เราเริ่มต้นยามเช้าด้วยโจ๊กหมูที่ร้านเกาะไทยบนถนนนครใน เมื่อเข้ามาสู่เขตเมืองเก่าในสงขลา ผมจะกางนิ้วชี้ นิ้วกลาง และนิ้วนาง ออก มีถนนสามสายที่เราจะวนเวียนไปมา ถนนนครนอก ถนนนครใน และถนนนางงาม คุณเพียงแค่เดินทางจากหัวถนนถึงท้ายถนนแล้วย้อนกลับ เพียงสามรอบเท่านั้นคุณก็จะได้สัมผัสถึงความงามแห่งนครเก่าแก่แห่งนี้

ถนนนครนอกกับถนนนครในนั้นแบ่งด้วยกำแพงเมืองเก่า ส่วนที่อยู่พ้นกำแพงคือนครนอก ส่วนที่อยู่ในกำแพงคือนครใน ปัจจุบันหลงเหลือกำแพงให้เห็นตรงสุดปลายถนนนครนอก ก้อนหินแต่ละก้อนที่ใช้ก่อกำแพงใหญ่โตเป็นศอกแสดงให้เห็นว่าในอดีตสงขลาต้องป้องกันตนจากการรุกล้ำภายนอกเพียงใด

สงขลาหรือที่ปรากฏชื่อว่าสิงหนครในประวัติศาสตร์หรือที่ปรากฏชื่อว่า Singora ในแผนที่ของชาวตะวันตกยุคกรุงศรีอยุธยา เป็นเมืองสำคัญมาตั้งแต่โบราณ

สงขลาคือศูนย์กลางของหลายสิ่งในดินแดนฝั่งอ่าวไทย เป็นทั้งเมืองสำคัญทางชายทะเลที่ป้องกันข้าศึกบุกรุกเข้าสู่พื้นที่ภายใน สงขลาเป็นเมืองท่าสำคัญด้านการประมงและค้าขาย ทะลสาบสงขลาที่ยาวไปถึงทะเลน้อยในพัทลุงเป็นแหล่งพักเรือที่ดีที่สุดในแถบนี้

ผ้าทอของเกาะยอเป็นผ้าทอที่ขึ้นชื่อว่างดงามที่สุดในแถบนี้

อะไรอีกเล่าที่เป็นของดีสงขลา ขนมดูและไข่ครอบเป็นอาหารที่หากินที่อื่นไม่ได้รวมถึงขนมบุหงาปูดะที่เชื่อกันว่าออกมาจากในรั้วในวังโบราณด้วยเช่นกัน

เมืองสงขลาในปัจจุบันตั้งอยู่ในเขตบ่อยาง อันเป็นการย้ายเมืองมาครั้งที่สามจากแหลมสนและเขาหัวแดง เมืองสงขลาตั้งมั่นอยู่ที่นี่นับตั้งแต่ปี 2379 ราวห้าสิบปีหลังกรุงเทพฯ ได้ก่อตั้งขึ้นเป็นศูนย์กลางอำนาจในประเทศไทย

พระยาวิเชียรคีรีคนแรกคือ เถียนเส้ง ณ สงขลา คือผู้ก่อตั้งเมืองสงขลาที่นี่ และยังเป็นผู้สร้างกำแพงเมืองที่มีความยาวถึง 1200 เมตร และแบ่งถนนนครนนอกกับนครในในปัจจุบัน

นั่นคือประวัติย่อของเมืองเก่าสงขลาก่อนที่หลายอย่างในเขตเมืองเก่าจะถูกลืม

หลังการก่อสร้างสนามบินหาดใหญ่และการท่าอากาศยานได้รับช่วงต่อมาบริหารในฐานะท่าอากาศยานพาณิชย์ในปี 2531 หาดใหญ่ได้เปลี่ยนสถานภาพจากอำเภอหนึ่งในจังหวัดสงขลาเป็นตัวแทนของจังหวัดสงขลาอย่างสมบูรณ์แบบ

การที่สถานีรถไฟหาดใหญ่คือศูนย์รวมของการเดินทางก่อนหน้าในภาคใต้ส่วนล่างมาก่อนหน้าแล้วเมื่อผนวกรวมเข้ากับสนามบิน นักท่องเที่ยวที่เดินทางลงภาคใต้จะใช้ชีวิตแทบทั้งหมดในหาดใหญ่ที่มีทุกอย่างครบครันนับตั้งแต่โรงแรมชั้นนำ ร้านอาหาร สถานที่ซื้อหาของฝากอย่างตลาดกิมหยง เส้นทางเดินทางต่อไปยังประเทศมาเลเซียและสิงคโปร์ถูกกำหนดให้เชื่อมต่อที่ชุมทางหาดใหญ่

