สมุนไพรเพื่อสุขภาพ/โครงการสมุนไพรเพื่อการพึงพาตนเอง มูลนิธิสุขภาพไทย www.thaihof.org

นวดไทย

มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม

ของมวลมนุษยชาติ

 

“นวดไทย ขึ้นทะเบียนกับยูเนสโกแล้ว ไม่ใช่ของคนไทยแล้วใช่ไหม?”

“ต่อไปเราจะเรียนนวด ต้องไปขออนุญาตยูเนสโกหรือ?”

“คนไทยได้อะไร หรือเราสูญเสียความเป็นเจ้าของไปแล้วใช่ไหม?”

มีคนจำนวนหนึ่งตั้งคำถามตั้งแต่ก่อนที่ประเทศไทยจะเสนอนวดไทยให้เป็นรายการของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม หรือมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ หรือฝรั่งเรียก intangible cultural heritage แล้ว

จนเมื่อวันที่ 12 เดือน 12 ปี 2562 ที่ผ่านมา ที่ประชุมคณะกรรมการร่วมระหว่างรัฐบาลตามภาคีอนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ของยูเนสโก ครั้งที่ 14 ณ กรุงโบโกตา สาธารณรัฐโคลอมเบีย ได้มีมติรับรองและประกาศให้นวดไทย (NUAD THAI) ขึ้นทะเบียนในรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ Representative List of The Intangible Cultural Heritage ก็ยังมีคนจำนวนหนึ่งสงสัย

จึงขอเล่าให้ฟังโดยย่อและสื่อสารทำความเข้าใจเรื่องนี้ให้ถูกต้องด้วย

 

เริ่มด้วยในปี 2559 กระทรวงวัฒนธรรมได้ประสานงานให้เครือข่ายองค์กรภาคประชาสังคม เช่น สมาคมเครือข่ายการแพทย์พื้นบ้านและสุขภาพวิถีไท มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา สมาพันธ์แพทย์แผนไทยแห่งประเทศไทย รวมถึงมูลนิธิสุขภาพไทย ช่วยทำหน้าที่วิชาการจัดทำข้อมูลเพื่อเสนอต่อยูเนสโก

แม้ว่าเป็นการเสนอในนามประเทศไทย แต่ยูเนสโกไม่ได้คาดหวังให้หน่วยงานรัฐเป็นเจ้าของมรดกนี้ ซึ่งตามที่ประเทศไทยได้ลงนามในอนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ พ.ศ.2546 นิยามความหมาย คำว่า “มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้” อธิบายไว้ว่า

“มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้” หมายถึง

การปฏิบัติ การเป็นตัวแทน การแสดงออก ความรู้ ทักษะ ตลอดจนเครื่องมือ วัตถุ สิ่งประดิษฐ์ และพื้นที่ทางวัฒนธรรมอันเป็นผลจากสิ่งเหล่านั้น ซึ่งชุมชน กลุ่มชน และในบางกรณีปัจเจกบุคคลยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของมรดกทางวัฒนธรรมของตน

มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้นี้ซึ่งถ่ายทอดจากคนรุ่นหนึ่งไปยังคนอีกรุ่นหนึ่งเป็นสิ่งซึ่งชุมชนและกลุ่มชนสร้างขึ้นใหม่อย่างสม่ำเสมอเพื่อตอบสนองต่อสภาพแวดล้อมของตน เป็นปฏิสัมพันธ์ของพวกเขาที่มีต่อธรรมชาติและประวัติศาสตร์ของตน และทำให้คนเหล่านั้นเกิดความรู้สึกมีอัตลักษณ์และความต่อเนื่อง ดังนั้น จึงก่อให้เกิดความเคารพต่อความหลากหลายทางวัฒนธรรมและการคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์ เพื่อให้เป็นไปตามจุดประสงค์ของอนุสัญญาฉบับนี้ จะมีการพิจารณาเฉพาะมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้เท่าที่สอดคล้องกับบทบัญญัติที่มีอยู่ด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศเท่านั้น รวมทั้งข้อกำหนดให้มีการเคารพซึ่งกันและกันระหว่างชุมชนทั้งหลาย กลุ่มชน และปัจเจกบุคคล และต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

 

