ไทย, คนไทย ไม่ใช่ชื่อเชื้อชาติ แต่มีขึ้นจากการกลายตนด้วยอำนาจของภาษาและวัฒนธรรมไต-ไท โดยเฉพาะภาษาตระกูลไต-ไท มีลักษณะฉับไวและง่ายต่อการสื่อสารทำความเข้าใจกว่าภาษาตระกูลอื่นๆ ที่อยู่ร่วมกัน

ดังนั้นภาษาตระกูลไต-ไทจึงได้รับการยอมรับเป็นภาษากลางทางการค้าของดินแดนภายใน (ภาคพื้นทวีป) แล้วเคลื่อนไหวกว้างขวางทุกทิศทางตามเส้นทางการค้าภายในกระทั่งแผ่ลงลุ่มน้ำเจ้าพระยาและบริเวณคาบสมุทร

จีนค้าสำเภากับบ้านเมืองรอบอ่าวไทย โดยให้ความสำคัญการเข้าควบคุมเส้นทางการค้าข้ามคาบสมุทร (เพื่อค้าขายกับอินเดีย, ตะวันออกกลาง, ยุโรป) จึงสนับสนุนเป็นพิเศษต่อการค้ากับกลุ่มคนพูดภาษาไต-ไท เพราะเป็นกลุ่มใหญ่ควบคุมทรัพยากรและผู้คนภายในจำนวน มากๆ และกว้างขวางถึงลุ่มน้ำแยงซี (ติดพรมแดนฮั่น ลุ่มน้ำฮวงโห) เป็นเหตุให้ภาษาไต-ไทเป็นภาษากลางทางการค้ากับผู้คนดินแดนภายในแล้วมีอำนาจดึงดูดคนหลายกลุ่มเข้ามามีผลประโยชน์ร่วมกัน เช่น มอญ-เขมร, ชวา-มลายู เป็นต้น ในที่สุดคนกลุ่มเหล่านั้นก็ถูกหล่อหลอมจากวัฒนธรรมไต-ไทกลายเป็นพวกเดียวกัน เรียกตนเองว่าไทย

ก่อนมีกรุงศรีอยุธยาไม่พบหลักฐานว่ามีคนเรียกตนเองว่าไทย กระทั่งหลังมีกรุงศรีอยุธยาจึงพบหลักฐานว่ามีคนเรียกตนเองว่าไทย หรือคนไทย กระจายทั่วไปแล้วบอกกับชาวยุโรป (ในบันทึกลาลูแบร์) ว่าคนไทยกลุ่มหนึ่งมีหลักแหล่งเดิมอยู่ลุ่มน้ำโขง, ส่วนอีกกลุ่มหนึ่งอยู่ลุ่มน้ำสาละวิน

 

ไต-ไท ไม่ใช่ไทย

คนพูดภาษาไต-ไท มีกระจายกว้างขวางมากบริเวณลุ่มน้ำแยงซีทางตอนใต้ของจีน โดยรู้จักในชื่อต่างๆ ได้แก่ จ้วง, ลื้อ, ลาว, ผู้ไท เป็นต้น คนพวกนี้ไม่เรียกตนเองว่า “ไทย” เพราะเขาไม่ใช่ “ไทย” ในความหมายเดียวกับไทยสมัยอยุธยา ลุ่มน้ำเจ้าพระยา

ไต-ไทในที่นี้ หมายถึง ภาษาและวัฒนธรรม ซึ่งไม่เกี่ยวกับเชื้อชาติ เพราะไม่เคยมี และไม่มีจริงในโลก แต่ถูกทำให้มีเพื่อการเมืองชาตินิยมในสมัยคลั่งเชื้อชาติไทย

“ไตอาหม” หมายถึง ชาวอาหม มีหลักแหล่งอยู่ลุ่มน้ำพรหมบุตร แคว้นอัสสัม ในอินเดียภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีถิ่นเดิมอยู่ลุ่มน้ำสาละวินในพม่า แล้วถูกทำให้ต้องโยกย้ายอพยพหนีความขัดแย้งทางการเมืองไปราวหลัง พ.ศ. 1700

ทั้งหมดไม่เกี่ยวอะไรกับ “ไทย” ลุ่มน้ำเจ้าพระยาซึ่งพบสมัยหลังจากนั้น

“ไทอีสาน” หมายถึง ชาวอีสานซึ่งมีหลักแหล่งอยู่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย (ทำนองเดียวกับคำว่า “ไทบ้าน” หมายถึงชาวบ้าน) เป็นชื่อถูกสร้างขึ้นใหม่หลังชื่อ “อีสาน” ถูกใช้เรียกหมายถึงภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (มีประกาศในแผ่นดิน ร.6 พ.ศ. 2456)

เหล่านี้ไม่เกี่ยวกับคำว่า “ไทย” ในความหมายกว้างเรียกคนไทยที่เข้าใจทุกวันนี้