ไม่มีใครสนใจอยากดูทะเลสาบ

ไม่มีใครสนใจวิถีชีวิตแห่งการทอผ้าพื้นเมือง

ไม่มีใครคิดจะเช่าเรือล่องออกไปในทะเลสาบสงขลา ไปดูพระอาทิตย์ตกดินหรือหมู่บ้านชาวประมงหรือเขตเมืองสิงหนครที่อยู่อีกฝั่งหนึ่งของทะเลสาบ

เมืองเก่าสงขลาได้กลายเป็นเมืองเก่าสงขลาที่ยามเช้าจะเต็มไปด้วยผู้อาวุโสนั่งจิบน้ำชาและยามเย็นคือเสียงปิดประตูบ้านเพื่อพักผ่อน

และยามกลางวันคือเวลาอันเงียบเหงาที่เมืองทั้งเมืองทอดถอนใจ

คุณหมอประกาศ สว่างโชติ เพื่อนร่วมทางของผมจ่ายเงินค่าโจ๊ก เขาทักทายกับเจ้าของร้านอย่างเป็นกันเอง

การเปิดคลินิกทันตกรรมในเขตเมืองเก่ามานานนับปีทำให้เขาแทบจะรู้จักผู้คนทั้งหลายในเมือง ไม่ในฐานะของผู้ใช้บริการที่คลินิกก็ในฐานะของเพื่อนร่วมวงทานอาหารเช้า

“เมืองมันเล็ก” คุณหมอบอกกับผม

และเมื่อเราเริ่มต้นออกเดินไปตามท้องถนนเราก็พบว่าเมืองเก่าสงขลาแห่งนี้เป็นเมืองเล็กจริงๆ เส้นทางแรกของเราคือการเลียบไปตามนครนอก ตลอดทางเราพบโรงสีเก่า ร้านอาหารเล็กๆ ร้านขายขนม กล้อยทอด เครื่องจักสาน สุนัขตัวหนึ่งนอนขวางทางอย่างเกียจคร้าน มันขยับตัวทุกครั้งที่มีรถผ่าน จนในที่สุดมันเลือกมุมเหมาะได้มุมหนึ่งริมถนนและหลับไป

“เราอาจไม่เห็นการเปลี่ยนแปลงของเมืองเก่าถ้ามองแต่ภายนอก” มิตรสหายท่านหนึ่งผู้มีนามว่า ปกรณ์ รุจิระวิไล หรือเอ๋ เจ้าของ A.E.Y Space พื้นที่สร้างสรรค์ที่ซ่อนตนอยู่ในอาคารเก่าแห่งหนึ่งบอกกับเรา

หลังการนัดหมายเมื่อเช้า เขาเปิดบ้าน ที่พัก หรือจะเรียกว่าพื้นที่ด้านศิลปะให้เราได้เข้าชม

ช่วงนี้มีงานแสดงภาพวาดสีน้ำของศิลปินคนหนึ่งจัดแสดงอยู่บนฝาผนังสีขาวสะอาดตา

ภายหลังการชมภาพวาดชุดน้ำ ผู้เป็นเจ้าของบ้านนำเราขึ้นสู่ชั้นบนที่ถูกจัดเป็นห้องสำหรับการทำกิจกรรมเล็กๆ ได้สะดวกไม่ว่าจะเป็นการจัดฉายภาพยนตร์ การจัดเวทีเสวนา หรือจะจัดเป็นเวทีเต้นรำก็ย่อมได้หากมีใครต้องการ

ผนังปูนที่ฉาบเพียงบางส่วนเพื่อเปิดให้เห็นอิฐสีแดงของอาคารเดิมที่เคยเป็นภัตตาคารเก่า คานไม้ถูกเสริมด้วยเหล็กเป็นช่วงๆ แต่โดยรวมในอาคารแห่งนี้แทบไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลงเลย

“ผมเป็นคนสงขลาโดยกำเนิด หลังจากเรียนจบกลับมาก็พบว่าในเขตเมืองเก่าแห่งนี้มีอาคารที่มีคุณค่าทางสถาปัตยกรรมจำนวนมาก ทั้งอาคารแบบชิโน-โปรตุเกส อาคารแบบเก๋งจีนโบราณ อาคารฝรั่งแบบอาร์ตเดโค ไม่นับพวกศาสนสถานที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว น่าเสียดายที่หลังการจบสิ้นของการเป็นศูนย์กลางของธุรกิจของสงขลา อาคารเหล่านี้ถูกทิ้งให้รกร้าง ปิดตาย และรอการผุพัง ผมคิดว่าถ้าเรามีแรงน่าจะหาโอกาสพลิกฟื้นอาคารเหล่านี้ให้กลับมามีชีวิต มากหรือน้อย ทำได้เพียงไหนก็น่าทำ”

