คอลัมน์ประจำ

หนังสือเรียนสำหรับเด็ก (๑๖๓)

ฟ้า พูลวรลักษณ์
ที่มามติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 10 - 16 กุมภาพันธ์ 2566
ผู้เขียนฟ้า พูลวรลักษณ์
เผยแพร่

บทความพิเศษ | ฟ้า พูลวรลักษณ์

 

หนังสือเรียนสำหรับเด็ก (๑๖๓)

 

๑

อ่านสุนทรพจน์ของ Pericles แล้วคิดถึงน้องตะวัน-แบม มันตรงกันพอดี น่าประทับใจยิ่งนัก นี้คือจุดเด่นสุดในงานของ Thucydides มันช่างไร้กาลเวลา

มันเป็นสุนทรพจน์ที่เขียนมาในศตวรรษที่ห้า ก่อนคริสต์ศักราช

เนิ่นนานสองพันกว่าปีมาแล้ว แต่ทำไมยังทันสมัยเหลือเกิน

มันเป็นสุนทรพจน์ที่ยาวมาก หลายหน้ากระดาษ กล่าวขึ้นในพิธีฝังศพทหารชาวเอเธนส์ และพันธมิตร ล้วงลึกถึงความหมายของประชาธิปไตย เป็นการวิเคราะห์ที่ลึกซึ้งมาก

แต่ที่น่าประหลาดคือ ยังมีอีกหนึ่งสุนทรพจน์ที่พูดได้ดีไม่แพ้กัน มันมาจากชาว Corinth ที่เป็นศัตรูเอกของเอเธนส์ อันนั้นสั้นกว่า

กลับเป็นว่า การวิเคราะห์ชาวเอเธนส์ คมสุด มาจากฝ่ายศัตรู

 

๒

นับแต่อดีตกาล โลกทางการเมือง คือการต่อสู้ระหว่างความจริง กับอุดมคติ

มันเป็นมหากาพย์อันยิ่งใหญ่ ยาวไกล สุดจะประมาณได้

ยกตัวอย่าง การเลือกตั้งปี 2566

คือการต่อสู้ระหว่างความจริง กับอุดมคติ

แต่ละพรรคจะยืนคร่อมอยู่บนสองสิ่งนี้

และยังมีลับ ลวง พราง

แต่มองนิ่งๆ พรรคที่เป็นอุดมคติสูงสุดคือ พรรคก้าวไกล จนมันกลายเป็นตัวตนที่ทิ้งไม่ได้ ต่อให้รู้ตัวว่าอันตราย เพราะหากทิ้ง ก็ทิ้งคะแนนเสียงของตัวเอง มีแต่เสีย ไม่มีได้ คนที่รักพรรคนี้ ก็อาจเปลี่ยนใจ คนที่ไม่ได้รัก ก็ไม่หันมาเลือก

เท่ากับว่า พวกเขาจำเป็นต้องเดินต่อแบบนี้ ด้วยมันกลายเป็นตัวตนของพวกเขาไปเสียแล้ว พวกเขาเป็นตัวแทนของพรรคอุดมคติ

พรรคก้าวไกล จึงต้องไปให้ไกลสุด

แต่ในโลกแห่งความเป็นจริง มีคนเห็นด้วยมากหรือน้อย จำนวน ส.ส.ที่พวกเขาได้ คือคำตอบ ฉันอาจไปเลือกพวกเขา

แต่ก็แค่หนึ่งคะแนนเสียง

 

๓

อ่านสุนทรพจน์นี้แล้ว สะเทือนใจ ด้วยพบว่า ประชาธิปไตยเบ่งบาน งดงาม สูงสุดในสองพันกว่าปีก่อนได้อย่างไรกัน ในโลกยุคดึกดำบรรพ์ ที่มีความพร้อมน้อยมาก โลกที่ยังไร้ดาวเทียม ไร้สื่อ ที่จริงยังเป็นสังคมที่เต็มไปด้วยข้าทาส แต่กระนั้น คอนเซ็ปต์ของประชาธิปไตยก็ยังแข็งแรง

ตอนหนึ่ง Pericles กล่าวไว้ว่า

นครของเรานี้ กล่าวโดยรวม คือการศึกษาของชาวกรีก ว่าแต่ละปัจเจกชน จะสามารถมองเห็นการรวมกันของความเพียงพอในตัวเอง กับการชื่นชมประสบการณ์ที่กว้างไกลที่สุด และความสามารถในการปรับตัว ด้วยความสง่างามอันสูงสุด และง่ายดาย

