ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 2 - 8 ธันวาคม 2565 |
---|---|
คอลัมน์ | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
เผยแพร่ |
หลังความตายของชนชั้นนำ หรือหัวหน้าเผ่าพันธุ์ ราว 2,500 ปีมาแล้ว มีพิธีกรรมพิเศษกว่างานศพคนทั่วไป เรียกพิธีศพครั้งที่ 2 ประกอบด้วย ส่งขวัญขึ้นฟ้า, กระดูกถูกรวมเก็บในภาชนะแล้วฝังอีกครั้ง, เครื่องมือเครื่องใช้ถูกฝังรวม, ปลูก “เฮือนแฮ่ว” คร่อมหลุมศพ เป็นต้น
กระดูกถูกรวมเก็บในภาชนะแล้วฝังดิน หมายถึง จัดวางกระดูกหัวหน้าเผ่าพันธุ์เรียงโครงร่างเหมือนมนุษย์ลงในภาชนะที่เตรียมไว้ทำด้วยดินเผาเหมือน “แคปซูล” (เป็นสัญลักษณ์ “คืนสู่ครรภ์มารดา”) แล้วเคลื่อนภาชนะดินเผามีกระดูกคนตายไปฝังในหลุมที่เตรียมไว้ใต้ “เฮือนแฮ่ว”
(1.) ภาพชนะดินเผาใส่กระดูกคนตายเป็นต้นแบบโกศ (2.) การเก็บกระดูกคนตาย เป็นต้นแบบเก็บอัฐิไว้ในบ้านและในวัด (หลังรับพุทธศาสนา) อินเดียไม่มีเก็บอัฐิ (3.) “พิธีบังสุกุล” อุทิศส่วนกุศลให้บรรพชนเจ้าของอัฐิที่เชิญมาในวันสงกรานต์ มีต้นตอจากศาสนาผี
เครื่องมือเครื่องใช้ถูกฝังรวม หมายถึงของมีค่าและเครื่องมือเครื่องใช้ถูกฝังรวมกระดูกในภาชนะที่ฝังใต้ “เฮือนแฮ่ว” เช่น เครื่องรางหรือเครื่องประดับ, ของใช้ในชีวิตประจำวัน ฯลฯ
เพราะเชื่อว่า “คนตาย ขวัญไม่ตาย” จะถูกเรียกผีหรือผีขวัญ มีชีวิตปกติเหมือนเมื่อยังไม่ตาย แต่อยู่ในโลกต่างมิติ “จับต้องไม่ได้ มองไม่เห็น”
“เฮือนแฮ่ว” หมายถึง เรือนเสาสูงขนาดย่อส่วนจำลองเรือนจริงที่ปลูกคร่อมหลุมฝังศพครั้งที่ 2 เพื่อให้ผีขวัญหัวหน้าเผ่าพันธุ์ใช้งาน “เฮือนแฮ่ว” เหมือนเรือนจริงเมื่อมีชีวิต (ปัจจุบันยังมีในกลุ่มผู้ไทที่เวียดนามและบางกลุ่มในอีสาน)
“เฮือนแฮ่ว” แปลว่า เรือนของคนตาย (เฮือน ตรงกับ เรือน, แฮ่ว เป็นคำกลายจาก “เรี้ยว” หมายถึงคนตาย) ที่ตั้งของ “เฮือนแฮ่ว” เรียกป่าแฮ่ว หรือป่าเฮ่ว, ป่าเห้ว (กลายคำจากป่าเรี้ยว ทางภาคใต้เรียกเปลว)
ที่อยู่ของคนตายในภาคกลาง เรียกป่าช้า คำว่า “ช้า” เป็นคำลาว แปลว่า คนตาย, ซากศพ (บางทีเรียกขอนช้า)
บริเวณลานกลางบ้าน พื้นที่ฝังศพครั้งที่ 2 อยู่ใต้ “เฮือนแฮ่ว” จึงมีของมีค่าและเครื่องมือเครื่องใช้หลากหลายพร้อมเศษอาหารคล้าย “กองขยะ” อยู่ทั่วไป ดังนี้
(1.) ในหลุมศพหัวหน้าเผ่าพันธุ์ ฝังของมีค่าและเครื่องมือเครื่องใช้จำนวนมากและหลากหลาย
(2.) หลุมฝังศพหัวหน้าเผ่าพันธุ์ ถัดไปเป็นพื้นที่ฝังศพหัวหน้าเผ่าพันธุ์คนก่อนๆ อีกหลายคน จึงมีอีกหลายหลุมศพชนชั้นนำอยู่เรียงราย รวมแล้วเป็นพื้นที่ “เฮี้ยน” อย่างยิ่ง และมีเครื่องมือเครื่องใช้รวมทั้งเศษอาหาร ฯลฯ เซ่นผีบรรพชนทับซ้อนไม่ขาดสาย
(3.) ลานกลางบ้านมีพิธีกรรมตลอดปี จึงมีเครื่องใช้ไม้สอยและเศษอาหารสารพัดเป็น “ขยะ” อยู่บนพื้นที่บริเวณกว้าง เพราะเป็นศูนย์กลางชุมชน มีคนเข้าร่วมจำนวนมากทำกิจกรรมเลี้ยงผีครั้งละหลายวันต่อเนื่องกัน บางกิจกรรมนานเป็นเดือน
ใต้ “เฮือนแฮ่ว” ไม่ใช่ใต้ถุนเรือน เนื่องจาก “เฮือนแฮ่ว” เป็นเรือนเสาสูงเลียนแบบเรือนจริงสำหรับปลูกคร่อมหลุมศพ อาจทำให้เข้าใจคลาดเคลื่อนได้ว่าฝังศพใต้ถุนเรือนจริง
ฝังศพไว้ใต้ถุนเรือนโดยไม่ใส่โลงศพ ชุมชนบางแห่งฝังศพทับซ้อนบริเวณเดียวกันเพราะอยู่สืบต่อกันมานานหลายชั่วคน พบคำอธิบายอยู่ในเอกสาร 2 ชุด ได้แก่ (1.) สมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย ของ ชิน อยู่ดี (กรมศิลปากร พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2510) และ (2.) รายงานการขุดค้นที่บ้านเชียง (จ.อุดรธานี) ของนักวิชาการจากมหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนีย สหรัฐอเมริกา มีลายเส้นประกอบเป็นรูปโครงกระดูกฝังใต้ถุนเรือน มีสิ่งของเครื่องใช้และเศษอาหารเหมือน “ขยะ” ฝังรวมกับโครงกระดูก •
| สุจิตต์ วงษ์เทศ
สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj
— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022