อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “ยำเตา”

แปลว่า ยำสาหร่ายชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “เตา” หรือ “เทา”

ยำ เป็นการปรุงอาหารชนิดหนึ่งเช่นเดียวกับภาคอื่นของไทย เป็นการคลุกเคล้าเครื่องปรุงให้เข้ากัน

ส่วน “เตา” หรือ “เทา” เป็นชื่อเรียกสาหร่ายน้ำจืดเส้นสีเขียว เกิดขึ้นตามธรรมชาติในแหล่งน้ำจืดที่ใส เย็นและสะอาด เตาจะเจริญเติบโตขึ้นเกาะกันอยู่เป็นกลุ่ม แต่ถ้าน้ำมีน้อย น้ำแห้ง หรือน้ำไม่สะอาด เตาจะตาย

เตาที่ตายแล้ว จะลอยน้ำเป็นฝ้า เรียกว่า ขี้เทา มีสีเดียวกับอุจจาระของเด็กเพิ่งคลอดใหม่ที่ถ่ายออกมา ซึ่งก็เรียกว่า ขี้เทา เช่นกัน

คนล้านนาเชื่อกันว่า “เตา” เป็นสาหร่ายน้ำจืดที่มีสัจจะอยู่ที่ตัว ในวันพระ 8 ค่ำ 15 ค่ำ ห้ามนำเอาเตามาทำเป็นอาหารกิน ด้วยเชื่อกันว่าถ้ากินเตาในวันพระ จะได้กินเส้นผมผี หรือเส้นผมของคนตายนั่นเอง ซึ่งเป็นรีตรอยตำนานความเชื่อมาแต่บรรพบุรุษชาวล้านนาสืบทอดตลอดมาถึงปัจจุบัน

คนโบราณจึงห้ามไม่ให้กินเตาในวันศีล หรือวันพระ

เตา เป็นอาหารพื้นบ้านทางภาคเหนือ ใช้ทำเป็นยำก็ได้ หรือจะเอาไปผัดน้ำมัน เรียกว่า โซ้เตา

เมนูวันนี้ขอแนะนำ “ยำเตารสเด็ด” ถือเป็นของฝากคนรุ่นใหม่ให้รู้จักของกินโบราณ

ส่วนผสม มีเตาเส้นเขียวบางนิ่ม ที่เรียกว่า “เตาไหม” ทุกวันนี้สามารถหาซื้อได้ที่ตลาด นำมาล้างโดยตักน้ำใส่กะละมัง เอาเตาลงแช่ ใช้มือคนหาเศษรากหญ้าที่ติดมากับเตา แล้วสางออก เมื่อสะอาดแล้ว ใช้มือช้อนเส้นเตาใส่ลงบนฝ่ามือจนเต็มมือ บีบน้ำออก ปั้นเป็นก้อน ตัดเป็นชิ้นเล็กๆ โดยใช้เส้นด้ายเย็บผ้าตัด เตรียมไว้

ส่วนผสมน้ำพริก คือ พริกชี้ฟ้า กระเทียม หัวหอม ทั้งสามอย่าง ปิ้งไฟ แกะเปลือกออก ถั่วเน่าเม้อะ (ถั่วเน่าห่อ) ปูนา ปลา กะปิ ปลาร้าสับ ตะไคร้ทุบ

เครื่องเคียงมีผักสมุนไพร ใบขิงซอย ข่าอ่อนซอย หรือถ้ามีดอกข่า จะใช้ดอกข่าก็ได้ ตะไคร้ซอย มะเขือเปราะซอย มะเขือพวงเด็ดก้าน

วิธีทำคือ ตักน้ำใส่หม้อตั้งไฟ ใส่กะปิ ปลาร้าสับ ตะไคร้ทุบ 1 หัว พอน้ำเดือดใส่ปู ปลา ลงต้ม พอสุกยกหม้อลง ตักปูและปลาออก เก็บน้ำต้มไว้ แกะปูเอาแต่อก แกะก้างปลาออก นำเอาพริก กระเทียม หัวหอม ปู ใส่ครกโขลกตำละเอียด เอาถั่วเน่า ปลาที่แกะก้างแล้วตำคลุกให้เข้ากัน ตักออก เติมน้ำต้มกะปิ ปลาร้าที่เก็บไว้คนให้เข้ากัน ตักราดบนเตา เอาผักสมุนไพรที่เตรียมไว้ลงคลุกเคล้าให้เข้ากัน

ชิมรสเผ็ด เค็ม มัน มีกลิ่นหอมผักสมุนไพร ตักใส่ถ้วยกินกับข้าวสวยก็ได้ กินกับข้าวเหนียวยิ่งอร่อย

ยำเตากินแกล้มมะแว้งขม รสขมหวานทำให้เจริญอาหาร