คําว่า “ผู้ดี” คุณให้คำจำกัดความว่าอย่างไรคะ

คนที่สืบเชื้อสายจากพระราชวงศ์ คนที่มียศถาบรรดาศักดิ์เป็นพระน้ำพระยา คุณหลวงคุณพระ คนที่มีข้าทาสบริวาร มีชีวิตความเป็นอยู่มีระดับ มีเครื่องแวดล้อมส่งเสริมยศศักดิ์ ขันน้ำพานรอง สายสะพายครบครัน

หรือนางเอกอย่าง “ท่านหลง” ในละคร เพชรกลางไฟ

คำว่าผู้ดีที่เราเข้าใจกัน อย่างแรกต้องมี “เชื้อสาย” ของตระกูลสูงที่สืบทอดกันมาแต่บรรพบุรุษเป็นเครื่องตีตราความเป็นผู้ดี

คำว่า ผู้ดีตีนแดง เป็นคำล้อเลียนผู้ดีที่มาจากเชื้อสายเหล่านี้

ดอกไม้สด นักประพันธ์ไทยผู้มีผลงานอมตะในวงวรรณกรรมไทยท่านหนึ่งได้ให้ความหมายใหม่ของคำว่า “ผู้ดี” ในบทประพันธ์เรื่อง “ผู้ดี” ของเธอ

ผู้ดี ไม่ได้มาจากชาติกำเนิด หากแต่มาจากความประพฤติ และการกระทำ ตัวละคร “วิมล” นางเอกของเรื่องคือผู้ที่เป็นผู้ดีโดยเนื้อแท้จากความอดทนอดกลั้นและยืนอย่างสง่าในความประพฤติแม้ฐานะจะเปลี่ยนไป

ในประเทศที่เกิดใหม่อายุเพียงสองร้อยกว่าปี และไม่มีระบบศักดินา อย่างสหรัฐอเมริกา จะมีผู้ดีบ้างได้ไหม

ผู้เขียนเคยอ่านหนังสือชื่อ บันทึกหน้าหนึ่ง ที่แปลมาจาก Personal History เขียนโดย มาร์ธา แกรม บุตรีของผู้ก่อตั้งหนังสือพิมพ์ The Washington Post หนังสือพิมพ์หัวนี้โด่งดังในหน้าประวัติศาสตร์ ด้วยว่าเป็นเวทีของ วูดเวิร์ด และ เบิร์นสไตน์ ผู้เปิดโปงคดีวอเตอร์เกต

มาร์ธา แกรม มีบิดาเป็นนักธุรกิจผู้ประสบความสำเร็จร่ำรวย เป็นคุณหนูผู้ทำอาหารและรีดผ้าไม่เป็น

เธอมีแบบแผนการดำเนินชีวิตแบบที่ “ลูกผู้ดี” เป็นกัน

บิดาอบรมบุตรีให้เป็นคนมีวินัย ให้เกียรติผู้อื่น มีความซื่อสัตย์ มีสัจจะ และมีความขยันหมั่นเพียรในการงาน

ความขยันในการงานเป็นคุณสมบัติของคนในประเทศที่กำลังสร้างเนื้อสร้างตัว มิใช่ประเทศที่สร้างมานานอย่างสหราชอาณาจักรอังกฤษ หรือสยาม ที่ “ผู้ดี” อาจไม่ต้องทำงาน เพราะแค่ที่บรรพบุรุษสะสมไว้ก็เหลือกินเหลือใช้

มาร์ธา แกรม นั้นจะว่าไปก็มีพื้นฐานจากครอบครัวร่ำรวย มีบิดาอบรมสั่งสอนและเป็นแบบอย่างในการดำเนินชีวิต

แต่สำหรับคนที่มีต้นทุนชีวิตน้อยมากอย่างอดีตประธานาธิบดีโอบามาและศรีภรรยาล่ะ ทำไมกิริยาของสองสามีภรรยาจึงได้รับคำชื่นชมอย่างล้นหลามในวันที่ประธานาธิบดีคนใหม่ โดนัลด์ ทรัมป์ เข้าทำเนียบเป็นครั้งแรก

อเมริกาเป็นประเทศที่มีสปิริตของการสร้างชาติ ดังนั้น คนที่สร้างตัวขึ้นมาอย่างโอบามา หรือแม้แต่ทรัมป์ จึงได้รับโอกาสเต็มที่