และเขาทำได้สำเร็จ การเกิดขึ้นของ A.E.Y Space นำพาหลายสิ่งกลับมาที่เมืองเก่าสงขลา

อาคารคูหาเดียวหลายคูหาถูกบูรณะขึ้นเป็นร้านกาแฟหน้าตาทันสมัย

ผนังตึกระหว่างทางเดินถูกวาดเป็นรูปภาพที่กลายเป็นจุดสนใจให้นักท่องเที่ยวหลายต่อหลายคนผลัดกันมาถ่ายภาพเหล่านั้นไปเป็นที่ระลึก

ทุกเช้าวันเสาร์หรือวันอาทิตย์ เราจะแลเห็นนักท่องเที่ยวหนุ่มสาวเดินเท้าตรงเข้ามาในเมือง เข้าออกร้านอาหาร ร้านกาแฟอย่าง Blue Smile Cafe หรือถ่ายรูปกับอาคารเก่าริมทางอย่างตื่นเต้น

โดยเฉพาะที่โรงสีหับ โห้ หิ้น ซึ่งเราพบคู่รักสามคู่เข้าแถวรอการถ่ายพรีเว้ดดิ้งอย่างตั้งใจ

ไม่ได้ยุติแค่อาคารแห่งแรก หลังงานทุกอย่างที่ A.E.Y Space เสร็จสิ้นลง ปกรณ์ รุจิระวิไล พบอาคารเก่าอีกแห่งโดยบังเอิญ ในวันที่ผู้เป็นเจ้าของกำลังตัดสินใจจะรือกระเบื้องมุงหลังคาเดิมลงและตัดสินใจใช้กระเบื้องซีแพคโมเนียแทน

เขาตัดสินใจขอเช่าอาคารแห่งนี้ที่เป็นร้านยาจีนแห่งแรกในสงขลาจากผู้เป็นเจ้าของและบูรณะมันให้กลับสู่สภาพเดิมอย่างตั้งใจ ใช้เวลานานนับเดือน อาคารที่เข้าได้ทั้งสองทางทั้งทางถนนนครในและถนนนครนอกก็กลับมามีชีวิตอีกครั้ง

เราเดินเข้าไปในอาคารและยกมือไหว้ภาพถ่ายแก่ของผู้เป็นเจ้าของเดิมด้วยใจคารวะก่อนจะได้เห็นความงามของการก่อสร้างแบบเดิมของอาคารจีนดั้งเดิม

การเปิดที่โล่งตรงกลางของอาคารไว้สำหรับการสังสันทน์ สำหรับการใช้ในกิจกรรมอื่นๆ เช่น ตากผ้าหรือทำอาหาร ทุกอย่างในอาคารแห่งนี้ถูกซ่อมแซมให้กลับมาใช้งานได้ดังเดิม สะอาด สว่างและสงบ คือนิยามของอาคารแห่งนี้ในยามนี้ได้อย่างลงตัว

เพื่อให้อาคารแห่งนี้สามารถเลี้ยงตนเองได้ ปกรณ์ตัดสินใจเปลี่ยนทางเข้าด้านถนนนครนอกให้กลายเป็นส่วนขายของที่ระลึกสำหรับนักท่องเที่ยว

เขาตั้งชื่อร้านค้าแห่งนี้ว่า Apothecary Singora หรือร้านขายยาแห่งสิงหนคร

เขาปลุกชีวิตร้านขายยานี้อีกครั้งแต่แทนการขายยารักษาอาการป่วยไข้ดังแต่ก่อนมา

เขาขายสิ่งที่เป็นโอสถกล่อมเกลาจิตใจของนักเดินทางอันได้แก่สิ่งของที่บันทึกและใช้ระลึกถึงความทรงจำในเมืองเก่าแห่งนี้แทน

ผมกับคุณหมอประกาศ บอกลาผู้เป็นเจ้าของอาคาร

เราทั้งคู่ออกเดินไปตามถนนนางงามก่อนจะตัดสินใจทานก๋วยเตี๋ยวหางหมูจากร้านแห่งหนึ่งบนถนนสายนั้น

ท่ามกลางวงอาหารในร้านแห่งนั้นเรามองออกไปเบื้องนอกและแลเห็นนักท่องเที่ยวกลุ่มหนึ่งกำลังเฝ้ารอการเปิดร้านกาแฟด้านข้าง

พวกเขายืนสงบนิ่งพลิกข้อมือดูนาฬิกาและยิ้มออกมาอย่างพึงใจเมื่อเสียงเปิดประตูร้านดังขึ้น

สิงหนครยังคงมีความเงียบ ยังคงมีความสงบ แต่ไม่ใช่ความเงียบและความสงบจากการถูกละทิ้งอีกต่อไป

หากแต่เป็นความเงียบและความสงบหลังจากการผ่อนพัก

สิงหนครในยุคใหม่ได้เลิกซ่อนตนและตื่นขึ้นอย่างพร้อมเพรียงเพื่อต้อนรับผู้มาเยือน