คอลัมน์ประจำ

สงครามกับความสูญเสีย ในหนึ่งปีที่ยูเครน

ที่มามติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 3 - 9 มีนาคม 2566
คอลัมน์ต่างประเทศ
เผยแพร่

การสู้รบในยูเครนมีอายุครบ 1 ปีไปเมื่อไม่กี่วันมานี้ ภาพของสงครามครั้งนี้จะชัดเจนมากยิ่งขึ้น หากเราหันไปสำรวจดูตัวเลขต่างๆ ที่เกิดขึ้นในช่วง 12 เดือนที่ผ่านมา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การตรวจสอบดังกล่าวจะช่วยให้เข้าใจถึง “ต้นทุนที่แท้จริง” ของสงครามครั้งนี้

ตัวเลขต่างๆ เหล่านี้ช่วยให้เราสามารถมองเห็นภาพของสงครามได้ชัดเป็นรูปธรรมมากขึ้น โดยเฉพาะตัวเลขของความสูญเสียที่เกิดขึ้นจากการสู้รบโดยตรง

อย่างไรก็ตาม ด้วยเหตุผลทางด้านการทหารและการเมือง ตัวเลขความสูญเสียจากสงครามมักถูกบิดเบือนเสมอ ซึ่งเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้ความสูญเสียที่เกิดขึ้นในสงครามยูเครน ไม่ค่อยจะถูกหยิบยกขึ้นมาพูดถึงกันมากมายนัก

ในสงครามยูเครน ตัวเลขว่าด้วยความสูญเสียของกองทัพทั้งสองฝ่ายถือว่าเป็นตัวเลขขาดความชัดเจนมากที่สุด หลากหลายมากที่สุด ขึ้นอยู่กับว่าแหล่งที่มาของตัวเลขดังกล่าวเป็นใคร

ตัวอย่างของกรณีนี้ก็คือตัวเลขของการสูญเสียที่เกิดขึ้นกับกองทัพรัสเซีย ซึ่งแตกต่างกันหลากหลายมากมายตั้งแต่สงครามเริ่มต้นขึ้นเมื่อ 1 ปีเศษที่ผ่านมา

 

แหล่งที่มาหนึ่งของตัวเลขการตายและได้รับบาดเจ็บของทหารรัสเซียซึ่งมีการปรับปรุงใหม่อยู่เสมอคือ หน้าเพจเฟซบุ๊กของคณะเสนาธิการทหารและเฟซบุ๊กของกองทัพบกยูเครน ซึ่งประเมินไว้ล่าสุดเมื่อปลายเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมาว่า ทหารรัสเซียเสียชีวิตลงในยูเครนมากถึง 145,000 นาย

ฝ่ายรัสเซียเปิดเผยตัวเลขความสูญเสียของฝ่ายตนเองมาจนถึงเดือนมีนาคมปีที่แล้ว แล้วก็ยุติการปรับปรุงข้อมูล ต้องรอจนกระทั่งถึงเดือนกันยายน ถึงมีการปรับตัวเลขใหม่เป็นครั้งแรก ระบุว่า ทหารรัสเซียเสียชีวิตใน “ปฏิบัติการพิเศษทางทหาร” ของรัสเซียในยูเครนไป 5,937 นาย

ประเด็นที่น่าสนใจก็คือ ดมิทรี เพสคอฟ โฆษกรัฐบาลรัสเซีย แถลงโดยไม่ระบุตัวเลขไว้เมื่อเดือนเมษายนปีที่แล้วว่า กองทัพรัสเซีย “ประสบความสูญเสียอย่างมีนัยสำคัญ” ในยูเครนจน “ถือเป็นโศกนาฏกรรมครั้งใหญ่” ของรัสเซีย

ตัวเลขจากแหล่งข่าวอิสระอย่างเมดูซา สื่ออิสระออนไลน์ของรัสเซีย กับบีบีซี ภาคภาษารัสเซีย ยืนยันตัวเลขการตายของทหารรัสเซียไว้เมื่อ 9 ธันวาคม 2022 ใกล้เคียงกันที่ “อย่างน้อย 100,000 นาย”

