มีทะเลดอกบัวหรือทุ่งดอกบัวอยู่หลายแห่งในดินแดนแถบนี้

บางแห่งมีขนาดพื้นที่ใหญ่โตมโหฬาร ประมาณขนาดได้ว่าหากสามารถเอาเรือกลไฟสมัยโบราณไปแล่นล่องเก็บบัวได้ก็สามารถกระทำได้

บางแห่งมีขนาดเล็กกะทัดรัดเพียงพอจะถ่ายรูปพรีเว็ดดิ้งสำหรับคู่บ่าวสาว รูปภาพที่ได้จากทุ่งดอกบัวแห่งนี้มีความงดงาม

แต่ตัวทุ่งดอกบัวเองแทบไม่ต่างจากฉากการแสดง

บางแห่งก็มีขนาดปานกลางพอที่จะจัดสรรเรือนพักผ่อนให้ได้นั่งทานอาหารรอบทุ่งดอกบัวเพื่อชมดอกบัวบานได้อย่างเพลิดเพลิน

กระนั้นแม้จะมีขนาดและสันฐานที่ต่างกัน ทุกทุ่งดอกบัวล้วนทำหน้าที่อย่างเดียวกันคือการเป็นสถานที่ดึงดูดเงินตราของผู้มาเยือนให้กลับคืนสู่ผู้คนในท้องถิ่นนั้นเอง

แน่นอนที่ว่ามีคำครหานินทาอยู่มากกับผู้คนที่ได้ผลประโยชน์โดยตรงจากทุ่งดอกบัวเหล่านั้น

อาทิ บรรดาผู้ที่ลงทุนทำทุ่งดอกบัวหรือฟาร์มดอกบัวย่อมมีส่วนในการเพิ่มสารเคมีที่ใช้เร่งความงามของต้นและดอกของบัวพันธุ์ต่างๆ จนทำให้เกิดผลกระทบอันหลีกเลี่ยงไม่ได้ด้านมลพิษต่อเกษตรกรรอบๆ ทุ่งดอกบัวนั้น

แต่ระบบทุกระบบย่อมมีการปรับตัว ข้อเรียกร้องที่ว่าหากปล่อยให้ท้องนาท้องไร่รอบๆ พังทลายลง ใครเล่าจะอยากเห็นความงามของดอกบัวท่ามกลางทุ่งแล้งทำให้ผู้เป็นเจ้าของทุ่งดอกบัวต้องจำใจปรับปรุงตนเอง

ดังนั้น ทุ่งดอกบัวใดก็ตามที่มีอายุยืนยาวย่อมหมายถึงการเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ความสมดุลของอำนาจในพื้นที่แล้ว

 

ทุ่งดอกบัวบางแห่งเกิดขึ้นตามธรรมชาติก่อนจะเข้าสู่ระบบสัมปทานในภายหลังโดยมีชุมชนเป็นผู้จัดการบริหาร

ในขณะที่ทุ่งดอกบัวบางแห่งเกิดขึ้นจากนาข้าวร้างที่ทำผลผลิตอื่นไม่ได้และมุ่งหมายจะทดลองปลูกบัวเพื่อหารายได้อื่นทดแทน

ทุ่งดอกบัวบางแห่งมาจากการวางแผนในระยะยาวที่จะสร้างมันเป็นสถานที่ท่องเที่ยว

แต่ละสถานที่ล้วนมีกลยุทธ์และยุทธศาสตร์แตกต่างกันไป

ในเวียดนามทุ่งดอกบัวที่นินบินและทาบเหมือยเป็นทุ่งดอกบัวที่มีชื่อเสียงอย่างมาก

แต่แทนการหยุดยั้งสถานที่เหล่านั้นไว้เพียงเป็นพื้นที่สำหรับการถ่ายภาพบ่าวสาวหรือการท่องเที่ยว พวกเขากลับเพิ่มเติมกลยุทธ์ที่พูดถึงรสชาติของดอกบัวและเม็ดบัวที่มาจากสถานที่เหล่านั้นด้วย

