การเลือกตั้งกัมพูชา 23 กรกฎาคม ค.ศ.2023 น่าสนใจมาก

เป็นการเลือกตั้งครบรอบ 30 ปี จากเลือกตั้งครั้งแรกเมื่อ ค.ศ.1993 หลังจากสงครามกลางเมืองยุติลงด้วยการจัดการและพยายามอย่างมากจากชาติตะวันตก กองกำลังรักษาสันติภาพแห่งสหประชาชาติ รวมทั้งญี่ปุ่น ประเทศที่เป็นทั้งหัวเรี่ยวหัวแรง ลงเงินทุน อุปกรณ์และเจ้าหน้าที่ แต่วางตัวอยู่เบื้องหลัง ภายใต้ยุทธศาสตร์สำคัญของประเทศที่ต้องการแสดงบทบาททางการเมืองระหว่างประเทศ

หลังจากนั้น กัมพูชา ประเทศที่ตกอยู่ใต้ลัทธิอาณานิคมและจักรวรรดินิยม ทั้งจีน ฝรั่งเศส ชาติมหาอำนาจ เวียดนามและสยามเจ้าอาณานิคมภายใน ผ่านระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์และระบอบคอมมิวนิสต์แนวลัทธิเหมา ได้ก้าวสู่ยุคสมัยใหม่ภายใต้กระบวนการสันติภาพ การบูรณะประเทศและสู่กระบวนการประชาธิปไตยแนวตะวันตก

เกิดความเปลี่ยนแปลงทั้งทางสังคม เศรษฐกิจ การเมืองและความสัมพันธ์ระหว่างประเทศมากมายต่อกัมพูชา

แต่ประชาธิปไตยไม่ได้เบ่งบานมากนักในกัมพูชา

ตรงกันข้าม ระบบเผด็จการ ระบบพรรคการเมืองเดียวท่ามกลางพรรคฝ่ายค้านอ่อนแอ ระบบพวกพ้อง การผูกขาดเศรษฐกิจ ที่ทั้งหมดควบคุมแน่นหนายาวนาน ภายใต้ระบอบฮุน เซน (Hun Sen regime) สถาปนาขึ้นอย่างเข้มแข็ง ต่อเนื่อง และยังไม่มีสัญญาณของความเปลี่ยนแปลงใดๆ

 

กัมพูชาภายใต้ประชาธิปไตยจำแลง

ก่อนการเลือกตั้ง 23 กรกฎาคม 2023 กัมพูชามีการเลือกตั้งระดับชาติหลายครั้งต่อเนื่อง มีการเลือกตั้งท้องถิ่นสม่ำเสมอ มีพรรคการเมืองตั้ง 18 พรรคลงสมัครแข่งขันเลือกตั้งครั้งนี้ แต่ทำไมคนกัมพูชา รวมทั้งสื่อต่างชาติ ล้วนเชื่อว่ามี 2 ปัจจัยได้แก่¹

1. พรรคฝ่ายค้านหลักถูกตัดสินขาดคุณสมบัติ ไม่สามารถสมัครรับเลือกตั้งได้

2. พรรคการเมืองทั้ง 18 พรรค เล็กมากและไม่มีบทบาทเลย

ดังนั้น 125 ที่นั่งของรัฐสภาจะตกเป็นของพรรค Cambodian People Party-CCP ของฮุน เซน อย่างง่ายดาย พรรคของฮุน เซน ไม่มีทางแพ้การเลือกตั้งครั้งนี้ เหมือนกับครั้งที่ผ่านมาในอดีต หลังจากการเลือกตั้งครั้งแรกของกัมพูชาในปี 1993 ที่พรรคของเขาและฮุน เซน แพ้การเลือกตั้ง หลังจากนั้น ฮุน เซน ไม่ยอมให้ความพ่ายแพ้เกิดขึ้นอีกเลย เขา ครอบครัว เพื่อนและลูกน้องของเขาได้ทำทุกอย่างเพื่อให้พรรคของพวกเขาชนะการเลือกตั้ง และฮุน เซน เป็นนายกรัฐมนตรี จนกระทั่ง ฮุน เซน ถูกขนานนามด้วยคำนินทาว่า ฮุน เซน เป็นนายกรัฐมนตรีตลอดชีวิตของกัมพูชา

