ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 25 มิถุนายน - 1 กรกฎาคม 2564 |
---|---|
คอลัมน์ | จ๋าจ๊ะ วรรณคดี |
ผู้เขียน | ญาดา อารัมภีร |
เผยแพร่ |
สุดยอดทอง
“บทเห่ครวญ” ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร กวีสมัยอยุธยาเปรียบนางที่รักกับ ‘ทองนพมาศ’ แสดงถึงการยกย่องให้เกียรติว่านางนั้นสูงค่ากว่าสิ่งใด
“ได้น้องทองนพมาศ มาสังวาสพาดชมเชย
ร่วมเรือนเพื่อนพิงเขนย เคยวิงวอนอ่อนหวานคำ”
‘ทองนพมาศ’ มีความหมายเดียวกับ ‘ทองเนื้อเก้า’ ซึ่งเป็นคำที่ใช้ในสมัยโบราณ บอกถึงคุณภาพและความบริสุทธิ์ของทองคำ แต่เดิมกำหนดราคาตามคุณภาพและปริมาณของเนื้อทองตั้งแต่เนื้อสี่ถึงเนื้อเก้า ทองเนื้อสี่คุณภาพต่ำสุด หมายถึง ทองคำหนัก 1 บาท เป็นเงิน 4 บาท ทองเนื้อเก้าคุณภาพสูงสุดคือ ทองคำหนัก 1 บาท เป็นเงิน 9 บาท
‘ทองบางสะพาน’ หรือ ‘ทองบางตะพาน’ เป็นสุดยอดทองคำเนื้อดีที่สุดในเมืองไทยและในโลก ทองที่นี่เรียกขานกันว่า ทองเนื้อเก้า ทองนพเก้า ทองนพมาศ ทองนพคุณ ทองชมพูนุท ทองเนื้อแท้ และทองธรรมชาติ เป็นทองคำบริสุทธิ์ 100% สีเหลืองสุกปลั่ง เนื้อทองอ่อน สามารถร่อนหาแร่ทองคำได้โดยไม่ต้องถลุง
มีมูลค่าซื้อ-ขายสูงกว่าทองทุกแห่งในเมืองไทย
ใน “เพลงยาวสามชาย” บทที่ 11 ของชายคนที่ 1 เปรียบสตรีที่หมายปองกับบ่อทองบางตะพาน สื่อความหมายไม่ต่างกับบทเห่ครวญข้างต้น
“อันบ่อบางตะพานน้อยนี้ลอยเลิศ เป็นที่เกิดชมพูนุทเห็นสุดหา
ถึงร่อนได้ก็แต่ล้วนคู่ควรราคา จึงอุตส่าห์ลำบากพากเพียรกาย”
นายมี หรือ ‘หมื่นพรหมสมพัตสร’ เล่าถึงความเป็นมาและคุณลักษณะของทองบางตะพานไว้ใน “นิราศถลาง” ดังนี้
“กระทั่งถึงบางตะพานสถานที่ มีทองดีแต่บุราณนานหนักหนา
บังเกิดกับกายสิทธิ์อิศรา ไม่มีราคีแกมแอร่มเรือง
เนื้อกระษัตริย์ชัดแท้ไม่แปรธาตุ ธรรมชาติสุกใสวิไลเหลือง
ชาติประหังหุงขาดบาทละเฟื้อง ถึงรุ่งเรืองก็ยังเยาเบาราคา
บางตะพานผุดผ่องไม่ต้องหุง ราคาสูงสมศรีดีหนักหนา”
อาจารย์ศุภร บุนนาค ให้รายละเอียดเกี่ยวกับแหล่งแร่ทองบางสะพานไว้ในหนังสือเรื่อง “สมบัติกวี ขุนช้างขุนแผน” ว่า
“ทองบางตะพาน บางตะพานหรือบางสะพานอยู่ในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ขึ้นชื่อมานานแล้วว่าเป็นที่เกิดของทองเนื้อเอก ที่เรียกว่าทองเนื้อเก้า หมายความว่า มีราคาเก้าเท่าของเงินในน้ำหนักเดียวกัน ทองบางตะพานนี้มีสีสุกจัดอย่างที่เรียกว่าสีขมิ้น เพราะเป็นทองบริสุทธิ์โดยธรรมชาติ ไม่มีสินแร่อื่นปน ตำบลบางตะพานได้ชื่อว่าเป็นตำบลกำเนิดนพคุณในรัชกาลที่ 4”
วรรณคดีสมัยรัตนโกสินทร์หลายเรื่อง เมื่อกวีเดินทางถึงบางสะพานก็มักกล่าวถึง ‘ทองเนื้อเก้า’ หรือ ‘ทองนพคุณ’ ที่ขุดหรือหลอม ณ ที่นี้ ดังจะเห็นได้จากตอนหนึ่งของ “นิราศพระพิพิธสาลี”
