ในโลกโบราณคดีมีการค้นพบวัตถุอายุในช่วง 40,000 ถึง 11,000 ปี จำนวนหนึ่งซึ่งมีรูปร่างแสดงถึงเพศหญิง ชื่อเรียกรวมๆ คือ จุลประติมากรรมวีนัส (Venus figurines) ซึ่งผมขอเรียกง่ายๆ ว่า “วีนัสจิ๋ว” ก็แล้วกัน

คำว่า จุลประติมากรรม หมายถึงรูปปั้น หล่อ หรือสลักขนาดเล็ก ซึ่งมักใช้เกณฑ์ความสูงไม่เกิน 25 เซนติเมตร แต่วีนัสจิ๋วส่วนใหญ่มีขนาดในช่วง 2.5 ถึง 10.2 เซนติเมตร

แม้จะไม่มีใครรู้จริงๆ ว่า “วีนัสจิ๋ว” เหล่านี้มีประโยชน์ใช้สอย หรือมีความหมายอย่างไร แต่นั่นก็คือความสนุกอย่างหนึ่งซึ่งเราสามารถเรียนรู้จากความคิดเห็นของนักวิชาการ หรือจะลองตีความตามความเข้าใจของตนเองก็ได้

นับจนถึงวันที่ 11 สิงหาคม ค.ศ.2023 มีการค้นพบวีนัสจิ๋วแล้วราว 200 ชิ้น ทั้งนี้ ผมคัดเลือกตัวอย่างเด็ดๆ มาฝาก 6 ชิ้น เริ่มจากจากเก่าสุดๆ กันก่อน

ดังนี้ครับ

วีนัสแห่งโฮห์เลอ เฟลส์ (Venus of Hohle Fels)

วัสดุ : งาช้างแมมมอธ

ขนาด : สูง 6 เซนติเมตร

อายุ : 35,000-40,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : ถ้ำโฮห์เลอ เฟลส์ (Hohle Fels) เยอรมนี

เวลาที่ค้นพบ : 9 กันยายน ค.ศ.2008

นี่คือวัตถุรูปมนุษย์ที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่มีการค้นพบ ผู้ค้นพบคือ นิโคลัส เจ โคนาร์ด (Nicholas J. Conard) ตีความว่า “วัตถุชิ้นนี้เกี่ยวข้องกับเพศ การสืบพันธุ์…นับเป็นการแสดงแก่นแท้ของความเป็นหญิงได้อย่างมีพลังสูงยิ่ง”

แต่นักวิชาการคนอื่นตีความต่างออกไป เช่น วัตถุชิ้นนี้แสดงถึง “ความหวังในการอยู่รอดและการมีอายุยืนยาว ภายในชุมชนที่มีอาหารอุดมสมบูรณ์และประสบความสำเร็จในการสืบเผ่าพันธุ์”

ใกล้ๆ จุดที่พบจุลประติมากรรมชิ้นนี้ ยังพบขลุ่ยที่ทำจากกระดูกแร้งอายุ 42,000 ปี อีกด้วย

ควรทราบด้วยว่ามีวัตถุโบราณซึ่งมีร่างกายเป็นมนุษย์ แต่ศีรษะเป็นสิงโต เรียกว่า มนุษย์สิงโตแห่งโฮห์เลนชไตน์ ชตาเดล (Lion man of the Hohlenstein Stadel) อายุอยู่ในช่วง 35,000-41,000 ปี

วีนัสแห่งกาลเกนแบร์ก (Venus of Galgenberg)

วัสดุ : หินเซอร์เพนทีน (serpentine) สีเขียว

ขนาด : สูง 7.2 เซนติเมตร หนัก 10 กรัม

อายุ : 30,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : ชตรัทซิง (Stratzing) ออสเตรีย

เวลาที่ค้นพบ : 23 กันยายน ค.ศ.1988

ชิ้นนี้เป็นรูปผู้หญิงหันด้านข้าง เนื่องจากเห็นทรวงอกด้านเดียวกับแขนที่ชูขึ้น เนื่องจากโพสท่าได้โดดเด่นราวกับนักแสดง จึงได้ชื่อเล่นว่า Fanny ตามชื่อของแฟนนี เอลส์เลอ (Fanny Elssle) นักเต้นบัลเล่ต์ชาวออสเตรีย

วีนัสแห่งโดลนี เวียซโตนิซเซอ (Venus of Doln? V?stonice)

วัสดุ : เซรามิก (ดินเหนียวเผาที่อุณหภูมิค่อนข้างต่ำ)

ขนาด : สูง 11.1 เซนติเมตร กว้าง 4.3 เซนติเมตร (ส่วนที่กว้างที่สุด)

อายุ : 25,000-29,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : โมราเวีย (Moravia) สาธารณรัฐเช็ก

เวลาที่ค้นพบ : 13 กรกฎาคม ค.ศ.1925

จุลประติมากรรมชิ้นนี้ รวมทั้งวัตถุโบราณอีกหลายชิ้นที่พบในบริเวณใกล้เคียงกัน จัดเป็นชิ้นงานเซรามิกที่เก่าแก่ที่สุดในโลกเท่าที่มีการค้นพบ

ทรวงอกที่ยาวมาก รวมทั้งท้องขนาดใหญ่และสะโพกดินระเบิด ทำให้มีผู้สันนิษฐานว่าวีนัสชิ้นนี้เป็นสัญลักษณ์ของการเจริญพันธุ์

