คงได้ข่าวการเตรียมการฉลอง ร้อยปี สวนลุมพินี สวนสาธารณะกลางมหานครที่สวยงามกันมาบ้างแล้ว

คงเป็นเพราะทางผู้จัดงานและกรุงเทพมหานคร อาศัยเพียงข้อมูลประวัติศาสตร์ที่ปรากฏในรายงานกราบบังคมทูล สรุปเอกสารและเหตุการณ์เกี่ยวกับงานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ที่สวนลุมพินี ของพระยานิติศาสตร์ เมื่อวันที่ 2 เดือน 5 พ.ศ.2471 ที่อ้างไว้ว่า

…วันที่ 11 มีนาคม พ.ศ.2467 เสนาบดีพระคลัง ขออนุญาตจ่ายเงิน 200,000 บาท ให้เจ้าพระยายมราช เป็นการทดรองทำสวนสาธารณะและจัดการแสดงสยามรัฐพิพิธภัณฑ์…

ซึ่งงานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์นั้น สืบเนื่องมาจากโอกาสที่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงครองราชย์ครบ 15 ปี เสมอด้วยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 ใน พ.ศ.2468 จึงมีพระราชดำริที่จะมีสิ่งหนึ่งสิ่งใด อันเป็นถาวรวัตถุที่ระลึกในวาระดังกล่าว

และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานที่ดิน ตำบลศาลาแดงให้เป็นสวนสาธารณะ โดยเริ่มจากการจัดแสดงสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ก่อน

 

แต่เมื่อสืบค้นเอกสารประวัติศาสตร์อื่น กลับพบว่าแนวคิดเกี่ยวกับสวนลุมพินีนั้น มีมาก่อนหน้านั้นแล้ว เพราะในหนังสือกราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ของเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เสนาบดีกระทรวงนครบาล ขอทูลเกล้าฯ ถวายแบบ วนะสาธารณ์ ซึ่งลงวันที่ 3 ตุลาคม พ.ศ.2462 ดังนี้

…โดยกระแสพระราชดำริห์ แลพระราชประสงค์จะให้มี วนะสาธารณ์ เพื่อพระราชทานความศุขสำราญแก่ประชาชน แลเปนเครื่องประดับพระมหานคร จะทรงพระกรุณาพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้สร้างในที่พระคลังข้างที่ตำบลศาลาแดง…

นอกจากเรื่องวันเวลาที่จดเริ่มต้นของ วนสาธารณ์ หรือ สวนสาธารณะ แล้ว สวนลุมพินียังเป็นประจักษ์พยานแสดงพระวิสัยทัศน์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงคาดการณ์ล่วงหน้าถึงความเจริญของบ้านเมืองที่จะเจริญก้าวหน้าต่อไป โดยอาศัยประสบการณ์ส่วนพระองค์ เมื่อครั้งที่เสด็จไปศึกษาในประเทศอังกฤษ ได้ทอดพระเนตรเห็นแบบอย่างที่ดีของเมือง ที่ต้องมีพื้นที่พักผ่อนของผู้คน

จึงเป็นที่มาของพระราชดำริสำคัญในการสร้าง วน (ป่า) สาธารณ(ะ) ในพื้นที่นาหลวง ย่านศาลาแดง ชานพระนครทางทิศตะวันออก

อย่างไรก็ตาม สถานการณ์บ้านเมืองในเวลานั้นคงไม่เอื้อต่อการใช้งบประมาณจำนวนมาก อันเนื่องมาจากผลกระทบจากความขัดแย้งทางการเมืองของหลายประเทศ ที่นำสู่สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง พ.ศ.2457-2461

ตามมาด้วยโรคระบาด ไข้หวัดสเปน Spanish Flu พ.ศ.2461-2463 ที่แม้ว่าจะเกิดขึ้นในภูมิภาคยุโรป แต่ก็ส่งผลมาถึงสยามประเทศ ทั้งทางตรงและทางอ้อม อีกทั้งยังทำให้เกิดปัญหาการคลังตามมา เช่นที่เกิดขึ้นในหลายประเทศ

และต่อมาเกิดเป็นวิกฤตเศรษฐกิจ Great Depression พ.ศ.2472

รวมทั้งเป็นที่มาของแนวคิดในการใช้กลยุทธ์ปรับปรุงพื้นที่เพื่อจัดงานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ในตอนแรก และใช้ประโยชน์เป็นสวนลุมพินีภายหลัง เหมือนกับหลายประเทศในยุโรป เช่น สถานที่จัดงานมหกรรม ปารีส 2443 Paris Exposition Universalle 1900 ที่ต่อมากลายเป็นสวนสาธารณะ Champ de Mars

ดังความที่ปรากฏในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงระบุวัตถุประสงค์ในการจัดงานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ว่า

…เพื่อให้สินค้าของประเทศสยามเป็นที่รู้จักแก่มหาชนนานาชาติ และเพื่อกระตุ้นเตือนให้ประชาชนรู้จักสินค้าต่างๆ ที่มีอยู่ในชาติ ให้เกิดความภาคภูมิใจ ทั้งยังชักชวนให้ต่างชาติเข้ามาติดต่อค้าขาย โดยจะพระราชทานพื้นที่ 360 ไร่ ของทุ่งศาลาแดง ให้เป็นสถานที่จัดงาน เมื่องานแสดงเสร็จแล้ว ให้ปรับเป็นสวนสาธารณะสำหรับประชาชนต่อไป…

เอาเป็นว่ากำหนดการงานฉลองร้อยปีสวนลุมพินี ที่จะมีขึ้นเร็วๆ นี้ ถ้าเชื่อตามข้อมูลประวัติศาสตร์ ก็ต้องเป็นงานฉลองร้อยกว่าปี สวนลุมพินี •

 

มองบ้านมองเมือง | ปริญญา ตรีน้อยใส

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022