“บางสระพานมาลุแล้ว ใจปอง
เห็นแต่เตาคุมทอง บ่อนเบ้า
สมบูรณ์นิ่มนวลละออง ทุ่มมาด กูเอย
ควรแต่ทองเนื้อเก้า หล่อไว้ชมแทน ฯ
บางสระพานพานพาดพื้น ทองดี
ขุดขุมนิธีรี ร่อนร้าง
ขุมทองแม่มังศรี เสาวภาคย์ เรียมเอย
มาจากจำเนียรหว้าง ร่อนเนื้อนพคุณฯ” (อักขรวิธีตามต้นฉบับ)
ไม่ต่างกับที่กวีบรรยายถึงการขุด-ร่อน-หลอมทองไว้ใน “นิราศนรินทร์” ว่า
“บางสะพานสะพาดพื้น สะพานทอง
ฤๅสะพานสุวรรณรอง รับเจ้า
อ้าโฉมแม่มาฉลอง พิมพ์มาศ นี้ฤๅ
รอยร่อนเหนือบ่าเบ้า แนบเนื้อนพคุณ ฯ
บางสะพานสะพังพาดพื้น ทองปาง ก่อนแฮ
รอยชะแลงชระลุราง ร่อนกลุ้ม
ระลึกโฉมแม่แบบบาง บัวมาศ กูเอย
ควรแผ่แผ่นทองหุ้ม ห่อไว้หวังสงวน ฯ”
เนื่องจากทองบางตะพานเป็นทองเนื้อดีมีราคาสูง ตัวละครที่มีฐานะจึงใช้ทำเครื่องประดับ ดังที่เสภาเรื่อง “ขุนช้างขุนแผน” เล่าถึงตอนนางวันทองจัดเตรียมเสบียงเดินทางให้พลายงามลูกชาย โดยใส่ไว้ในไถ้ที่เป็นถุงยาวๆ สำหรับผูกรอบเอวลูก จะได้สะดวกต่อการเดินป่าโดยที่ข้าวของไม่ตกหล่น
“จึงเย็บไถ้ใส่ขนมกับส้มลิ้ม ทั้งแช่อิ่มจันอับลูกพลับหวาน
แหวนราคาห้าชั่งทองบางตะพาน ล้วนต้องการเก็บใส่ในไถ้น้อย”
นอกจากคุณลักษณะของทองคำบริสุทธิ์ ทองบางตะพานยังมีคุณสมบัติด้านไสยศาสตร์ ดังตอนหนึ่งของ “สมบัติกวี ขุนช้างขุนแผน”
“ทองบางตะพานนี้ถือกันมาว่า ถ้าเก็บขึ้นมาได้น้ำหนักหนึ่งบาทพอดีโดยไม่ต้องไปหลอมหรือตัด จะเป็นเครื่องคุ้มกันได้”
คำว่า ‘เครื่องคุ้มกัน’ สื่อความหมายว่า คุ้มครองให้พ้นจากอันตรายทำนองเครื่องรางของขลังที่ช่วยให้แคล้วคลาดปราศจากภยันตรายใดๆ จึงเหมาะอย่างยิ่งที่จะเป็นส่วนหนึ่งของ ‘ดาบฟ้าฟื้น’ อาวุธคู่มือของขุนแผนที่ผ่านการเลือกสรรจัดทำตามพิธีไสยศาสตร์ครบทุกขั้นตอน แม้แต่ฝักดาบก็ไม่เว้น ดังที่กวีบรรยายว่า
“เอาไม้ระงับสรรพยามาทำฝัก ประสมผงลงรักให้ผิวผ่อง
กาบหุ้มต้นปลายลายจำลอง ทำด้วยทองถ้วนบาทชาติบางตะพาน”
‘ทองบางตะพาน’ คือสุดยอดทองคำคุณภาพของไทยที่ปรากฏในพงศาวดารว่า พ.ศ.2290 พบทองที่ตำบลบางสะพาน เมืองกุย สมเด็จพระเจ้าบรมโกศทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ข้าหลวงคุมไพร่สองพันออกไปร่อนทอง เมื่อถึงเดือน 5 พ.ศ.2291 มีบันทึกว่า
“ได้เนื้อทองขึ้นมาทูลเกล้าฯ ถวาย 90 ชั่งเศษ ทรงพระศรัทธาให้แผ่ทองร่อนเป็นประทากล้องขึ้นไปปิดมณฑปพระพุทธบาท แต่ยอดและเหมกับนาคนั้นแผ่หุ้มทั้งสิ้น”
อดีตที่ผ่านมา ทองบางตะพานเลื่องชื่อลือไกลว่าเป็นแหล่งแร่ทองคำบริสุทธิ์ ปัจจุบันแหล่งแร่ทองคำบางสะพานในเขตอำเภอบางสะพานหาได้ผลิตแร่ทองคำเชิงพาณิชย์อีกต่อไปไม่
เหลือไว้เพียงตำนาน