ล้านนาคำเมือง ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า ลานหู ด็อกหู

ลานหู หมายถึง เครื่องประดับหู ที่ใช้ใบลานม้วนเสียบรูขนาดใหญ่ที่เจาะไว้ตรงติ่งหู ผู้ที่มีฐานะใช้ทองคำตีเป็นแผ่นแล้วม้วนแทนใบลาน

ด็อกหู หมายถึง ตุ้มหู เครื่องประดับติ่งหูชนิดเป็นตุ่มกลม บางท้องถิ่นเรียก “จี้หู”

ลานหู หรือ ด็อกหู นิยมใช้เป็นเครื่องประดับในวัฒนธรรมการแต่งกายของคนล้านนามาแต่สมัยโบราณ เป็นเครื่องแสดงฐานะทางสังคม โดยมีความเชื่อว่าการใส่ลานหูจะทำให้มีติ่งหูยาวคล้ายพระพุทธเจ้า เป็นลักษณะของผู้มีบุญ และมีอายุยืน

คนล้านนานิยมใช้ลานหูมานาน เป็นเครื่องประดับผู้หญิง คู่กับการสักของผู้ชาย เรียกว่า “ผู้ชายสักขา ผู้หญิงขวากหู” เนื่องจากผู้หญิงไม่สามารถอ่าน เขียนหนังสือได้ การให้ผู้หญิงใส่ลานหู เพื่อจะให้มีคาถาติดตัว โดยให้ผู้มีความรู้ เช่น พระสงฆ์ หรือทิดผู้ผ่านการบวชเรียนจารคาถา หรืออาคมลงบนใบลาน เนื่องจากถือว่า อักษรที่จารลงบนใบลาน ซึ่งเรียกว่าอักษรธรรม เป็นของสูง จึงนำไปเสียบไว้ที่รูหู เพื่อป้องกันเภทภัยต่างๆ

ในสมัยต่อๆ มาจึงนิยมมาใช้ด็อกหูที่มีลักษณะเป็นตุ่มกลม ประดับด้วยเพชร พลอยสีต่างๆ แทน

 

จากประวัติของวัดหมื่นเงินกองกล่าวถึงเรื่องลานหูไว้ว่า ในสมัยพญากือนา (พ.ศ.1898-1928) กษัตริย์ราชวงศ์มังรายลำดับที่ 6 แห่งล้านนา ที่เมืองเชียงใหม่ มีหนานเมธัง ได้ลงทุนร่วมกับพ่อค้า กว้านซื้อข้าวในเขตเมืองเชียงใหม่ไปขายแถบเมืองพร้าววังหิน (อ.พร้าว จ.เชียงใหม่) แต่ขาดทุน ขายข้าวได้ส่วนเดียว ที่เหลือแจกจ่ายให้ชาวบ้านที่อดอยากด้วยความสงสาร

ระหว่างเดินทางกลับมาถึงแถบแม่ทะเยิง-วัดพระนอนขอนม่วง (ต.ดอนแก้ว อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่) ได้พบขุมทรัพย์ทั้งเงินและทองคำ ผู้เป็นภรรยาแนะนำให้นำเงินทองที่ได้ ไปจ้างทำ “ลานหู” ขาย ซึ่งได้รับความนิยมทั้งลานหูทำจากทองคำ และลานหูทำจากเงิน จนมีฐานะร่ำรวย

จึงสร้าง “วัดช่างลาน“ ขึ้น เพื่อเป็นศูนย์กลางชุมชนช่างฝีมือทำลานหู จนเลื่องลือไปถึงราชสำนัก

พญากือนาจึงทรงแต่งตั้งให้เป็นเสนาบดี “พระคลัง” ราชทินนามว่า “หมื่นเงินกอง”

จึงได้สร้างวัดขึ้นอีกแห่งติดกับวัดช่างลาน คือ “วัดหมื่นเงินกอง”

 

ในปัจจุบัน วัยรุ่น โดยเฉพาะที่เรียกกันว่า เด็กแว้น สก๊อย นิยมใส่ลานหู ซึ่งอาจหมายถึงสัญลักษณ์ของกลุ่ม แก๊ง หรือชาวหมู่

ส่วนด็อกหู เป็นเครื่องประดับของผู้หญิงโดยทั่วไป เป็นเครื่องบ่งบอกฐานะเช่นเดียวกัน โดยทำจากทอง ประดับด้วยเพชรนิลจินดาต่างๆ ใส่ให้เข้ากับเครื่องประดับอื่นๆ เช่น สร้อยคอ สร้อยข้อมือ หรือแหวน

เพื่อประกอบการแต่งกายตามสมัยนิยมให้เข้ากับงาน หรือสังคมนั้นๆ

 

แม่ญิงใส่ลานหู ป้อจายหูมีฮูจ้าดใหญ่

แปลว่า ผู้หญิงใส่ลานหู ผู้ชายเจาะหูรูใหญ่มาก