หลักเมืองมีพัฒนาการมากกว่า 3,000 ปีมาแล้ว จากหลักเรือน, หลักบ้าน, แล้วเป็นหลักเมือง

สมัยแรก ไม้เป็นท่อน หินเป็นแท่ง ปะปนกัน สมัยหลัง เสาหัวเม็ด ทรงมัณฑ์

หลักเรือน คือ เสาเอกของเรือน (เสาแฮก) ต้องมีพิธีกรรมเมื่อเริ่มยกเสาแรก หรือเสาเอก (1.) เป็นแกนโครงสร้างเรือน และ (2.) เป็นที่สิงสู่ของผีเรือน

เสาเอกของเรือน (อีสานเรียก เสาแฮก) เป็นที่สิงสู่ของผีเรือน หมายถึง ผีบรรพชนของตระกูลครอบครัว (ฝ่ายหญิง) เรียกห้องเปิง ห้องเปิดโล่งตรงเสาเอก เป็นห้องนอนของเจ้าบ้าน (เท่านั้น)

[เปิง แปลว่าจารีตประเพณี]

เสาเอกหรือเสาแฮก อยู่กลางเรือนตรงมุมห้องเปิง เป็นต้นแบบศาลหลักบ้านและศาลหลักเมืองในสมัยหลังๆ

หลักเรือนคือเสาเอกที่ตั้งขึ้น เป็นความเชื่อเดียวกับหลักบ้าน

เสาตั้งเป็นลักษณะสากล พบทั่วไปทั้งโลกหลายพันปีมาแล้ว ถูกใช้ทำหน้าที่ต่างๆ กัน

อุษาคเนย์โบราณใช้เซ่นผี เป็นที่ผูกมัดฆ่าคนเอาเลือดเซ่นผี ตามความเชื่อทางศาสนาผี เรื่องกำเนิดข้าวเลี้ยงดูมนุษย์ พบหลักฐานกลองทอง (3,000 ปี) ที่เมืองคุนหมิง ยูนนาน จีน

เสากลางบ้านเกี่ยวข้องการฆ่าเอาเลือดเซ่นผี (ขอฝน) เพื่อขอความอุดมสมบูรณ์ในพืชพันธุ์ว่านยาข้าวปลาอาหาร เลี้ยงคนในชุมชนหลายพันปีมาแล้ว ด้วยพิธีกรรมดังนี้

(1.) ฆ่าผู้ชาย (2.) สังคมผู้หญิงมีอำนาจเหนือผู้ชาย (3.) พิธีกรรมมีในหน้าแล้ง

[ไม่พบหลักฐานจริง จึงคาดเดาตามพิธีกรรมสมัยหลัง]

เสากลางบ้าน หรือ เสาหลักบ้าน เป็นเสาปักไว้ที่ใดที่หนึ่งในชุมชนหมู่บ้าน ใช้ทำพิธีกรรมเซ่นผี

เสา หมายถึงหินเป็นแท่ง หรือไม้เป็นท่อน ที่ฝังส่วนสั้นลงไปในดินให้มั่นคง แล้วเหลือส่วนยาวโผล่เหนือดินเป็นหลักใช้มัดตรึงคนหรือสัตว์เพื่อฆ่าเซ่นผีสังเวยผี (คืออำนาจเหนือธรรมชาติ)

บ้าน หมายถึงชุมชน หรือหมู่บ้าน ตรงกับ village (ที่อยู่อาศัยเป็นหลังๆ เรียกเรือน ตรงกับ house)

กลางบ้าน หรือ หลักบ้าน หมายถึงพื้นที่เป็นศูนย์รวมกิจกรรมของชุมชนที่คนในชุมชนกำหนดรับรู้ร่วมกัน โดยไม่จำเป็นต้องอยู่กึ่งกลางของชุมชนหมู่บ้านซึ่งจะให้อยู่ตรงไหนก็ได้

ศาลผีบ้าน หรือ ศาลากลางบ้าน เป็นที่สิงสู่ของผีฟ้า (คือผีบรรพชน)

ลักษณะเรือนสี่เสายกพื้น (เหมือน “เฮือนแฮ้ว” ที่ฝังศพ) สำหรับวางเครื่องเซ่น

[อีสานเรียก “บือบ้าน” หมายถึงศูนย์รวมความขลังและเฮี้ยนของชุมชนหมู่บ้าน (บือ เป็นคำลาว แปลว่าสะดือ ซึ่งเป็นตำแหน่งศูนย์กลางบนร่างกายของคน)]

เซ่นผี หมายถึงพิธีกรรมขอความอุดมสมบูรณ์ในพืชพันธุ์ว่านยาข้าวปลาอาหาร ซึ่งมักทำในหน้าแล้ง (ราวเดือน 5 ทางจันทรคติ) มีขั้นตอนดังนี้

(1.) คนถูกมัดตรึงกับเสาหลัก (2.) คนที่ถูกมัดเป็นเพศชายในชุมชนของหญิงเป็นใหญ่ในพิธีกรรม (3.) ฆ่าคนที่ถูกมัดตรึงด้วยการแทงหรือเชือดให้เลือดไหล (4.) รองเลือดด้วยภาชนะ (5.) เอาเลือดไปเซ่นผีดินเพื่อขอความอุดมสมบูรณ์ในฤดูการผลิตต่อไป (6.) หลังพิธีฆ่าคนเซ่นผี ต้องมีการละเล่นประโคมโหมแห่

พบในภาพเขียนบนเพิงผา และการละเล่นที่ตกทอดถึงปัจจุบัน •

 

| สุจิตต์ วงษ์เทศ

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022