หนึ่งในไฮไลต์ประติมากรรมประดับพระเมรุมาศในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 คือ “คุณทองแดง” สุนัขทรงเลี้ยง ประดับข้างพระจิตกาธาน ปั้นโดย ชิน ประสงค์ ข้าราชการบำนาญ อดีตผู้อำนวยการส่วนประติมากรรม กรมศิลปากร

ผู้เคยได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ปั้นคุณทองหลองและครอบครัวคุณทองแดง สุนัขทรงเลี้ยงมาแล้วรวม 12 ชิ้น

โดยประติมากรรมคุณทองแดงชิ้นนี้ นับเป็นชิ้นที่ 13 ที่ได้ถวายงานแด่พระองค์

ย้อนไปเมื่อปี 2553 ที่ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ปั้นคุณทองหลางสุนัขทรงเลี้ยงชิ้นแรก ชินเล่าว่า

“รุ่นน้องมาบอกว่าในหลวง ร.9 รับสั่งให้หาช่างปั้นคุณทองหลางเนื่องจากคุณทองแดงและคุณทองแท้ (คู่ของคุณทองแดง) มีช่างปั้นไปแล้ว แต่ยังไม่มีช่างปั้นคุณทองหลาง ผมเลยแนะนำช่างไปหลายคน แต่รุ่นน้องแนะนำให้ผมปั้นเอง เมื่อแจ้งไปทางสำนักพระราชวังและทางสำนักพระราชวังตอบรับ ผมเลยเข้าไปในวังเพื่อเก็บข้อมูล วัดตัวคุณทองหลาง สังเกตท่านั่ง กิริยาท่าทาง และถ่ายรูป”

“ช่วงแรกเกร็ง ไม่กล้าถวายงาน เพราะผมถนัดงานแอ็บสแตรก (นามธรรม) แล้วไม่รู้ด้วยว่าพระองค์ทรงโปรดแบบไหน จึงพยายามเน้นให้เหมือนจริง ปั้นแล้วถ่ายรูปเพื่อทูลเกล้าฯ ถวายให้ทอดพระเนตร ไม่ได้ขนชิ้นงานไปเพราะกลัวชำรุด”

“ปรากฏว่าทรงมีพระราชวินิจฉัยลงมา 3 ครั้งผมก็แก้ตามไปเรื่อยๆ จนครั้งสุดท้ายพระองค์ทรงมีรับสั่งว่า “ทำเหมือนจริง มันยาก” คนที่ทูลเกล้าฯ ภาพถ่ายเลยบอกผมว่า “อาจารย์ต้องไปพิจารณาดูเองแล้ว เพราะพระองค์รับสั่งมาแค่นี้” คราวนี้ผมเลยฟรี ไม่รู้สึกเกร็งแล้ว ทำด้วยความสนุก”

“ปรากฏว่าพระองค์ทรงโปรด เลยได้ข้อคิดว่าถ้าต้องการให้เหมือนจริง พระองค์คงถ่ายรูปหรือไม่ก็ทรงให้เขียนภาพไปแล้ว”

ชินเล่าต่อว่า มาถึงคุณทองแดง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปั้นในปี 2554 พร้อมรับสั่งเลยว่า “ขอดู” และมีพระราชวินิจฉัยลงมา 3 ครั้ง สิ่งที่พระองค์ทรงมีพระราชวินิจฉัย ส่วนมากจะเป็นเรื่องหน้า หาง รูปร่างการยืน ตอนแรกที่ปั้น ดูตามรูปถ่าย พระองค์ท่านทรงมีพระราชวินิจฉัยว่า “ขาถ่างไป” ซึ่งเกิดจากภาพถ่ายคุณทองแดงยืนขาถ่าง”

“พอพระองค์ทรงมีพระราชวินิจฉัยแบบนั้น เลยได้ข้อคิดว่าเราต้องจัดท่าทางด้วย ไม่ใช่ก๊อบปี้จากภาพถ่าย คิดถึงการสร้างงานศิลปะซึ่งต้องมีความสวยงาม สมดุล เหมาะสม”

“คราวนี้พอทูลเกล้าฯ ถวายภาพงานปั้นขึ้นไป คนที่นำไปถวายเล่าว่า พระองค์ทรงโปรดมาก เขาถามว่า “ทำอย่างไรให้พระองค์ท่านทรงพระสรวลได้ จากที่นั่งนิ่งๆ ทรงพระสรวล หัวเราะชอบใจ”

“หลังปั้นคุณทองหลางเสร็จ ในปี 2554 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปั้นคุณทองแดงและครอบครัวคุณทองแดงรวมทั้งหมด 11 ชิ้น ประกอบด้วย คุณทองแดง คุณมะลิ (แม่นม) และลูกๆ ของคุณทองแดง ได้แก่ ทองชมพูนุท ทองเอก ทองม้วน ทองทัต ทองพลุ ทองหยิบ ทองหยอด ทองอัฐ และทองนพคุณ โดยทองนพคุณ ซึ่งเป็นลูกสุนัขตัวสุดท้องของคุณทองแดง เพิ่งปั้นเสร็จไปเมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2559”