พูดง่ายๆ คือ นครเอเธนส์นี้เอง ที่เป็นโรงเรียนสอนประชาธิปไตยแก่ชาวโลก

หรือประชาธิปไตยกำเนิดขึ้นที่นครนี้

มนุษย์แต่ละคน กำลังเรียนรู้

แหวกว่ายอยู่ในความเป็นประชาธิปไตย

นครเอเธนส์จะอยู่หรือตายก็ช่าง

แต่บิดาแห่งประชาธิปไตย ได้กำเนิดขึ้นแล้ว

ทุกชีวิตที่เสียไป แม้แต่ละคน ในชีวิตจริงอาจมีข้อเสีย แต่พวกเขาตายเพื่อสิ่งหนึ่งที่ประหลาดยิ่งนัก มันทั้งยิ่งใหญ่และเป็นนิรันดร มีโลกนี้เป็นหลุมศพ คำจารึกหน้าหลุมศพของพวกเขา ไม่เพียงอยู่ในประเทศนี้ หากแต่อยู่ในต่างประเทศด้วย อยู่ในความทรงจำ ที่อาศัยอยู่ในดวงจิตแต่ละดวงของมนุษย์

 

๔

ส่วนชาว Corinth เป็นพันธมิตรสำคัญของสปาร์ต้า ในแผ่นดินกรีก นครนี้เป็นมหาอำนาจทางทะเลอันดับสอง รองจากเอเธนส์ พวกเขาจึงกระทบกระทั่งกันอยู่เสมอ แก่งแย่งผลประโยชน์กัน และรู้ตัวว่าสู้นครเอเธนส์ไม่ได้ จึงพยายามจะมาเรียกร้องให้ลูกพี่ คือสปาร์ต้า ทำสงครามกับเอเธนส์

แต่สปาร์ต้า ก็เป็นอนุรักษ์สุดโต่ง และมีข้อดีของฝ่ายขวาหลายอย่าง พวกเขาทระนง เข้มแข็ง อดทน อยู่ง่ายกินง่าย มักน้อย คล้ายชีวิตชนเผ่าดึกดำบรรพ์ พวกเขาไม่ใช้แม้แต่เงิน หากแต่ใช้เหล็ก และยึดมั่นในกฎหมายของบรรพบุรุษ

แต่พวกเขาก็เป็นสังคมข้าทาส หนึ่งสปาร์ต้ามีทาสเจ็ดคน นี้เป็นสังคมล้าหลังอย่างเหลือเกิน แต่มันก็ทรหด แข็งแกร่งดั่งเหล็กไหล แต่ละหนึ่งประชากรชาวสปาร์ต้า เกิดมาเป็นทหาร อยู่กินเยี่ยงทหาร นอกจากฝึกฝนร่างกายให้ทรหด อดทน แล้วยามว่าง ก็คือเล่นกีฬา การงานน่าเบื่อหน่ายใด ให้ทาสทำ

พวกเขาตรงข้ามกับเอเธนส์ จนสงครามครั้งนี้หลีกเลี่ยงไม่ได้ ด้วยสิ่งที่ขับเคลื่อนข้างในมันขัดแย้งกัน

แต่ทำไมฉันชอบสุนทรพจน์ของชาว Corinth ที่มีต่อชาวเอเธนส์ อาจเพราะสุนทรพจน์อันแรก เป็นอุดมคติ งดงาม ลึกซึ้ง แต่อันหลัง เป็นการพูดแบบศัตรู มันจึงมีเนื้อหาแห่งความจริงผสมผสาน กับอุดมคติ มันเป็นการมองแบบจับผิด มันไม่มีความดีใด แต่ทว่า เราก็ปฏิเสธมันไม่ได้

ในตอนหนึ่ง ชาว Corinth กล่าวว่า

สปาร์ต้า พวกคุณไม่รู้จักพวกเขาหรอก พวกเขาเป็นชีวิตอีกแบบ

พวกเขาเป็นนักปฏิวัติ รวดเร็วในการใช้ไอเดีย และว่องไวในการนำความคิดมาปฏิบัติ คุณเป็นพวกอนุรักษ์ เก็บสิ่งต่างๆ ไว้ อย่างที่เคยเป็น ไม่มีความริเริ่ม และไม่สามารถเปลี่ยนใหม่ได้ แม้ในสิ่งพื้นฐานที่จำเป็นบางอย่าง

แต่พวกเขากล้าเกินกว่าต้นทุนของพวกเขา กล้าเสี่ยง ท้าทายศาล

มีความมั่นใจ แม้ในความทุกข์ยาก

ในขณะที่พวกคุณจะทำน้อยกว่าที่ทำได้ ลังเลแม้ในอำนาจของนโยบายของตัวเอง และสิ้นหวังในยามอับจน ในขณะที่คุณอืดอาดชักช้า พวกเขาจะไม่ลังเล ในขณะที่พวกคุณมีความสุขอยู่บ้าน พวกเขาไปต่างประเทศ

พวกเขาคิดว่า การเสี่ยงจะนำมาซึ่งกำไร แต่พวกคุณไม่อยากสูญเสียสิ่งใดที่มีอยู่

หากชนะ พวกเขาจะกดดันศัตรูให้ไกลสุด เท่าที่จะทำได้ หรือหากแพ้ พวกเขาจะถอยน้อยที่สุด เท่าที่จำเป็น คุณเคยเจอศัตรูแบบนี้ไหม