ดังนั้น วิธีการรักษาอำนาจเพื่อเป็นนายกรัฐมนตรีตลอดชีวิตของฮุน เซน จึงมีเรื่องราวมากมายอันไม่ค่อยมีในการเลือกตั้งในประเทศอื่นๆ

 

บุรุษเหล็กแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
(Ironman of Southeast Asia)

บุรุษเหล็กแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อาจเป็นการขนานนามของผู้นำในหลายประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในอดีต ได้แก่ ประธานาธิบดีซูฮาร์โตแห่งอินโดนีเซีย ประธานาธิบดีเฟอร์ดินัน มาร์กอส แห่งฟิลิปปินส์ ประธานาธิบดีนายพลเนวิน แห่งพม่า จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรีแห่งประเทศไทย บุรุษเหล็กนี้เป็นคำเรียกขานของผู้นำที่มีอำนาจมากทั้งทางการเมือง การทหาร มีความเข้มแข็งทนต่อแรงต่อต้าน ไม่ว่าจะเป็นกองกำลังของขบวนการคอมมิวนิสต์ ฝ่ายค้านทั้งจากกองทัพ พรรคการเมืองฝ่ายตรงกันข้าม องค์กรทางศาสนา ขบวนการแรงงาน ฯลฯ

แม้ล้มลุกคลุกคลานทางการเมือง แต่ก็ผ่านมรสุมและเป็นผู้นำต่อเนื่อง ใช้กำปั้นเหล็กฝ่าด่านฝ่ายค้าน

ฮุน เซน ตักตวงความภักดีส่วนบุคคลจากกองทัพ ในขณะที่ดูแลครอบครัวของคนในกองทัพให้มีทั้งความมั่งคั่งและอำนาจ เพื่อนๆ และผู้อยู่ใต้อุปถัมภ์ของฮุน เซน เติบโตขึ้นและมั่นคง

ฮุน เซน ก็ใช้กำปั้นเหล็ก ฮุน เซน ลงทุนมาหลายปีบั่นทอนพลังของฝ่ายค้าน แต่ที่พิเศษกว่าบุรุษเหล็กทั้งหลาย คนกัมพูชาบางส่วนให้ภาพน่าสนใจว่า2 ฮุน เซน ทำให้คู่แข่งทางการเมืองเดินลำบากรุนแรง เกือบเดินไม่ได้

ฮุน เซน ทำให้ฝ่ายค้านหายใจไม่ค่อยออก ใช้ไม้ตายไม่กี่อันที่ไม่เปลี่ยนแปลง ถอนรากถอนโคนฝ่ายค้านที่ยังมีอยู่และปิดปากคนจำนวนมากที่วิจารณ์เขา กลวิธีดั่งเดิมคือ3 “…ให้สาธารณชนเรียกชื่อของพวกเขา เมื่อถูกประชาชนขานชื่อออกมา…”4 ประชาชนจะรุมวิจารณ์ หลังจากนั้น มีการคุกคามคนคนนั้น ซึ่งยังเป็นการเตือนคนอื่นๆ ไม่ให้วิจารณ์ตัวเขา พรรคของเขาและผลงานของเขา เพราะกลัวถูกเรียกชื่อ

นักวิชาการเรียกวิธีนี้ว่า เพาะปลูกความกลัว (Cultivated Fear)5

ผู้เขียนเรียกวิธีการนี้ว่า เช็กชื่อ มีการอุปมาอุปไมยเหมือนเอาปืนจ่อหัวพวกเขา จนสุดท้าย นี่เป็นการเลือกตั้ง ที่ไม่มีทางเลือก วิธีการนี้ทำงานได้ผล กล่าวคือ ประชาชนที่สนับสนุนฮุน เซน เลือก (ออกเสียง) ฮุน เซน และประชาชนที่ไม่สนับสนุนฮุน เซน ก็เลือก (ออกเสียง) ฮุน เซน แล้วพวกเขาจะได้ไม่กลัว

ฮุน เซน ยังคุกคามต่อเนื่อง ด้วยเจ้าหน้าที่รัฐสามารถเข้าถึงข้อมูลเลือกตั้งได้ ประชาชนที่ไม่ออกเสียงเลือกตั้ง 2 ครั้งหมดสิทธิ์สมัครรับเลือกตั้ง ประชาชนถูกลงโทษ ปรับได้ เพราะยั่วยุ โดยผู้นั้นแนะนำหรือแสดงการป้องกันคนอื่นไม่ให้ออกเสียงเลือกตั้ง การทำลายคูหาเลือกตั้ง ทำไม่ได้

