ล้านนาคำเมือง ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า ดอกหอมนวล

ดอกหอมนวลเป็นภาษาล้านนา หมายถึง “ดอกลำดวน”

ดอกหอมนวลมีชื่อภาษาอังกฤษว่า white cheesewood มีชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Melodorum fruticosum Lour. เป็นสมาชิกในวงศ์กระดังงา ANNONACEAE

ต้นหอมนวลเป็นไม้พื้นถิ่นในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นไม้ต้นขนาดเล็ก สูงได้ถึง 8 เมตร ใบเดี่ยวเรียงสลับบนกิ่ง รูปรียาว กว้าง 2-3 ซ.ม. ยาว 7-15 ซ.ม. โคนใบแคบ ปลายใบแหลม หลังใบสีเขียวเข้ม ท้องใบสีเขียวนวล

มีดอกเดี่ยว มีกลิ่นหอมหวานละมุนละไม ออกตามซอกใบและปลายยอด กลีบเลี้ยง 3 กลีบสีเขียว ขนาดเล็กมาก ติดที่ขั้วดอก กลีบดอก 6 กลีบ เรียง 2 วง วงละ 3 กลีบ รูปสามเหลี่ยมเนื้อกลีบหนาและแข็ง รูปทรงของดอกแบบเดียวกับขนมกลีบลำดวนที่เราคุ้นเคยกัน ทั้งขนาดและสีสันของดอก

ผลเป็นผลกลุ่ม รูปรี ขนาดเล็ก หนึ่งดอกติดผลกลุ่มละ 15-20 ผล สุกเป็นสีแดง ติดดอก ธันวาคม-กุมภาพันธ์ ติดผล มิถุนายนถึงสิงหาคม ผลมีรสหวาน กินเป็นผลไม้ได้

ที่ดอกหอมนวลหนึ่งดอกติดผลได้หลายผลเพราะรังไข่ของดอกมีหลายอันในหนึ่งดอก เมื่อได้รับการผสมรังไข่แต่ละอันก็จะติดผลเป็นกลุ่มหลายผลจากหนึ่งดอก

 

ชื่อละตินหรือชื่อวิทยาศาสตร์ของหอมนวล ส่วนของชื่อสกุลมาจากคำว่า melleus ในภาษาละติน แปลว่า เป็นของผึ้ง และคำว่า odorus ที่แปลว่ามีกลิ่นหอม จากกลิ่นหอมหวานของดอกพืชในสกุลนี้

ดอกแห้งของลำดวนเป็นยาหอมบำรุงหัวใจ บำรุงโลหิต แก้ลม แก้ไข้ แก้ลมวิงเวียน บำรุงโลหิต จัดอยู่ในพิกัดเกสรทั้งเก้า หรือ “พิกัดเนาวเกสร” ประกอบด้วย ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี เกสรบัวหลวง ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกลำเจียก ดอกลำดวน

มีสรรพคุณแก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้ลม บำรุงหัวใจ ชูกำลัง แก้อ่อนเพลีย แก้พิษโลหิต ใช้เป็นส่วนผสมในตำรับยาหอม ดอกแห้งเป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ บำรุงโลหิต แก้ลมวิงเวียน แก้ไอ แก้ไข้ เกสรเป็นยาชูกำลัง บำรุงหัวใจ

นำมาผสมกับสมุนไพรอื่นเป็นยาบำรุงเลือด บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ และแก้ลม

 

เนื่องจากดอกหอมนวลมีพุ่มใบสวย ดอกมีกลิ่นหอม และเป็นพรรณไม้ในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง เช่น ลิลิตพระลอ รามเกียรติ์ สมุทรโฆษคำฉันท์ อิเหนา เป็นต้น จึงนิยมนำมาปลูกเป็นไม้ประดับตามสวน

ด้านความเชื่อ คนไทยเชื่อว่าการปลูกดอกหอมนวลในบ้านจะช่วยดึงดูดความรัก เสริมดวงทางเมตตา ทำให้มีแต่คนคิดถึงในแง่ดี เป็นคนที่น่าจดจำ

และเชื่อว่ากลิ่นหอมของดอกหอมนวลจะช่วยผ่อนคลายอารมณ์ ทำให้จิตใจสงบ และใจเย็นมากขึ้น โดยให้ปลูกไว้ทางทิศตะวันออกของบ้าน

นอกจากนี้ เนื้อไม้ของต้นหอมนวลยังมีความแข็งแรงทนทาน สามารถนำไปใช้ทำเครื่องเรือน หรือใช้ทำฟืนได้ดี

ดอกหอมนวลหอมจื้นใจ๋เจ้า

แปลว่า ดอกลำดวนหอมชื่นใจค่ะ