แม้พวกเขาจะยอมสละชีพแก่นครของพวกเขา ราวหนึ่งกับว่าพวกมันไม่ใช่สมบัติส่วนตัว แต่ดวงจิตของพวกเขา เป็นของพวกเขาเอง หากพวกเขาล้มเหลวในความพยายามใด ความหวังใหม่จะเข้ามาแทนที่

สำหรับพวกเขา ทุกความหวังและโครงการ เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน

ดังนั้น การกระทำ จึงตามความคิด

พวกคุณจะทำยังไงกับคนที่เพียรพยายามตลอดชีวิต ในการทำงานและเสี่ยงแบบไม่หยุดยั้ง

พวกเขาไม่มีเวลาเสพสุขกับสิ่งที่พวกเขามี ด้วยพวกเขาต้องการมากกว่านั้น

พวกเขาไม่รู้จักความเงียบ และไม่ยอมให้คนอื่นเงียบด้วย

นี้คือชาวเอเธนส์ และนี้คือศัตรูของเรา

 

๕

สงคราม Peloponnesian War รบกัน ๒๙ ปี มันเป็นสงครามที่สูสี ดุร้าย เสียหายยับเยินทั้งสองฝ่าย ด้วยเพราะชาวเอเธนส์เป็นเจ้าทะเล ส่วนสปาร์ต้าเป็นเจ้าบก ต่างก็มีข้อดีที่เอากันไม่ลง แต่ท้ายสุด เอเธนส์เป็นฝ่ายแพ้

ที่น่าตื่นตะลึง คือเอเธนส์แพ้ ด้วยเหตุผลสองข้อ ข้อสองคือในปลายสงคราม พวกเขามีความโลภ ทำการเกินตัว ยกทัพไปสูญเสียครั้งใหญ่ ในการศึกกับ Sicily เรียกว่าซวยซ้ำซวยซ้อน ยับเยินในเกาะแห่งหนึ่ง ซวยขนาดว่า ในยามขับคันสูงสุด ในวินาทีที่พวกเขากำลังจะเสมอ เกิดจันทรุปราคา มาเปลี่ยนดวงชะตาของพวกเขา เพราะบังเอิญแม่ทัพเอเธนส์คนนั้น เป็นคนงมงาย

แต่ข้อแรกยิ่งน่าพิศวงไปกว่า ไม่รู้มาได้ยังไง เป็นเหมือนฝน

คือเกิดโรคระบาดครั้งใหญ่ในยุคดึกดำบรรพ์ ทำให้ชาวเอเธนส์เสียชีวิตแสนชีวิต ในขณะที่ชาวสปาร์ต้าได้รับผลจากโรคระบาดครั้งนี้น้อยมาก เกือบไม่มีเลย ชาวเอเธนส์ตายราวหนึ่งในสี่ของจำนวนประชากร และทำให้พวกเขาจิตตก เกิดความหย่อนยานในทางกฎหมาย แต่โรคระบาดนี้คืออะไรหรือ มันทำลายชาวเอเธนส์ย่อยยับ รวมถึงชีวิตผู้นำที่ชาญฉลาดอย่าง Pericles ด้วย

มันมาแบบไม่มีปี่มีขลุ่ย ลงมาเหมือนฝนตก

แต่เปลี่ยนประวัติศาสตร์

สองเหตุการณ์นี้ เป็นดั่งฝันร้าย ทำให้ฉันสะดุ้งตื่นอยู่เสมอ ถามตัวเองว่า มันเกิดขึ้นได้อย่างไรกัน ทำไมต้องเป็นอย่างนี้

 

๖

ฉันถามตัวเองว่า หากฉันมีลูก จะเลี้ยงยังไงดีนะ

ฉันรู้ตัวว่ามันเป็นคำถามที่ยากมาก เพราะเด็กคนนี้จะมีแม่ด้วย และแม่ของเขา คือแฟนของฉัน

หากเราสองคนจิตตรงกัน ก็ง่าย แต่ทว่า จิตของเราคงไม่ตรงกัน หากเราแตกต่างกันสุดกู่ เราคงต้องหย่าร้าง

แต่ในทางปฏิบัติ ฉันคงเลือกจะรอมชอมมากกว่า ด้วยเพราะฉันไม่มีจิตเป็นเผด็จการ ฉันไม่อาจบังคับใจคนอื่นได้ เมื่อเด็กมีพ่อแม่ ชีวิตของเด็กก็ต้องเป็นไปตามเจตนารมณ์ของพ่อแม่

ชีวิตไม่ได้ดีกว่าอุดมคติ หากแต่มันเป็นความจริงที่ยากจะขยับได้

ชีวิตจึงเป็นความจริง

 

๗

สงสารน้องตะวัน-แบม สงสารน้องมายด์ และทุกชีวิตบริสุทธิ์ แต่ฉันจะทำอะไรได้

ความจริงเป็นดั่งไม้หนาม ที่หนามแหลมยิ่งนัก

แข็งดั่งเหล็ก เรียวยาวดั่งหอก