ประชาชนรู้สึกสับสนกฎหมายเลือกตั้งใหม่ประกาศใช้เมื่อต้นปีที่ผ่านมา หมายความว่า รัฐบาลฮุน เซน ไม่ได้ทำให้ประชาชนกัมพูชารู้สึกปลอดภัยเพียงพอทั้งทางใจและทางกาย

ฮุน เซน โดยศาลยุบพรรคฝ่ายค้าน พรรคแสงเทียน (Candlelight Party) ว่ามีคุณสมบัติไม่ครบ พรรคแสงเทียนเป็นพรรคฝ่ายค้านที่น่าเชื่อถือเพียงพรรคเดียว6

ความจริงแล้ว พรรคแสงเทียนเข้ามาแทนที่พรรคฝ่ายค้านหลักคือ พรรคกอบกู้แห่งชาติกัมพูชา (Cambodian National Rescue Party) ซึ่งถูกยุบโดยศาลในปี 2017 ตอนนั้น พรรคกอบกู้แห่งชาติกัมพูชาได้รับความนิยมจากประชาชนมาก แล้วเกือบเอาชนะพรรคของฮุน เซน

ดังนั้น เมื่อพรรคแสงเทียนที่ได้รับความนิยมมาก ถูกยุบพรรคเหมือนกับพรรคกอบกู้แห่งชาติกัมพูชาด้วย หมายความว่า อีก 18 พรรคไม่มีความหมาย เท่ากับว่าการเลือกตั้งคือ แข่งด้วยม้าตัวเดียว

 

อนาคตของกัมพูชา

ผมไม่ปฏิเสธว่า ฮุน เซน จะชนะการเลือกตั้งครั้งนี้ แล้วจะมีฮุน เซน นายกรัฐมนตรีกัมพูชาที่มีอำนาจมากที่สุดคนเดียวและคนสุดท้าย

เพราะอะไรต้องวิเคราะห์การสถาปนาอำนาจของเขา ฮุน เซน เป็นนายกรัฐมนตรีครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ.1985 ด้วยความอุปถัมภ์ทางการเมืองและการทหารจากเวียดนาม ที่เข้าแทรกแซงกัมพูชาก่อนที่ พล พต ( Pol Pot) ผู้นำระบอบเขมรแดงสิ้นอำนาจ ตอนนั้น ฮุน เซน เป็นอดีตรองผู้บัญชาการกองทหารเขมรแดง

ภายหลังฮุน เซน ละทิ้งเวียดนาม หนีจากระบอบการสังหาร อดอยากและได้ทำงานจนตาย เกือบ 2 ล้านคนในกัมพูชา

แล้วด้วยสัญชาตญาณเอาตัวรอด ฮุน เซน รักษาอำนาจของเขาหลังกองกำลังรักษาสันติภาพสหประชาชาติเข้ายึดประเทศเพื่อยุติสงครามกลางเมือง แล้วเริ่มกระบวนการสันติภาพ เตรียมการการเลือกตั้ง ซึ่งพรรคฮุน เซน พ่ายการเลือกตั้งครั้งแรก ความจริงแล้วการสถาปนาอำนาจไม่ใช่เรื่องง่ายๆ ฮุน เซน มาจากครอบครัวชาวนา เป็นทหารป่า เป็นรองผู้บัญชาการกองกำลังเขมรแดง เขาผ่านตำแหน่งการเมืองสำคัญที่น่าเลื่อมใส

เป็นรัฐมนตรีต่างประเทศอายุน้อยที่สุด

เป็นนายกรัฐมนตรีอายุน้อยที่สุด

เป็นนายกรัฐมนตรียาวนานที่สุดในโลกที่ยังมีชีวิตอยู่

ตลอด 38 ปี ฮุน เซน ยังพร้อมมูลและแน่นหนาด้วยอำนาจนายกรัฐมนตรี ผู้นำกองทัพ รัฐสภาอยู่ภายใต้บงการของพรรคการเมืองของเขา ดังที่ได้กล่าวแล้วข้างต้น เขามีวิธีบั่นทอนพลังของพรรคฝ่ายค้านหลากหลาย

