ก่อนเกิดสถานการณ์  24 มิถุนายน 2475 มีการเคลื่อนไหวในทางวัฒนธรรมความคิด ก่อนเกิดสถานการณ์ 14 ตุลาคม 2516 มีการ เคลื่อนไหวในทางวัฒนธรรมความคิด

มีคนอย่าง”สุนทรภู่”ราชากลอนตลาดตั้งแต่รัชกาลที่ 2 มีคนอย่าง”เทียนวรรณ”ตั้งแต่รัชกาลที่ 5

“ไพร่เป็นพื้นยืนร้องทำนองชอบ ตามระบอบปาเลียเมนต์”

จากนั้น จึงมีคนอย่าง กุหลาบ สายประดิษฐ์ ก่อตั้ง”กลุ่มสุภาพ บุรุษ”ออกหนังสือพิมพ์ กระทั่งนำไปสู่บทความ”มนุษยภาพ”เรียกร้องความเป็นมนุษย์จนถุกเอาโซ่ล่ามแทนพิมพ์

นั่นคือ การเคลื่อนไหวปักธงในทาง”ความคิด” อันเท่ากับเป็นเงาสะท้อนให้รับรู้ถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงในทางสังคม อันเท่ากับวางรากฐานก่อนเกิดการเคลื่อนไหวใหญ่

ก่อนมิถุนายน 2475 เป็นเช่นนี้ ก่อนตุลาคม 2516 ก็เป็นเช่นนี้

เป็นการเคลื่อนไหวอย่างประสานกับการประกาศและบังคับใช้รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2511

อันนำไปสู่การเลือกตั้งในเดือนกุมภาพันธ์ 2512

 

สังคมสัมผัสได้ในบทบาทของนิตยสาร”สังคมศาสตร์ปริทัศน์” สังคมรับรู้ถึงการปรากฏขึ้นของนิตยสาร”ชัยพฤกษ์ฉบับนักศึกษาประชาชน” และรวมถึงนิตยสารเล่มละบาทของแต่ละสถาบัน

บทบาทของนิตยสารเหล่านี้เองที่เท่ากับเป็นการตระเตรียมทาง ความคิดให้กับ”คนรุ่นใหม่”

คนรุ่นที่ออกมาป่าวร้อง”ฉันเยาว์ ฉันเขลา ฉันทึ่ง” คนรุ่นที่ออกมาเปล่งเสียง “กูเป็นนิสิตนักศึกษา วาสนาสูงส่งสโมสร ย่ำค่ำกะย่ำไปงานบอลล์”

จากนั้นในแต่ละมหาวิทยาลัยก็ก่อรูปขึ้นเป็น”กลุ่มผู้หญิง” เป็น”กลุ่มวลัญทัศน์” เป็น”กลุ่มสภาหน้าโดม” เป็น “กลุ่มฟื้นฟูโซตัส”

เหมือนกับ ณ วันนี้ มี”เยาวชนปลดแอก” เหมือนกับ ณ วันนี้ มี”แนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุม”

 

ธรรมชาติอาจสำแดงผ่านแสงแห่งฟ้าแลบแปลบปลาบ ตามมาด้วยเสียงแห่งฟ้าร้อง จากนั้นก็เกิดลมคลุ้ม ฝนคลั่ง และอาจยกระดับขึ้นเป็นเสียงฟ้าผ่าดังเปรี้ยง

แต่สังคมอาจเริ่มจากการเคลื่อนไหวในทาง”ความคิด”แล้วค่อย ยกระดับพัฒนาไปสู่การเคลื่อนไหวในทาง”การเมือง”

ก่อนฝนจะตกลงมาย่อมเห็นปรากฏการณ์ฟ้าแลบแปลบปลาบ