็นประกายตื่นเต้นกับเครื่องปั้นดินเผาทุกชิ้นที่คุณโยธินใช้เวลากว่า 20 ปีสะสมมาทีละเล็กทีละน้อยจนได้เป็นคอลเล็กชั่นมหึมาขนาดนี้

ผมถามคุณโยธินว่าคุณโยธินไปหาซื้อมาจากที่ไหน คำตอบคือจากพ่อค้าขายของชนิดนั้นทั้งในประเทศไทยและในประเทศกัมพูชา

เมื่อคุณโยธินซื้อไปได้สักพักหนึ่ง ชื่อเสียงของคุณโยธินก็เป็นที่รู้จักกันทั่วไปในแวดวง คราวนี้ก็จะมีคนนำเครื่องปั้นดินเผาเขมรหรืออาจเรียกว่าเป็นศิลปะลพบุรีเหล่านี้มาเสนอให้คุณโยธินได้พิจารณาเลือกซื้ออยู่เสมอ

เมื่อซื้อมาได้จำนวนมากเข้า ความทุกข์ประการต่อมาคือเรื่องของการเก็บรักษา คุณก้อยเล่าว่าเมื่อครั้งที่เกิดมหาอุทกภัยพุทธศักราช 2554 ถึงแม้จะพยายามเก็บรักษาเครื่องกระเบื้องเหล่านี้ไว้บนชั้นสองของบ้านพักแล้วก็ตาม แต่ก็ยังวางใจไม่ได้สนิท เพราะของอายุร่วมพันปีเหล่านี้ไม่ถูกโรคกับความชื้นเลยเป็นอันขาด ทั้งสองคนสามีภริยาจึงต้องระแวดระวังเรื่องนี้เป็นพิเศษตลอดเวลาที่น้ำท่วมรอบบ้านอยู่

เนื่องจากท่านทั้งสองไม่มีทายาท เมื่อน้ำลดแล้วจึงเกิดคำถามข้อใหญ่ขึ้นในระหว่างกันว่าในอนาคตอันไกลจะทำอย่างไรดีกับเครื่องปั้นดินเผาอันทรงคุณค่าทั้งในทางวิชาการและในทางราคาค่างวดเหล่านี้จึงจะเป็นการเหมาะสมที่สุด

 

แน่นอนว่าทางเลือกหนึ่งคือการบอกขายยกชุดให้กับนักสะสมรายใหญ่รายใดรายหนึ่งที่มีอยู่ในโลก ด้วยราคาซึ่งผมไม่กล้าคิด และมีความเป็นไปได้สูงที่จะมีคนต่างชาติที่เงินถึงและตาถึงมาซื้อไป แต่ทางเลือกนี้จะทำให้สมบัติล้ำค่าที่มีต้นกำเนิดจากจังหวัดบุรีรัมย์ และเป็นร่องรอยอารยธรรมที่เห็นได้ชัดเจนของเมืองไทยต้องตกไปอยู่ต่างประเทศ

ถ้าทำเช่นนั้นแล้ว ต่อไปใครอยากดูเครื่องปั้นดินเผาชุดนี้ก็ต้องไปดูที่เมืองนอก หรือชะดีชะร้ายอาจไม่ได้ดูเลย เพราะคนซื้อเก็บเอาไว้ดูส่วนตัวคนเดียว

ทางเลือกทางที่สองคือการยกสมบัติล้ำค่าจำนวนนี้ให้เป็นสมบัติของประเทศ เป็นมรดกที่ลูกหลานคนไทยสามารถเรียนรู้และเข้าถึงได้ไม่มีเวลาสิ้นสุด

น่ายินดีสุดหัวใจที่คุณโยธินและคุณวิวรรณตัดสินใจเลือกทางเลือกที่สอง โดยทำงานร่วมกันอย่างใกล้ชิดกับกรมศิลปากรและกระทรวงวัฒนธรรม พอดีกันกับที่กรมศิลปากรกำลังปรับปรุงห้องจัดแสดงโบราณวัตถุในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ให้ถูกต้องตามหลักวิชาไม่ว่าจะเป็นเรื่องของแสง อุณหภูมิ การจัดหมวดหมู่การทำป้ายอธิบายและอื่นๆ

เครื่องปั้นดินเผาชุดนี้จึงเข้ามาเติมเต็มความสมบูรณ์ของห้องศิลปะลพบุรี ซึ่งตั้งอยู่ที่ชั้นหนึ่งของอาคารมหาสุรสิงหนาท คืออาคารฝั่งที่อยู่ติดกันกับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ บอกทิศทางกันแค่นี้ก็เดินไม่หลงแล้วล่ะครับ

 

กรมศิลปากรตั้งเป้าหมายว่าเครื่องปั้นดินเผาชุดนี้จะทำให้อนุชนคนรุ่นใหม่ของเราได้ร่วมภาคภูมิใจในความสามารถของคนไทยในอดีตที่สามารถผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่มีคุณภาพดีมาตั้งแต่โบราณ จนถึงเป็นของระดับที่ใช้ในราชสำนัก พร้อมกันนั้นก็จะช่วยดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยชาวต่างชาติให้เข้ามาชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร มากขึ้น

ไม่บ่อยครั้งนักที่เราจะได้เห็นการบริจาคสมบัติส่วนตัวที่สะสมมาด้วยความอุตสาหะพยายามและด้วยทุนทรัพย์จำนวนมากให้เป็นสมบัติชาติ

ตรงกันข้ามกับบ่อยครั้งที่เราได้ยินเรื่องความพยายามที่จะนำสมบัติชาติไปเป็นสมบัติส่วนตัว

เรื่องมันต่างกันเหมือนฟ้ากับเหวถึงขนาดนั้น

เมื่อผมมีโอกาสได้ไปรู้เห็นเรื่องราวที่น่าดีใจและน่าชื่นชมเหล่านี้แล้ว ย่อมอดไม่ได้ที่จะมาตีฆ้องร้องป่าวขึ้นในที่นี้ ว่าท่านใดมีเวลาว่างเมื่อไหร่ขอได้โปรดแวะไปชมเครื่องปั้นดินเผาชุดนี้ และร่วมกันอนุโมทนากับวิทยาทานสำคัญของบุคคลทั้งสองที่ผมออกนามมาแล้วข้างต้นด้วย

ดูคอลเล็กชั่นนี้แล้วก็ดูห้องอื่นๆ หรือเรื่องราวอื่นๆ ที่น่าสนใจบรรดาที่จัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์แห่งเดียวกันด้วย เรียกว่ากระสุนนัดเดียวได้นกหลายตัวพร้อมกัน

ผมเอาหัวเป็นประกันว่าท่านจะไม่ผิดหวังและไม่เสียเวลาเปล่าเลยทีเดียวครับ

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022