มงคลสูตรสามสิบแปดประการนั้นจำแนกหมวดหมู่เป็นหัวข้อธรรมไว้จำเพาะ เช่น

หมวดต้น มีธรรมสามหัวข้อ คือ

อเสวนา จะพาลานัง

ปัณฑิตานัญจะ เสวนา

ปูชาจะ ปูชะนียานัง

เอตัมมังคะละมุตตะมัง ฯ

แปลความโดยปริยาย คือ

การไม่คบคนพาล

การคบกับบัณฑิต

บูชา คนที่ควรบูชา

นี้เป็นมงคลอันอุดมสูงสุด

ต้องครบสามหัวข้อธรรม นี้…เท่านั้น การนั้นๆ จึงถือเป็นมงคลอันอุดมสูงสุดคือ เอตัมมังคะละมุตตะมัง

แต่ละมงคลก็จะเป็นแต่ละสูตรหัวข้อธรรมที่จำแนกเป็นหมวดหมู่ไว้นั้น

ในกาลเข้าพรรษานี้ สมควรจะเสวนาธรรมดังคาถาท้ายบทมงคลสูตรที่ว่า ธมฺมสวนกาโล อยํมพธํนฺตานั้น

หมวดธรรมในมงคลสูตรที่จะยกมาเสวนาคือ

พาหุสัจจะ

สิปปัญจะ

วินะโยจะ

สุภาสิตา จะยาวาจา

สี่ข้อธรรมนี้ เป็นมงคลอันอุดมสูงสุด แปลความคือ

รู้มากรู้จริง

ทำได้งดงาม

มีความถูกต้อง เหมาะสมในการใช้

กล่าววาจางาม

ข้อแรก ก็คือ พหูสูตร ข้อสองคือ ศิลปะ (สิปปะ) ข้อสามคือ วินัย ข้อสี่ คือวาจา กล่าวง่ายๆ เพื่อจำง่าย ก็คือ

ฉลาดรู้ ฉลาดทำ ฉลาดใช้ ฉลาดพูด

ปฏิบัติได้สี่อย่างนี้ ก็จะเป็น มงคลอันอุดมสูงสุด

ขอให้สังเกตดูเถิด ความสำเร็จทั้งปวงบรรดามีนั้นล้วนประกอบด้วยธรรมสามข้อนี้ทั้งสิ้น

ตัวอย่างกรณีทีมหมูป่าตั้งแต่ข่าวเด็กติดถ้ำปรากฏ เป็นเหตุให้ “ผู้รู้” ทั้งโลกต่างระดมสรรพะความรู้เฉพาะด้านที่สามารถช่วยเหลือได้จริงเข้ามาอาสาช่วยเหลือทันทีโดยไม่ต้องรอการร้องขอ แม้จะมีการร้องขอหรือไม่ก็ตาม นี้ยืนยันว่า

ทำความดีไม่ต้องขออนุญาต ขอแต่ความร่วมมือเท่านั้น

ทีมดำน้ำจากอังกฤษ คุณหมอจากออสเตรเลีย นักวิทยาศาสตร์จากอเมริกา และผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญแทบจะทั่วโลก เร่งระดมสรรพคุณรู้ทั้งการช่วยเหลือและการเผยแพร่ข่าวแทบจะทุกเวลานาที เหมือนว่าทั้งโลกจะใจจดใจจ่อเอาใจช่วยเป็นใจเดียวกัน

ซึ่งไม่เคยมีปรากฏการณ์เช่นนี้มาก่อนเลยในประเทศไทย

คนไทยเองก็เถิด ทุกภาคส่วนและทุกคนต่างระดมสรรพความรู้ประดามีเข้าร่วมด้วยช่วยกัน มีเครื่องสูบน้ำก็นำเครื่องดีที่สุดมา ชาวบ้านละแวกใกล้เคียงต่างร่วมช่วยในทุกทางด้วยจิตอาสาทั้งสิ้น ทั้งอาหารการกิน ซักเสื้อผ้า และชาวไร่ชาวนาผู้เสียสละยอมให้น้ำที่สูบออกจากถ้ำท่วมทำลายความเสียหายไร่นาล่ม