เมนูอาหารจำนวนมากที่ทำขึ้นจากเม็ดบัว ชาที่ทำจากเกสรดอกบัว กลีบบัวที่ทอดกรอบและสามารถกินได้ไม่ต่างจากของว่างรสเลิศ

น้ำดื่มที่ทำจากรากบัว รวมถึงสมุนไพรจำนวนมากที่เกิดจากก้านบัวคือจุดนำเสนอของสถานที่เหล่านี้

ปฏิเสธไม่ได้ว่าภาพเคลื่อนไหวของสารคดีชาจากดอกบัวที่แพร่หลายอยู่ใน Youtube ทำให้เราตื่นตะลึงไปกับการใช้และการบริโภคดอกบัวในเวียดนาม

คำบรรยายที่ว่ามีแต่สาวบริสุทธิ์เท่านั้นที่ได้รับการอนุญาตให้เก็บดอกบัวในทุ่งดอกบัวนั้นได้ มิเช่นนั้นแล้วดอกบัวที่ได้มาจะมีทั้งความบอบช้ำทั้งรูปและกลิ่นจนไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ทำให้รสชาติดูลึกล้ำขึ้นถนัดตา

ไม่นับภาพถ่ายและภาพวาดของหญิงสาวแน่งน้อยที่พายเรืออย่างเชื่องช้าฝ่าเข้าไปในทะเลดอกบัว

จนถึงภาพของกลีบบัวและเกสรดอกบัวที่ถูกปฏิบัติด้วยความเคารพและประณีตทำให้ผู้คนจำนวนมากใฝ่ฝันที่จะไปเยือนทุ่งดอกบัวในเวียดนามอย่างน้อยก็สักครั้งหนึ่งในชีวิต

บทกวีของเวียดนามที่กล่าวว่า “ในทะเลดอกบัว ไม่มีอะไรงดงามไปกว่าหญิงสาวที่กำลังเก็บดอกบัวอีกแล้ว”

ยิ่งเน้นย้ำในความจริงข้อนี้และทำให้ทะเลดอกบัวของเวียดนามผุดขึ้นตามที่ต่างๆ แล้ว ที่เล่าจากทางเหนือสู่ตอนกลาง จากตอนกลางสู่ทางใต้

ภาพปฏิทินขององค์กรใหญ่ๆ ในเวียดนาม ภาพวาดที่วางขายตามแหล่งนักท่องเที่ยว ปกแผ่นเสียงและเพลงร้องของเวียดนามพากันอวดโฉมของความงามจากทุ่งดอกบัวเหล่านี้อย่างไม่หยุดหย่อน

หากจะนับว่าประเทศใดที่ได้ประโยชน์จากทุ่งดอกบัวมากที่สุด

ประเทศเวียดนามคงอยู่ในลำดับต้นๆ เป็นแน่

ในขณะที่เพื่อนบ้านข้างเคียงอย่างลาวและกัมพูชานั้นยังอยู่ในช่วงต้นแห่งอุบัติการณ์จากทุ่งดอกบัวเหล่านี้

 

ในประเทศไทยเองมีทุ่งดอกบัวหรือทะเลดอกบัวสองแห่งที่ผมเคยไปเยือน

ได้แก่ ทุ่งดอกบัวแดงที่กุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี

ส่วนอีกที่นั้นได้แก่ ทุ่งดอกบัวแห่งทะเลน้อยที่จังหวัดสงขลา

ทั้งสองสถานที่มีความแตกต่างกัน ทุ่งดอกบัวที่กุมภวาปีมีขนาดใหญ่ มีการจัดการอย่างพรักพร้อมในฐานะที่เป็นสถานที่แรกๆ ที่ได้รับการแนะนำให้แก่นักท่องเที่ยว