ส่วนหน่วยข่าวกรองของฝ่ายตะวันตกประเมินไว้ล่าสุดว่า รัสเซียสูญเสียทหารในการรบที่ยูเครนทั้งจากการเสียชีวิตหรือได้รับบาดเจ็บ (จนไม่อาจปฏิบัติหน้าที่ได้) รวมแล้วมากถึง 200,000 นาย

โดยรวมแล้ว ผู้เชี่ยวชาญแทบทั้งหมดเชื่อว่า ตัวเลขการสูญเสียของฝ่ายยูเครนต่ำกว่าฝ่ายรัสเซีย

 

มิกไฮโล โพโดลีแยค ที่ปรึกษาของประธานาธิบดี โวโลดิมีร์ เซเลนสกี แห่งยูเครน แถลงหลังสุดเมื่อต้นเดือนธันวาคม ระบุว่า ทหารยูเครนพลีชีพไประหว่างการสู้รบรวมแล้วอย่างน้อย “13,000 นาย” นับตั้งแต่เดือนภุมภาพันธ์ปีที่แล้วเรื่อยมา

แต่ก่อนหน้านั้นในราวต้นเดือนพฤศจิกายน พล.อ.มาร์ก มิลลีย์ ประธานคณะเสนาธิการทหารสหรัฐอเมริกา ระบุว่า กองทัพยูเครนสูญเสียทหารไปราว 100,000 นาย ทั้งที่ล้มตายและบาดเจ็บ และเชื่อว่าฝ่ายรัสเซียก็สูญเสียไปพอๆ กัน

ล่าสุดเมื่อ 22 มกราคมที่ผ่านมา ไอริก คริสทอฟเฟอร์เซ่น ประธานคณะเจ้าหน้าที่กลาโหมนอร์เวย์ ประมาณว่า ทหารยูเครนล้มตายและบาดเจ็บไปกว่า 100,000 นายเช่นกัน

การสูญเสียทหารไปเป็นเรือนแสนของแต่ละฝ่าย สะท้อนให้เห็นว่าการสู้รบในยูเครนดุเดือดและอำมหิตอย่างยิ่ง เป็นตัวเลขการสูญเสียที่น่าสะพรึงกลัวและชวนให้คิดว่า ทั้งสองฝ่ายจะทนยื้อทำสงครามกันต่อไปได้อีกนานเท่าใดกัน

 

อีกตัวเลขที่สะท้อนความจริงในสงครามครั้งนี้ออกมาก็คือ กองทัพรัสเซียเป็นฝ่ายสูญเสีย “นายทหาร” ไปมากกว่ายูเครนมาก ตามข้อมูลของทางการยูเครน มีนายพลรัสเซียเสียชีวิตในการรบครั้งนี้มากถึง 13 นาย

หน่วยข่าวกรองตะวันตกระบุตัวเลขเอาไว้เพียงแค่ “ระหว่าง 8 ถึง 10 นาย” แต่ก็ยังสูงจนเหลือเชื่ออยู่ดี

มีคำอธิบายเพียงอย่างเดียวเท่านั้นที่พอจะเป็นไปได้สำหรับตัวเลขนี้ก็คือ โครงสร้างในการจัดการการสื่อสารและการติดต่อเพื่อ “ควบคุมและบัญชาการ” ภายในกองทัพรัสเซียนั้น “ย่ำแย่อย่างยิ่ง”

ตัวเลขการสูญเสียที่สำคัญอย่างยิ่งอีกตัวเลขหนึ่งก็คือ การเสียชีวิตของพลเรือนในสงครามครั้งนี้

ทางการยูเครนระบุเมื่อ 7 มิถุนายนปีที่แล้วว่า นับตั้งแต่สงครามเริ่มต้น พลเรือนยูเครนเสียชีวิตและบาดเจ็บไปแล้วอย่างน้อย 40,000 คน โดยไม่มีการจำแนกตัวเลข

ตัวเลขของสหประชาชาติ (ยูเอ็น) ล่าสุด ( 22 กุมภาพันธ์ 2023) ประเมินว่า พลเรือนยูเครนเสียชีวิตไปในสงครามครั้งนี้ “กว่า 8,000 คน” และให้ตัวเลขรวมการเสียชีวิตและบาดเจ็บว่า มากกว่า 21,000 คน