พบร่องรอยลายนิ้วมือของเด็ก (คาดว่าอายุ 7-15 ปี) อยู่บนผิวของวีนัสจิ๋วชิ้นนี้ด้วย

วีนัสแห่งวิลเลนดอร์ฟ (Venus of Willendorf)

วัสดุ : หินปูนเม็ดแบบไข่ปลา (oolitic limestone)

ขนาด : สูง 10.8 เซนติเมตร

อายุ : 25,000-28,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : ใกล้วิลเลนดอร์ฟ (Willendorf) ออสเตรีย

เวลาที่ค้นพบ : ค.ศ.1908

ชิ้นนี้มีสรีระโดดเด่นมาก ท้องกลมใหญ่ อกก็อึ๋มสุดสุด ส่วนทรงผมก็สะดุดตา แถมผิวยังถูกทาด้วยดินเทศสีแดง (red ochre) อีกด้วย

มีข้อสันนิษฐานมากมายเกี่ยวกับวีนัสแห่งวิลเลนดอร์ฟ บ้างว่าเป็นตุ๊กตาของเล่น บ้างก็ว่าเป็นรูปหญิงตั้งครรภ์ และบ้างก็ว่าเป็นสตรีซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการเจริญพันธุ์และใช้ในพิธีกรรมก่อนประวัติศาสตร์

ในทางวิชาการเรียกว่า สตรีแห่งวิลเลนดอร์ฟ (Woman of Willendorf) เพราะต้องการเลี่ยงคำว่าวีนัส (Venus) ซึ่งเป็นเทพีแห่งความรักและความงาม

วีนัสแห่งโลแซล (Venus of Laussel)

วัสดุ : หินปูน แกะเป็นรูปนูนต่ำ

ขนาด : สูง 44 เซนติเมตร

อายุ : 25,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : ดอร์ดอญ (Dordogne) ฝรั่งเศส

เวลาที่ค้นพบ : ค.ศ.1919

วัตถุชิ้นนี้เป็นรูปนูนต่ำ (bas relief) มือขวาของผู้หญิงถือเขาวัวไบซันยุโรป (European bison หรือ wisent) บนผิวเขาวัวนี้มีรอยเส้น 13 เส้นตามแนวขวาง

ผิวของรูปนูนต่ำนี้มีดินเทศสีแดงติดอยู่เช่นเดียวกับผิวของวีนัสแห่งวิลเลนดอร์ฟ

วีนัสแห่งมงรู (Venus of Monruz)

วัสดุ : เจ็ตสีดำ (jet คือ ถ่านหินลิกไนต์ชนิดหนึ่ง มีสีดำ เนื้อแน่น เหนียวและแข็ง เกิดจากเนื้อไม้ที่มีสารบิทูเมนเข้าไปแทรกอยู่ มีค่าความสะท้อนแสงต่ำและมีการเรืองแสงสูง เมื่อขัดจะมันวาว นำมาแกะสลักเป็นรูปต่างๆ และใช้ทำเครื่องประดับ)

ขนาด : สูง 1.8 เซนติเมตร

อายุ : 11,000 ปี

สถานที่ค้นพบ : มงรู (Monruz) สวิตเซอร์แลนด์

เวลาที่ค้นพบ : ค.ศ.1991

นักโบราณคดีระบุว่าจุลประติมากรรมชิ้นนี้เป็นรูปมนุษย์ถ่ายทอดแบบอุดมคติ (a stylized human body) และใช้เป็นจี้ (pendant) หรือเครื่องประดับสำหรับสวมสายสร้อยห้อยคอ โปรดสังเกตรูเจาะกลมๆ ด้านบนสำหรับใช้ร้อยสายสร้อย

จุลประติมากรรมอีกชิ้นหนึ่งซึ่งมีรูปร่างคล้ายกับชิ้นนี้ ได้แก่ วีนัสแห่งเองเงิน (Venus of Engen) อายุราว 15,000 ปี ซึ่งค้นพบในสถานที่ซึ่งห่างจากสถานที่พบชิ้นนี้ราว 130 กิโลเมตร

ที่มาของภาพ

– Venus of Hehle Fels > http://donsmaps.com/hohlefelsvenus.html

– Venus of Galgenberg > http://en.wikipedia.org/wiki/File:Venus_vom_Galgenberg.JPG

– Venus of Doln? V?stonice > http://en.wikipedia.org/wiki/File:Vestonicka_venuse_edit.jpg

– Venus of Willendorf > http://classconnection.s3.amazonaws.com/674/flashcards/3677674/png/venus_of_willendorf-140EFE5E4AE7B4E84BC.png

– Venus of Laussel > http://donsmaps.com/lacornevenus.html

– Venus of Monruz > http://en.wikipedia.org/wiki/File:Lat%C3%A9nium-dame-Monruz.jpg

ขอขอบคุณ อาจารย์เยาวลักษณ์ ภูอภิรมย์ สำหรับการออกเสียงภาษาเยอรมัน, อาจารย์จารุกัญญ์ จิตรวงศ์นันท์ สำหรับการออกเสียงภาษาฝรั่งเศส และคุณ Pisawimon Schweingruber สำหรับชื่อสถานที่ในสวิตเซอร์แลนด์ ส่วนการถอดเสียงภาษาเช็ก อ้างอิงตาม www.forvo.com

 

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022