ในขณะที่ทุ่งดอกบัวที่ทะเลน้อย จังหวัดสงขลายังอยู่ในช่วงเริ่มต้น

แต่กระนั้นทั้งสองสถานที่ยังเป็นเพียงการท่องเที่ยวและเยี่ยมชม ดอกบัว ฝักบัวและเม็ดบัวที่นี่ยังไม่ได้รับการแนะนำในฐานะของอาหารอย่างชัดเจนเช่นในเวียดนาม

 

ผมกับพิชัยออกเดินทางแต่เช้าตรู่จากเสียมราฐ รถของเราแวะจอดตามปั๊มน้ำมันและสถานที่ข้างทางที่น่าสนใจก่อนการเข้าสู่เมืองกำปง ธม

พิชัยดูตื่นเต้นที่จะได้กลับบ้านอย่างไม่คาดหมาย

เขาเล่าว่า เขาได้โทรศัพท์ไปหาแม่ของเขาตั้งแต่เมื่อคืนให้เตรียมตัวทำอาหารให้เราหลายต่อหลายอย่าง

แต่แน่นอนหนึ่งในนั้นคือ “ข้าวผัดเม็ดบัว”

กำปง ธมนั้นเป็นจังหวัดใหญ่จังหวัดหนึ่งในประเทศกัมพูชา นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่รู้จักกำปง ธมในฐานะของเมืองที่เป็นที่ตั้งของปราสาท สัมโบ ไพร กุก อันโด่งดัง

แต่ในครานี้การมาเยือนของเราไม่เกี่ยวข้องกับโบราณสถาน

พิชัยครวญเพลงเขมรมาตลอดทางอย่างอารมณ์ดีและราวห้าชั่วโมงหลังการเถลไถลของเรา รถของเราก็ถึงยังบ้านของพิชัย

แม่ของเขาเปิดประตูบ้านไม้ชั้นเดียวที่มีสวนขนาดเล็กอยู่หน้าบ้าน ก่อนจะเดินออกมาต้อนรับเรา

แม่ของพิชัยมีวัยราวหกสิบปี นุ่งผ้าถุงสีพื้น ใส่เสื้อยืดสีขาวตัวใหญ่แบบที่เชื่อว่าใส่สบาย

แม่เฒ่าดูเป็นตัวแทนของภาพลักษณ์ของแม่บ้านในเอเชียที่เลี้ยงลูกจำนวนมากอย่างอดทนและสดชื่น

นางยกมือรับไหว้ผมและสวมกอดพิชัยด้วยความดีใจก่อนจะเอ่ยคำพูดเป็นภาษาเขมรอย่างยืดยาว

พิชัยโต้ตอบคำพูดเหล่านั้นเพียงเล็กน้อยก่อนจะเอ่ยให้ผมก้าวเข้าไปในบ้านของเขา

 

พิธีกรรมที่เราทั้งคู่รอคอยเริ่มต้นหลังจากนั้นไม่นานนัก แม่ของพิชัยเอาเม็ดบัวที่เรานำมาให้ทั้งหมดลงแช่น้ำเกลือราวสิบนาที ก่อนจะลงมือต้มมันจนสุก

หลังจากนั้นนางเอาน้ำที่ได้จากการต้มมาหุงข้าวหอมมะลิจากพระตะบองที่เตรียมไว้ล่วงหน้า หลังจากนั้นนางต้มเม็ดถั่วลันเตา เม็ดข้าวโพดและแคร์รอตที่หั่นเป็นชิ้นเล็ก ก่อนจะตั้งกระทะ ใส่น้ำมัน ผัดต้นหอมจนหอม ก่อนจะตามด้วยเม็ดถั่วลันเตา เม็ดข้าวโพด แคร์รอต กุ้งสดที่แกะเปลือกเรียบร้อยแล้ว

นางผัดมันไปมาราวห้านาทีตามด้วยข้าวที่หุงสุกและเม็ดบัว เติมน้ำปลา น้ำตาล พริกไทย ผัดต่ออีกราวห้านาทีอย่างตั้งใจ

