“ผมเริ่มต้นด้วยการดูนก” เป็นประโยคที่ผมพูด, เขียนบ่อยๆ และเชื่อว่า กับงานที่ทำอยู่ มันเป็นการเริ่มต้นที่ดี เวลาผ่านมากว่า 30 ปีแล้ว ตั้งแต่ผมเริ่มต้นจนกระทั่งถึงวันนี้ ความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นมากมาย

สิ่งหนึ่งที่เห็นได้ชัดเจนคือ มีนกหลายชนิดที่ “หายาก” และคล้ายจะไม่มีโอกาสพบเจอในประเทศนี้ กลายเป็น “นกหาง่าย” พบเจอไม่ยาก หลายชนิดมาปรากฏกาย

คนพบเห็นนกชนิดใหม่ตลอด โดยเฉพาะในช่วงฤดูหนาว

เป็นไปได้ว่า เมื่อมีคนสนใจดูนกและถ่ายรูปนกมากขึ้น มีคนเดินทางไปทั่วทุกพื้นที่ ในป่า ยอดเขา บึงน้ำ เกาะแก่งในทะเล การพบนกหายากต่างๆ ก็มีคนพบมาก

รวมทั้งสภาพอากาศอันเปลี่ยนแปลง สภาวะโลกรวน ทำให้นกหลายชนิดซึ่งเดินทางมาไม่ถึงประเทศไทย เดินทางมาถึง

อีกทั้งการสื่อสารที่รวดเร็ว การพบเจอนกชนิดใหม่ ไม่ว่าจะเป็นที่ใด ใกล้ ไกลเพียงไหน จึงรับรู้กันทั่วภายในเวลาไม่กี่นาที

การดูนก เป็นการเริ่มต้นที่ดี มันทำให้ผมเดินทางไปไกล

 

ช่วงที่ผมดูนกอย่างเอาจริงนั้น ฤดูหนาวคงเรียกได้ว่า เป็นเวลาแห่งความสุข

เพราะเป็นช่วงที่เหล่านกนักเดินทางจำนวนมากโยกย้ายถิ่นมาพักพิงตามแหล่งต่างๆ มากมาย ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ป่า ภูเขา และพื้นที่ชุ่มน้ำ

ที่จริงสำหรับนกที่เดินทางมานั้น ความหนาวเย็นในบ้านเกิด ไม่ใช่อุปสรรคนัก แต่อาหารที่ขาดแคลนทำให้พวกมันออกเดินทาง

พวกมันทำเช่นนี้มาเนิ่นนาน การศึกษาช่วยให้เรารู้บ้างว่า ทิศทางของดาว, กระแสแม่เหล็กของโลก คือตัวช่วยให้นกกำหนดเส้นทาง และมาถึงจุดหมายเดิมได้

พวกมันรู้จักการใช้กระแสลมช่วย

การเดินทางยาวไกลย่อมไม่ง่าย นกหลายตัวมีขนาดเล็ก มีเพียงปีกบางๆ บินระยะทางนับพันกิโลเมตรจากบ้านเกิด มีจุดหมายซ้ำๆ ทุกปี

ข้อสงสัย และคำถามในความสามารถของพวกมัน อาจหมดไปถ้าเรายอมรับความจริงว่าเราต่างเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ หากดำรงตนอยู่ในสถานภาพที่เหนือกว่า จะยิ่งพบว่า เรายิ่งไม่รู้อะไรเลย

 

มีชีวิตอีกมากมายที่เรายังไม่รู้จัก ไม่เคยพบเห็น เราตื่นเต้นกับสัตว์ นก พืชพันธุ์ใหม่ กระทั่งลืมว่า สัตว์ นก พืช ที่พบเห็นง่ายๆ กำลังหายไป

ข้อดีประการเดียว เมื่อพบเจอพืช และสัตว์ชนิดใหม่ คือ เราได้รู้เพิ่มขึ้น สิ่งที่พบเจอนั้นไม่ใช่ “สิ่งใหม่” แต่อยู่ในธรรมชาติมานานนับพันๆ ปี

เฝ้าดูนกและสัตว์ซึ่ง “ธรรมดาๆ” พบง่ายๆ จะเห็นได้ว่า สัตว์ทุกตัวมีหน้าที่ และพวกมันได้รับเครื่องมืออันเหมาะสมกับการทำงานมาด้วย ไม่ว่าจะเป็นปากแทนหอก ฟันแทนเลื่อย และอะไรต่ออะไรอีกหลายอย่าง