ตลอดจนหน่วยซีลไทยที่ล้วนทุ่มอุทิศทั้งความสามารถและชีวิตเข้าแลกชีวิต ดังปรากฏแล้วนั้น

นี้คือสรรพความรู้ที่เป็นพาหุสัจจะ คือฉลาดรู้

สิปปันจะ คือฉลาดทำ

โดยนำเอาสรรพความรู้ที่ระดมมานั้นเข้าร่วมช่วยเหลืออย่างมีกระบวนการขั้นตอน

ซึ่งละเอียดอ่อน ทั้งการใช้วิจารณญาณ เครื่องมือเหมาะสมถูกต้องตามสภาพเป็นจริง

เรียกว่าเป็น “ศิลปะการทำงาน” ของผู้รู้จริง

นี้คือสิปปันจะ คือฉลาดทำ

ส่วนวินะโยจะ คือความมีวินัย นั้นชัดเจนตรงการบริหารจัดการของผู้นำและทีมบริหารที่นำโดยท่านผู้ว่าราชการคือ คุณณรงค์ศักดิ์ โอสถธนากร ปัจจุบันไปดำรงตำแหน่งที่ จ.พะเยา

ทั้งสรรพความรู้ วิธีการแม้จะดีปานใดก็จะไม่บรรลุผลได้เลย หากไร้ระเบียบของกระบวนการขั้นตอน

ทั้งสามสิ่งนี้เป็นที่ประจักษ์แล้วบรรลุแล้วซึ่งสัมฤทธิผลอันปรากฏทั้งแก่ตาและแก่ใจไปทั่วโลก

ข้อนี้จึงเป็นมงคลอันอุดมสูงสุด

เอตัมมังคะละมุตตะมัง

สมควรต้องกล่าวถึงประเด็นสุดท้ายที่สำคัญสุดไว้ด้วย นั่นคือ สมาธิธรรมซึ่งเด็กได้ร่วมกันบำเพ็ญขณะติดอยู่ในถ้ำ รวมถึงการร่วมบรรพชาเป็นสามเณรอุทิศส่วนกุศลแก่นาวาตรีสมาน กุนัน หรือ “จ่าแซม” ผู้สละชีวิตแลกกับทีมหมูป่าให้อยู่รอดได้ทั้งสิบสามชีวิต

สมาธิในมรรคมีองค์แปดนั้นเป็นสัมมาสมาธิ คือสมาธิชอบ สมาธิถูกต้อง อันเป็นองค์คุณให้เข้าถึงความดับทุกข์ได้จริง

ความดับทุกข์นี้แหละคือหัวใจของพุทธศาสนา ผู้บรรลุถึงความดับทุกข์ ยอมเข้าถึงสภาวะสะอาด สว่าง สงบ อันเป็นภาวะแห่งพุทธะ

ดังนั้น กรณีทีมหมูป่าติดถ้ำครั้งนี้จึงสะท้อนสภาวะธรรมที่ประเทศไทยปรากฏต่อโลกสามประการคือ

ความเป็น พุทธะ ดังสมาชิกธรรมบำเพ็ญจนถึงบรรพชาสามเณร

ความเป็น ธรรมะ ดังภาพลักษณ์ใหม่ของประเทศไทยที่กลายเป็นจุดศูนย์รวมของความมีมนุษยธรรมและมโนธรรมสำนึก

ความเป็น สังฆะ คือรวมหมู่ ดังการทำงานเป็นทีมทุกภาคส่วน แม้ผู้ประสบภัยก็เป็นทีมคือ ทีมหมูป่านั้น

พุทธะ ธรรมะ สังฆะ เป็นพระรัตนตรัย คือดวงแก้วสามประการดังไตรสรณาคม ที่ชาวพุทธสวดภาวนาเป็นประจำ

เหตุการณ์ครั้งนี้จะช่วยขยายความเข้าใจอย่างเป็นรูปธรรมของบทสวดไตรสรณาคมนั้น นี้แลคือ

เอตัมมังคะละมุตตะมัง