ความเป็น “ผู้ดี” ในสังคมอเมริกัน อยู่ที่การแสดงออก ไม่ใช่พื้นฐานวงศ์ตะกูล

ที่เราเคยคิดว่า อเมริกันนั้นเป็นคนง่ายๆ คราวนี้ก็เห็นได้ชัดว่าไม่ง่ายไปเสียทั้งหมดอย่างที่เราเคยคิด

เหตุการณ์เมื่อทรัมป์เข้าทำเนียบขาว และอดีตประธานาธิบดีโอบามากับอดีตท่านผู้หญิงมิเชลออกมาต้อนรับ มีสองเหตุการณ์ที่ทรัมป์โดนวิจารณ์หนัก และโอบามากับมิเชลกลายเป็น “ผู้ดี” ที่ดูงดงามขึ้นมา

มีเรื่องการมอบของขวัญเมื่อลงจากรถ เมื่อเฟิร์สต์เลดี้เมลาเนียมอบของขวัญให้อดีตเฟิร์สต์เลดี้มิเชล และมิเชลทำอะไรไม่ถูกเพราะไม่มีอยู่ใน protocol จนโอบามาต้องเข้ามาช่วยรับไว้แล้วส่งต่อ

แสดงว่าเฟิร์สต์เลดี้เมลาเนียไม่ได้ศึกษามาก่อนว่าไม่ควรมอบของขวัญให้ตอนนั้น (มันไม่ใช่การมางานวันเกิด และสามารถมอบของขวัญให้เจ้าของวันเกิดได้ทันทีที่ลงจากรถ) เกิดการชุลมุนกันเล็กน้อย เป็นที่สังเกตถึงความไม่รู้ธรรมเนียมของท่านผู้หญิงคนใหม่

เรื่องนี้ยังไม่ถูกวิจารณ์กันกระหึ่มเท่าเรื่องประธานาธิบดีทรัมป์เดินขึ้นหน้าไปคนเดียวหลังจากนั้น โดยไม่สนใจศรีภรรยา จนโอบามาต้องหันมาแตะหลังเมลาเนียแทน แล้วมิเชลก็เข้ามาช่วยแตะหลังให้กำลังใจอีกคน

สื่อต่างประเทศลงรูปนี้ และถือเป็นโอกาสซ้ำเติมทรัมป์ ด้วยการเขียนบรรยายใต้ภาพนี้ว่า compassion ซึ่งหมายถึงการที่พวกโอบามามีจิตใจอ่อนโยนและเข้าอกเข้าใจผู้อื่น

ต่อจากนั้นก็มีการขุดคุ้ยภาพมาเปรียบเทียบระหว่างทรัมป์และโอบามากันหลายเรื่อง ล้วนแต่แสดงความเป็นสุภาพบุรุษของโอบามา และความไม่เป็นสุภาพบุรุษของทรัมป์ ที่อ่านออกได้จากภาษากายต่างๆ รวมทั้งคำพูดที่สื่อออกมา

ย้อนกลับไปเมื่อทรัมป์กำลังทำแคมเปญชิงตำแหน่งประธานาธิบดี เขาแสดงออกถึงการเหยียดเพศจนโอบามาต้องหยิบยกขึ้นมาเอ่ยถึง คราวหนึ่งที่ให้สัมภาษณ์ CNN โอบามาบอกว่า

“I can”t believe I”m saying a candidate for president of the United States has bragged about sexually assaulting women,” (ผมไม่อยากจะเชื่อเลยว่าคนที่กำลังจะชิงตำแหน่งประธานาธิบดีของสหรัฐอเมริกาจะมาโม้หน้าตาเฉยว่าเคยกระทำมิดีมิร้ายผู้หญิง)

และ “I can”t stop thinking about this. It has shaken me to my core in a way I could not have predicted. I know this is a campaign, but this isn”t about politics. It”s about basic human decency.” (ผมฝังใจเรื่องนี้ไม่ลืม มันสะเทือนความรู้สึกผมอย่างรุนแรงอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน แม้จะรู้ว่านี่เป็นเรื่องการหาเสียง แต่เรื่องนี้ไม่เกี่ยวอะไรกับการเมือง มันเป็นเรื่องคุณสมบัติของความเป็นมนุษย์)

เรื่องนี้ทำให้เห็นว่า ความเป็น “ผู้ดี” เป็นเรื่องของจิตใจ การให้เกียรติผู้อื่น และมารยาทสังคม ที่เรียนรู้กันได้ ไม่สำคัญว่าชาติกำเนิดของคนจะเป็นเช่นไร