เขาปิดปากประชาชนที่ไม่เห็นด้วยกับเขาด้วยวิธี เพาะปลูกความกลัว ระบบเรียกชื่อจากประชาชน หรือศาลประชาชน

ผมไม่ปฏิเสธบารมี ทั้งบุคลิก วาทศิลป์ เขาไม่เคยละเลยสักครั้งในการเป็นประธานพิธีสำคัญของวันสำคัญของชาติ งานของวัด มหาวิทยาลัย วิทยาลัย โรงเรียน ที่มีผู้คนและครอบครัวของพวกเขาจำนวนมากเข้าร่วมพิธีอย่างการรับปริญญา ประกาศนียบัตร เมื่อใดก็ตามที่มีพิธีดังกล่าว ฮุน เซน มักปราศรัย รวมถึงการปราศรัยกับเหล่าแรงงานชายหญิงถึงโรงงาน

ฮุน เซน เดินทางไปท้องถิ่นทุรกันดารเพื่อเปิดใช้ถนน สะพาน เขื่อน และโครงการพัฒนาที่ต่างชาติก่อสร้าง แล้วมักอ้างว่า โครงการพัฒนาเหล่านี้เป็นของเขา

แน่นอน มีการผ่องถายอำนาจและการบริหารไปให้ลูกๆ ที่สำคัญที่สุด ฮุน มาเนต ลูกชายคนโตที่จบโรงเรียนทหารเวสต์ปอยต์ สหรัฐอเมริกา ก้าวกระโดดเป็นผู้นำสูงสุดกองทัพ แล้วถูกวางตัวเป็นนายกรัฐมนตรีคนต่อไป อย่างไรก็ตาม มีหลายประเด็นที่ฮุน เซน และครอบครัวของเขาปฏิเสธไม่ได้คือ

ฮุน เซน เป็นนายกรัฐมนตรีที่มีอำนาจมากที่สุดคนสุดท้าย ไม่มีใครมีอำนาจเท่าเขาอีกแล้ว

กัมพูชาและฮุน เซน เองเผชิญกับการเมืองของครอบครัว (Family Politics) คือตระกูลฮุนอยู่แล้ว

กัมพูชาและฮุน เซน ไม่อาจปฏิเสธกาลเวลา อันหมายถึง อายุขัย ควบคู่กับสายลมแห่งการเปลี่ยนแปลง (wind of Change) คนรุ่นใหม่ ระบบทุนนิยม โลกาภิวัตน์7 จะเห็นได้ว่า แค่สายลมแห่งการเปลี่ยนแปลงนำพาคนที่ชื่อ พิธา ลิ้มเจริญรัตน์ สู่การเมืองใหม่ที่กรุงเทพฯ ท่านผู้นำยังออกอาการประสาท8

แล้วพายุแห่งการแข่งขันทางยุทธศาสตร์ระหว่างจีน สหรัฐอเมริกา จะไม่ปรับเปลี่ยนโฉมหน้ารัฐเล็กๆ ที่นำโดยตระกูลฮุนบ้างหรือ

เมื่อโลกเปลี่ยนแปลงไม่เหมือนเดิมอีกแล้ว กัมพูชา รัฐเล็กๆ รัฐหนึ่งจะเหมือนเดิมในอุ้งมือตระกูลฮุนได้อย่างไร

¹Asia Nikkei 16 July 2023.

²มีการสัมภาษณ์คนกัมพูชา แล้วต้องปิดบังชื่อจริงเพื่อความปลอดภัย อ้างจาก “Fear and Voting in Cambodia’s one-horse election-race” Aljazeera, 15 July 2023.

³“Fear and Voting in Cambodia’s one-horse election-race” Aljazeera, 15 July 2023.

⁴คล้าย ศาลประชาชน ในสังคมคอมมูน ในช่วงเขมรแดง

⁵Aljazeera, Op cit.,

⁶OUCH Sony and Danielle Keeton-Oesen, “Cambodia opposition leader Kem Sokha sentence to 27 years” Aljazeera, 3 March 2023

⁷ฮุน เซน พล่ามตลอดว่ากัมพูชาอยู่ภายใต้การแทรกแซงของสหรัฐอเมริกามาตลอด ดู “Cambodia political Kem Sokha charges with reason” Aljazella, 5 September 2017

⁸“Hunsen deletes Twitter post linking Thai election to Cambodian opposition” RTA Khmer, 14 July 2023

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022