กระนั้น ยูเอ็นเองก็ยอมรับว่า ยอดเสียชีวิตจริงๆ สูงกว่านี้มาก ตัวเลขที่ประเมินไว้นั้น อิงอยู่กับตัวเลขการเสียชีวิตที่ “ได้รับการยืนยันตัวตน” แล้วเท่านั้น แต่ในพื้นที่สู้รบอีกมากที่การยืนยันตัวตนดังกล่าวไม่สามารถทำได้

แหล่งข้อมูลอิสระ ประเมินการเสียชีวิตของพลเรือนยูเครนจากสงครามครั้งนี้ไว้ว่าอยู่ที่ “เกือบ 100,000 คน”

 

สงครามยังส่งผลให้ชาวยูเครนมากถึง 14 ล้านคนต้องเผ่นหนีออกจากบ้านพักอาศัย โดยเฉพาะคนในพื้นที่สู้รบหนักทางด้านตะวันออกของประเทศ บางส่วนหนีออกนอกประเทศ อีกบางส่วนกลายเป็นคนพลัดถิ่นอยู่ภายในประเทศ

โปแลนด์เป็นประเทศที่ได้รับผลกระทบสงครามในแง่ของการต้องรองรับผู้หนีภัยออกมามากที่สุด ถึงขนาด ณ เวลาหนึ่งมีผู้หลบหนีสงครามชาวยูเครนอยู่ในโปแลนด์มากถึงเกือบ 5 ล้านคน ทุกวันนี้ยูเครเนียนราว 1.5 ล้านคนใช้ชีวิตลี้ภัยอยู่ในโปแลนด์

ในขณะเดียวกันก็มีพลเรือนรัสเซียหลบหนีออกนอกประเทศ ระหว่าง 500,000 คนถึง 1 ล้านคน ขึ้นอยู่กับแหล่งที่มา แม้เทียบแล้วจะต่ำกว่าตัวเลขพลัดถิ่นของคนยูเครนมาก แต่ก็ถือว่าสูงอย่างยิ่งหากคำนึงว่าบ้านเรือนของคนเหล่านี้ไม่เคยถูกถล่มด้วยอาวุธหนัก หรือจากเครื่องบินทิ้งระเบิดเลยแม้แต่ลูกเดียว

เหตุผลที่ทำให้รัสเซียนเหล่านี้ต้องหนีออกจากประเทศบ้านเกิด ทั้งเป็นเพราะเพื่อหนีการถูกเกณฑ์ไปเป็นทหาร และเพราะสถานการณ์ทางเศรษฐกิจ หรือไม่ก็เป็นเพราะคนเหล่านี้ต่อต้านสงคราม และกลัวจะถูกจับกุมดำเนินคดีเพราะความเห็นของตน

จนถึงขณะนี้ แม้การเดินขบวนหรือชุมนุมต่อต้านสงครามในรัสเซียจะหดหายไปแล้ว แต่นับตั้งแต่เริ่มต้นสงครามเป็นต้นมา มีชาวรัสเซียถูกจับกุมเพราะต่อต้านสงครามหนนี้ไปแล้วราว 20,000 คน

 

เราไม่ได้เห็น “ต้นทุน” สงครามในรูปของงบประมาณของรัสเซียและยูเครน รัสเซียไม่เคยแจกแจงเรื่องนี้ออกมา ในขณะที่ยูเครนนั้นเป็นที่เข้าใจได้ว่า เป็นเพราะเศรษฐกิจของประเทศหดตัวอย่างรุนแรง จีดีพีหายไปถึง 30 เปอร์เซ็นต์ในปี 2022

แต่สหภาพยุโรปให้เงินอุดหนุนยูเครนไปแล้วกว่า 58,000 ล้านดอลลาร์ ในขณะที่สหรัฐอเมริกาส่งเงินให้ยูเครนเพื่อทำสงครามครั้งนี้แล้วกว่า 100,000 ล้านดอลลาร์

มากกว่าเงินช่วยเหลือทางทหารที่สหรัฐเคยจ่ายให้กับประเทศไหนๆ ที่ไม่มีกองทัพอเมริกันประจำการอยู่ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา