อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “ถง”

หมายถึง ย่าม หรือ ถุง

ย่าม เป็นเครื่องใช้สำหรับใส่สิ่งของ ทำด้วยผ้ามีหู หรือสายในตัวสำหรับสะพาย

ถง หรือ ย่าม คือถุงผ้าที่ใช้ประโยชน์นานัปการ เป็นสิ่งที่อยู่คู่กับวิถีชีวิตของคนล้านนามาช้านาน เพราะแต่เดิมชาวล้านนามีวิถีชีวิตอยู่กับป่า กับธรรมชาติ การทำไร่ ทำสวน แทบทุกครัวเรือนจะทอผ้าไว้ใช้เอง แล้วนำมาเย็บเป็นเสื้อผ้าและเครื่องใช้ เป็นถุงสำหรับใส่สิ่งของ

ผ้าที่ใช้ทำถง เป็นผ้าทอมือ ทอด้วยฟืมหน้าแคบ นิยมทำเป็นลายแซง คือเป็นด้ายพุ่ง เป็นเส้นที่ย้อมด้วยครามสลับกับเส้นด้ายสีธรรมชาติ เมื่อทอแล้วจะได้ลายริ้วเป็นทาง คนโบราณใช้ผ้านี้เป็น “ตัวถง” หรือตัวย่าม และเย็บ “ขาถง” หรือขาของย่ามส่วนที่จะใช้สะพาย ติดกับส่วนที่เป็นตัวย่าม

ถง มีหลายชนิด หลายขนาด และมีชื่อเรียกหลายชื่อ เช่น

ถงเป๋อ เป็นถุงหรือย่ามขนาดใหญ่มาก ใช้บรรจุของเพื่อการเดินทาง บรรจุข้าวสาร อาหาร สิ่งของเครื่องใช้ ใช้สะพายบ่าไป คาดหัวแบบให้ตัวถงติดหลัง หรือหาบไปก็ได้

สมัยก่อนในเชียงใหม่ ยามต้นหนาวจะเห็นคนบนเขา มักจะเอาถงเป๋อคาดหัว แบกเอาผลิตภัณฑ์จากป่า ดอย เช่น ไม้สนเกี๊ยะ ยาสมุนไพร งาขี้ม้อน ข้าวใหม่ ฯ ลงมาแลกเสื้อผ้า ผ้าห่ม ในเมืองเสมอ

ถงปา มีขนาดไม่ใหญ่นัก เป็นย่ามใส่ของใช้ประจำตัวที่มักจะถูกหยิบฉวยมาใช้งานบ่อยๆ เช่น เอาไว้ใส่กล้องยาสูบ กล่องยาสูบ เป็นต้น

ถงห่อเข้า เป็นย่ามใส่ห่อข้าวหรืออาหาร เมื่อไปทำงานนอกสถานที่

ถงห่อเข้าด่วน หรือมีอีกชื่อว่า ถงแป้ว เป็นย่ามบรรจุเสบียงสำหรับคนตาย อาจจะทำจากผ้าขาวหรือกระดาษสาหนาๆ เย็บหรือทากาวติดกันแบบย่าม ใส่ข้าวปลาอาหาร หมาก เมี่ยง บุหรี่ และเข็มเย็บผ้า เพื่อเป็นของกินของใช้ในการเดินทางของผู้ตาย การเคลื่อนศพในล้านนา จะมีผู้สะพายย่ามชนิดนี้พร้อมกับตุงสามหาง นำหน้าศพเข้าป่าช้าเสมอ

ถงขนัน เป็นถุงหรือย่ามใส่วัตถุมงคล

ถงเป้ง เป็นถุงหรือย่ามบรรจุเงิน หรือของมีค่า

ถงยาง เป็นย่ามที่ชาวปกากะยอใช้ ขนาดไม่ใหญ่นัก ส่วนใหญ่มีสีแดง มีด้ายทำเป็นพู่ห้อย

ถงลัวะ เป็นย่ามของกลุ่มชาติพันธุ์ลัวะ หรือละว้า หรือละเวือะ เป็นย่ามสีขาวใช้ในชีวิตประจำวัน ส่วนย่ามย้อมครามมีลวดลายตกแต่งด้วยไหมพรมลูกกลมๆ ถือเป็นย่ามทางการ และเป็นเอกลักษณ์ของชนชาติลัวะ

ทั้งหมดนี้เรียกโดยรวมว่า “ถงย่าม”

ถงย่าม เป็นเครื่องใช้ที่สะดวกมีประโยชน์มาก สามารถใส่สิ่งของสารพัดลงไปได้ ไม่ว่าจะไปทำไร่ ทำนา ทำสวน ไปร่วมกิจกรรม หรือไปที่ไหน สามารถนำติดตัวตลอด เป็นของใช้ที่อยู่คู่กับผู้คนโดยทั่วไป อาจจะแตกต่างทางด้านสี วิธีการเย็บ ตามท้องถิ่น หรือกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ

เราใช้ย่ามโดยไม่ต้องกลัวเปื้อน และยังเป็นเอกลักษณ์ของตนเอง และไม่มีใครเหมือน

ปัจจุบัน ถงย่าม ถูกตัดเย็บและมีแบบให้เลือกมากมาย เป็นแฟชั่นในท้องตลาด มีกลุ่มที่นิยมใช้ และหลายๆ คนสะสม มีการสอนเย็บด้วยมือแบบง่ายๆ บางคนเลือกที่จะใช้ย่ามเป็นของที่ระลึก และของฝากให้กับเพื่อนๆ

จะว่าไป ถงย่าม เป็นภูมิปัญญาของของชนชาติ ควรส่งเสริมและอนุรักษ์ให้ใช้ย่ามเป็นของใช้คู่กาย สำหรับใส่ของเครื่องใช้ส่วนตัว แทบทุกคน ทุกวัย

ควรสนับสนุนให้นักเรียน นักศึกษาในพื้นที่ใช้ย่าม ซึ่งเป็นภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ที่สร้างสมและสืบทอดต่อๆ กันมา

เป็นการลดการใช้ถุงพลาสติก

สามารถช่วยรักษาสิ่งแวดล้อม ลดภาวะโลกร้อนได้ทางหนึ่ง