ล้านนาคำเมือง

ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

งิ้วฯ

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “งิ้ว”

มีความหมายสองอย่างคือ งิ้ว ที่ใช้ยัดไส้หมอน ที่นอน หรือฟูก

และหมายถึงต้นงิ้ว ที่ให้ผลิตผล “งิ้ว” ซึ่งได้จากส่วนขนของเมล็ดที่นำมาใช้ประโยชน์อีกที

ต้นงิ้วนั้นมีสองชนิด คือ งิ้วบ้าน หรือที่ภาคกลางเรียกว่า นุ่น มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Ceiba pentendra (L.) Gaertn. และงิ้วป่า มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Bombax ceiberL. ซึ่งเป็นสมาชิกในวงศ์เดียวกัน คือ วงศ์ Bombacaceae หรือวงศ์ทุเรียน

งิ้วทั้งสองจึงมีลักษณะผลแก่แตกตามห้องแบบเดียวกับทุเรียน ส่วนเมล็ดมักมีเนื้อเยื่อชั้นพิเศษ ซึ่งในทุเรียนที่เป็นเนื้อเยื่อพิเศษจะเป็นเนื้อที่เรากิน ซึ่งพบได้ในพืชบางกลุ่มอย่างทุเรียน หรือลิ้นจี่ลำไย ส่วนเนื้อเยื่อพิเศษของงิ้วเป็นส่วนที่ขน ซึ่งสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้

ลักษณะทั่วไปของงิ้วบ้านและงิ้วป่าเป็นไม้ต้นขนาดกลางเหมือนกัน

ใบประกอบแบบนิ้วมือเหมือนกัน ขนาดรูปร่างใกล้เคียงกัน แต่ใบของงิ้วป่าจะป้อมกว่าและเนื้อใบแข็งกว่า

ส่วนที่ต่างกันอย่างชัดเจนคือ งิ้วบ้านลำต้นเกลี้ยง ดอกมีสีขาว มีเกสรเพศผู้ 5 อัน

แต่งิ้วป่า ลำต้นมีหนาม ดอกมีสีแดงสีจัดจ้าน มีเกสรเพศผู้จำนวนมาก และทิ้งใบทั้งต้นเมื่อออกดอกช่วงสั้นๆ ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี ทำให้เห็นการแตกกิ่งก้านเป็นชั้นๆ อย่างฉัตรของงิ้วดอกแดงได้อย่างชัดเจน พบเห็นได้ทั่วไปตามที่รกร้างและตามข้างทาง

การใช้ประโยชน์ทางอาหารใช้ส่วนของ “ดอกงิ้ว” ตากแห้ง ของงิ้วป่า หรืองิ้วดอกแดง ใช้ประกอบอาหาร ใส่ในขนมจีนน้ำเงี้ยว แกงแค แกงโฮะ เป็นต้น ซึ่งอันที่จริงส่วนที่เรียกว่าดอกงิ้วนั้น เป็นเพียงส่วนหนึ่งของดอก คือ ส่วนของเกสรเพศผู้ ไม่ใช่ส่วนของทั้งดอก ลักษณะของดอกงิ้ว หรือเกสรงิ้ว ประกอบด้วยก้านชูและอับเรณูเหมือนเกสรเพศผู้ทั่วไป จำนวนมากนับไม่ถ้วนและติดกันเป็นกระจุกมัด 5 มัด เท่าจำนวนกลีบดอก

สรรพคุณทางยาใช้รากต้มดื่มเป็นยาทำให้อาเจียน ถอนพิษ ดอกแห้ง (เกสร) ถือเป็นยาเย็น ใช้ทำเครื่องดื่มช่วยดับพิษร้อน แก้กระหาย ช่วยลดไข้ได้

การใช้ประโยชน์อย่างอื่น เนื้อไม้เป็นไม้เนื้ออ่อนใช้ทำฟืน ทำหีบใส่ของ ก้านไม้ขีดไฟ กล่องไม้ขีดไฟ เปลือกต้นให้เส้นใยใช้ทำเชือกได้ มีความเหนียวแต่แข็งและหยาบ เหมาะใช้มัดของขนาดใหญ่ หรือใช้ย้อมสีฝ้ายให้สีน้ำเงิน

หนามงิ้วขนาดเท่าหัวแม่มือนำมาเหลาแต่งเป็นรูปลูกข่างเจาะรู ทำเป็นทุ่นเบ็ดตกปลาได้

เมล็ดให้น้ำมันใช้ประกอบอาหารหรือทำสบู่ •