เหตุนี้ ทางกระทรวงวัฒนธรรมซึ่งเข้าใจเรื่องภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมอย่างดีเยี่ยม จึงเริ่มจากพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่มาจากชุมชน กลุ่มชน และปัจเจกบุคคลที่สืบสานต่อยอดการนวดไทยมาตั้งแต่โบราณกาล

ซึ่งทางยูเนสโกให้ความสำคัญต่อสิ่งนี้เป็นที่สุด

คณะวิชาการชุดหนึ่งซุ่มทำงานอย่างเข้มข้นอยู่ 2 ปี และได้รับความร่วมมือจากเครือข่ายที่เกี่ยวข้องกับการนวดไทยจำนวนมาก

ซึ่งจุดนี้สำคัญมากในการแสดงหลักฐานให้ยูเนสโกยอมรับ เพราะการจะเป็นตัวแทนของประเทศใดได้ จะต้องได้รับความยินยอมพร้อมใจกันของผู้ที่เกี่ยวข้องจำนวนมากในประเทศนั้นๆ ไม่ได้หมายถึงกระทรวง กรม กองใดในหน่วยงานรัฐยินยอมแล้วยูเนสโกจะโอเคด้วย

แต่หน่วยงานรัฐคือส่วนหนึ่งของตัวแทนประเทศ ดูภาพใบแสดงความยินยอม (Certificate of Consent)

ตัวอย่าง 2 ใบ ได้แก่ โรงเรียนนวดแผนโบราณวัดเชตวัน หรือนวดวัดโพธิ์ที่ทั่วโลกรู้จัก และสมาคมส่งเสริมการนวดแผนไทยคนตาบอด

ซึ่งแสดงให้โลกประจักษ์ว่าการนวดไทย มรดกภูมิปัญญาของไทยนั้น เป็นศาสตร์และศิลป์ที่สืบต่อไปยังผู้พิการทางการมองเห็น เขาคือตัวแทนหรือเป็นส่วนหนึ่งในมรดกทางภูมิปัญญานี้ด้วยเช่นกัน ซึ่งแสดงหลักฐานให้ยูเนสโกประจักษ์ด้วย

การได้รับรองให้นวดไทยเป็นมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ คนไทยและผู้เกี่ยวข้องยินดีปรีดาเหมือนได้รับของขวัญส่งท้ายปีเก่ารับปีใหม่นั้น ขอให้เข้าใจด้วยว่าทางยูเนสโกให้ประเทศไทยต้องมีบทบาทหน้าที่สำคัญ ดังนี้ด้วย

1) ช่วยกันสงวนรักษามรดกทางวัฒนธรรมนี้ไว้

2) จะต้องให้หลักประกันว่าจะมีความเคารพมรดกทางวัฒนธรรมของชุมชน กลุ่มชน และปัจเจกบุคคลที่เกี่ยวข้องไว้อย่างดีด้วย

3) จะต้องช่วยกันเพิ่มความตระหนักเกี่ยวกับนวดไทยไม่ให้ถูกนำไปใช้ในทางที่ผิดๆ ตั้งแต่ระดับท้องถิ่น ระดับชาติ และระดับนานาชาติ เพื่อให้เกิดความชื่นชมนวดไทยในฐานะมรดกทางวัฒนธรรมที่ดีงาม

และ 4) เป็นโอกาสที่จะสร้างความร่วมมือ หรือความช่วยเหลือระหว่างประเทศเกี่ยวกับการส่งเสริมพัฒนานวดไทย

 

คําถามที่หลายคนสงสัยน่าจะคลายได้ นวดไทยคือมรดกภูมิปัญญาของคนไทย

แต่เป็นมรดกของโลกหรือของมวลมนุษยชาติที่เราจะมาร่วมชื่นชมและช่วยปกป้องไว้

ไม่ใช่กลายเป็นสมบัติของยูเนสโก

หลังจากดีใจกันทั่วหน้า นวดไทยไปยูเนสโกแล้ว ภารกิจที่ทั้งรัฐและภาคประกันสังคมมีงานรออยู่อีกมาก ที่จะสงวนรักษาและส่งเสริมพัฒนาให้นวดไทยช่วยเหลือเกื้อกูลมวลมนุษยชาติด้วย

ยังมีเรื่องอยากเล่าที่ใครบางคนอ้างข้อมูลคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับนวดไทย นวดแขก นวดจีน

จะมาขยายความฉบับหน้าส่งท้ายปีกุนนะ