ในขณะที่แม่ของพิชัยกำลังง่วนอยู่กับการทำอาหารนั้น ผมนึกถึงมหากาพย์เรื่องสำคัญในวรรณคดีตะวันตกนามมหากาพย์โอดิสซีย์ ตัวละครเอกของมหากาพย์ที่ได้แก่โอดิสซีอุสหรือยูลิซิสได้เดินทางกลับอิทากะ บ้านเกิดของเขา หลังจากเสร็จศึกที่กรุงทรอย

ระหว่างทางเขาแวะพักที่เกาะแห่งหนึ่งซึ่งเต็มไปด้วยผู้คนที่กินแต่ดอกบัวและเม็ดบัวต่างอาหาร

ผู้คนบนเกาะแห่งนั้นมีความสงบสันติในทางจิตใจจากการกินอาหารที่ทำจากบัว

ทหารทั้งหลายที่เดินทางไปพร้อมกับโอดิสซีอุสเมื่อได้ลองกินบัวทั้งเม็ดบัวและดอกบัวล้วนปราศจากความต้องการที่จะกลับบ้าน พวกเขาพึงใจจะอยู่ที่เกาะแห่งนั้นตลอดไป

โอดิสซีอุสต้องเร่งให้ทหารที่เหลือขึ้นเรือและออกเรือก่อนที่ทุกคนจะตกอยู่ภายใต้อำนาจแห่งการกินบัวเหล่านั้น

 

การผัดสิ้นสุดลง แม่ของพิชัยตักข้าวจากในกระทะใส่ลงในใบบัวขนาดพอเหมาะที่เตรียมเอาไว้ล่วงหน้า เป้าหมายของการเดินทางครั้งนี้ของเราได้เสร็จสิ้นลงแล้ว ผมลองลิ้มรสชาติของข้าวผัดหรือบายชาที่อยู่เบื้องหน้า มันหอมไปด้วยกลิ่นของต้นหอม ยางข้าวจากข้าวใหม่ผสมกับรสชาติของเม็ดบัวที่กรอบทำให้รู้สึกได้ถึงรสสัมผัสที่แตกต่าง

พิชัยหายเข้าไปในครัวก่อนจะกลับมาพร้อมกับถ้วยน้ำปลาที่มีพริกและกระเทียมอยู่ในถ้วย

พวกเราสามคนนั่งทานอาหารเที่ยงมื้อนั้นท่ามกลางบทสนทนาที่ผมไม่คุ้นเคย

แม่ของพิชัยหัวเราะเป็นครั้งคราวเมื่อเห็นผมขอเติมข้าวผัดเม็ดบัวครั้งแล้วครั้งเล่า

ผมแน่ใจได้ว่าข้าวผัดจานนี้น่าจะทำให้พิชัยไม่ต่างจากทหารของโอดิสซีอุส

เขาคงคิดถึงการที่ไม่ต้องจากบ้านอีกเป็นแน่ แม้ว่ามันจะเป็นสิ่งทำได้ยากยิ่ง กำปง ธมอาจมีสถานที่ให้ได้ชม

แต่อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวนั้นกระจุกตนตามเสียมราฐ พนมเปญ

หรือในเมืองใหม่ที่กำลังกลายเป็นอาณานิคมของจีนอย่างรวดเร็ว เช่น สีหนุวิลล์

อนาคตของคนในกำปง ธม คืออนาคตของการเคลื่อนย้ายแรงงานแบบหนึ่ง

ผมจบมื้ออาหารนั้นและออกมานั่งเล่นในสวนหน้าบ้านของพิชัย ปล่อยให้เขาได้สนทนากับแม่ตามลำพัง

ที่หน้าบ้านของพิชัยมีอ่างดอกบัวจำนวนมาก และหนึ่งในนั้นกำลังออกดอกเบ่งบาน พันธุ์ไม้ธรรมดาพันธุ์หนึ่งผูกพันครอบครัวนี้ไว้ด้วยกัน แม้ว่าพวกเขาจะไม่ได้ตระหนักถึงมันบ่อยครั้งนักก็ตาม