“พูดเรื่องนี้แล้วขนลุก วันที่ผมบอกตัวเองว่าปั้นเสร็จแล้ว พอใจกับงานแล้ว เป็นวันก่อนที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 เสด็จสวรรคตแค่หนึ่งวัน”

สําหรับประติมากรรมคุณทองแดงประดับพระเมรุมาศ ถือเป็นงานปั้นชิ้นที่ 13 ที่ชินได้ถวายงานแด่ในหลวง รัชกาลที่ 9 นายอนันต์ ชูโชติ อธิบดีกรมศิลปากร มอบหมายให้ชินปั้น เพราะทราบว่าเคยปั้นคุณทองหลางและครอบครัวคุณทองแดง และพระองค์ทรงโปรด

ประติมากรรมคุณทองแดงประดับพระเมรุมาศ รัชกาลที่ 9 ชินถ่ายทอดลักษณะโดดเด่นของคุณทองแดงลงมายังประติมากรรม นั่นคือความสง่างามเหมือนม้าดั่งที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงเคยรับสั่งว่าคุณทองแดงสง่างามเหมือนม้า

นอกจากนี้ ถ่ายทอดความรู้สึกผูกพันและความกตัญญูผ่านแววตา เพิ่มลูกเล่นที่กระดูกสันหลัง หางและปลอกคอเพื่อให้ดูสนุกสนาน มีชีวิตชีวา

ต้นแบบดินเหนียวคุณทองแดงเสร็จสมบูรณ์เมื่อวันที่ 27 เมษายนที่ผ่านมา และเมื่อวันที่ 6 พฤษภาคม ได้มีการทำพิมพ์ทุบแล้ว จากนี้จะมีการหล่อต้นแบบปูนปลาสเตอร์ ตกแต่งปูนเพื่อเก็บรายละเอียดงาน ตามมาด้วยการทำพิมพ์ยางซิลิโคน หล่อไฟเบอร์กลาสและเพนต์สี

โดยตลอดขั้นตอนการแต่งปูนและเพนต์สี จะมีรุ่นน้องกรมศิลปากร ลูกศิษย์ ตลอดจนสมาชิกในครอบครัวของชินมาช่วยด้วย

“งานปั้นคุณทองแดงชิ้นนี้ได้ถ่ายทอดคุณลักษณะที่โดดเด่นของคุณทองแดง พร้อมทั้งนำประสบการณ์ที่ได้ถวายงานปั้นมาแล้วทั้งหมด 12 ชิ้น มาต่อยอดกับงานปั้นชิ้นนี้เพื่อให้ออกมาดีที่สุด โดยมีลักษณะพิเศษตรงที่ตัดทอนรายละเอียดแบบเหมือนจริง (realistic) แต่ยังมีฟอร์ม และเพิ่มเติมอะไรบางอย่าง เพื่อให้เข้ากับแนวคิดการสร้างพระเมรุมาศที่เปรียบดั่งเขาพระสุเมรุ ที่มีสัตว์หิมพานต์ล้อมรอบบริเวณเชิงเขา อย่างเรื่องเส้นสายจะมีความนุ่มนวลขึ้น เพราะคุณทองแดงเป็นสุนัขอ่อนหวาน ไม่ดุ”

“ผมเน้นยืดตัวขึ้นเกินจริงเล็กน้อยเพื่อให้ดูสง่างาม ฉะนั้น จะดูไม่เป็นธรรมชาติ แต่จะไม่เสียรูปทรง ไม่เสียบุคลิก นอกจากนี้ จะพยายามสื่อถึงความกตัญญูต่อในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งถือเป็นความพิเศษกว่าทุกครั้งที่เคยปั้นมา” ประติมากรกล่าว

ประติมากรรมคุณทองแดง จัดเป็นศิลปะรัชกาลที่ 9 ที่ถ่ายทอดจากความรู้สึกข้างในของผู้ปั้น ชินตั้งใจจะเก็บต้นแบบปูนปลาสเตอร์ไว้เหมือนกับอีก 12 ชิ้นที่ก่อนนี้เก็บไว้ที่บ้าน เพราะถือเป็นประวัติศาสตร์ อนาคตตั้งใจว่าจะเปิดพิพิธภัณฑ์เกี่ยวกับพระองค์ท่าน ซึ่งจะจัดแสดงต้นแบบปูนปลาสเตอร์ทั้ง 13 ชิ้นนั้น

“ดีใจและภาคภูมิใจมาก ถือเป็นมงคลแก่ชีวิตและครอบครัวที่ได้ถวายงานแด่พระองค์อีกครั้งในวาระที่จะส่งเสด็จสู่สวรรคาลัย และตั้งใจจะใช้ความรู้ความสามารถถวายงานแด่พระองค์ท่านจวบจนวาระสุดท้ายของชีวิต”

ชินกล่าวในที่สุด