คนไม่ได้รับสิ่งเหล่านั้น ธรรมชาติทดแทนโดยการให้สมอง เพื่อคิดทำเครื่องมือต่างๆ

คนมีเครื่องบินเดินทางข้ามทวีป มีพาหนะที่พัฒนาไปเรื่อยๆ ในขณะนกยังคงใช้เพียงปีกบางๆ

ในฤดูหนาวพื้นที่ชุ่มน้ำ คึกคัก เพราะเหล่านกเป็ดน้ำจำนวนมากมาพักพิง

นกคู้ท ดูจะแตกต่าง เพราะลำตัวสีดำ ตัดกับหน้าผากสีขาว พวกมันต้องวิ่งไปบนผิวน้ำสักระยะก่อนบินขึ้น ซึ่งเป็นธรรมดาของนกเป็ดน้ำที่จะดำน้ำหากิน ต่างจากพวกมีปากแบนๆ ลอยตัวไปบนผิวน้ำ อย่างเป็ดคับแค และเป็ดหางแหลม พวกนี้นึกอยากบินขึ้นก็บินขึ้นเลย ไม่ต้องใช้รันเวย์

นกเดินทางมาอาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำ พวกมันรู้ดีว่า จุดหมายอยู่ที่ใด และรู้ดีอีกว่า มีสถานที่ซึ่งอุดมสมบูรณ์ไม่มากนัก หลายพื้นที่ซึ่งเคยมา ถูกปรับเปลี่ยนสภาพ ไม่สามารถใช้เป็นแหล่งพักพิงได้อีกแล้ว

สำหรับพวกมัน ปีกเป็นเพียงเครื่องมือในการเดินทาง แหล่งอาหารเป็นสิ่งกำหนดจุดหมาย

ปีกของนกไม่ได้หมายถึงความมีอิสระในการเคลื่อนที่ไปไหนมาไหนตามใจปรารถนา

 

ในพื้นที่ชุ่มน้ำอันสมบูรณ์ที่นกมาพักพิง การเฝ้าดูพวกมันทำได้ไม่ยาก เมื่อรวมตัวกันอยู่จำนวนมาก ทำให้นกไม่ระแวงนัก

พวกนกคู้ท ว่ายเอื่อยๆ ริมๆ ฝั่ง สายตาชำเลือง ถ้าเห็นว่าเราเข้าใกล้เกินระยะอนุญาต มันจะวิ่งไปบนผิวน้ำก่อนบินขึ้น สายน้ำสาดกระเซ็น มันจะบินไปไม่ไกล ก็จะลงน้ำ ว่ายไปเรื่อยๆ อีก

นก รวมทั้งเหล่าสัตว์ป่าเป็นเช่นนี้ พวกมันมี “ระยะ” ที่จะอนุญาตให้เราเข้าใกล้ได้เพียงใด การเรียนรู้ระยะห่างที่พอดี จำเป็น

เรียนรู้ระยะห่าง เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างให้เกียรตินั้นสำคัญ

 

การศึกษาช่วยให้รู้ว่า เหล่านกเดินทาง จากถิ่นกำเนิดมายังจุดหมายเดิมๆ ได้อย่างไร พวกมันส่งต่อความรู้มาสู่รุ่นสู่รุ่น

เช่นเดียวกับที่เรารู้ว่า มีนกจำนวนไม่น้อย เดินทางไม่ถึงจุดหมาย และมีจำนวนไม่น้อยที่ไม่มีโอกาสได้กลับบ้าน

การศึกษา เฝ้าดู อย่างเปิดใจยอมรับ ทำให้เรารู้ถึงความจริงว่า นกและสัตว์มีหน้าที่อย่างไร ทุกชีวิตเกี่ยวข้อง เกี่ยวพัน เชื่อมถึงกัน

ขณะเดินทาง ล่องลอยอยู่บนฟ้ากว้าง ด้วยสายตาของนก พวกมันย่อมเห็นความเปลี่ยนแปลง

นกมุ่งหน้าไปยังจุดหมายอันเป็นแหล่งอาหาร การกินเป็นเพียงผลพลอยได้จากการทำงาน พวกมันรู้หน้าที่ และไม่มีคำถามว่า พวกมันมุ่งหน้ามาสู่จุดหมายเพื่ออะไร

ขณะเฝ้าดูพวกมัน ทำให้ผมเข้าใจความหมายของคำว่า “หน้าที่”

ดูนกเป็นการเริ่มต้นที่ดี มันทำให้ผมได้เดินทางไปไกล

เดินทางไปไกล เพื่อพบคำตอบที่อยู่ใกล้ๆ… •

 

หลังเลนส์ในดงลึก | ปริญญากร วรวรรณ

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022