วางบิล/เรืองชัย ทรัพย์นิรันดร์

กลับบ้านเรา รักรออยู่

คนทำหนังสือพิมพ์ย่อมมีที่มาที่ไป นักเขียนนักหนังสือพิมพ์เมื่อก่อนได้รับการกล่าวขานว่าเป็นอาชีพ “ไส้แห้ง” ส่วนมากมักจะเรียกรวมผู้มีอาชีพทางนี้ว่า “นักประพันธ์ไส้แห้ง” คือไม่มีรายได้ที่แน่นอน

ยิ่งผู้ประกอบอาชีพหนังสือพิมพ์เมื่อก่อน “ตกงาน” ได้ง่าย เพียงแต่ “นายทุน” กับ “กองบรรณาธิการ” ไม่ไปด้วยกัน

เช่น “นายทุน” ต้องการให้นำเสนอข่าวหนึ่ง แต่บรรณาธิการไม่เห็นด้วย หรือเมื่อตกลงกันเรื่องค่าตอบแทน แต่นายทุนฏิบัติตามไม่ได้ บรรณาธิการและผู้ร่วมงานจึงยกขบวนออกจากหนังสือพิมพ์ฉบับนั้น

การ “ตกงาน” ของนักข่าวนักหนังสือพิมพ์สมัยก่อนอาจเกิดจากความขัดแย้งกับนายทุน หรือไม่มีทุนทำหนังสือพิมพ์ต่อไป ไม่ว่าจะเกิดจากหนังสือพิมพ์ขายไม่ได้ หรือไม่มีบริษัทห้างร้านว่าจ้างลงโฆษณา

เมื่อคณะปฏิรูปการปกครองแผ่นดินสั่งปิดหรือไม่ให้เปิดหนังสือพิมพ์ 13 ฉบับ ทั้งยังสั่งปิดกะปริบกะปรอย ทำให้นักข่าวนักหนังสือพิมพ์เกิดความไม่มั่นคงในอาชีพ รายได้ และตกงานจากอำนาจเผด็จการ

กระนั้น ยังมีนักข่าวนักหนังสือพิมพ์เข้าไปปฏิบัติงานในหนังสือพิมพ์ฉบับที่ได้รับอนุญาตให้เปิดจึงเกิดขึ้น แล้วแต่ว่าใครจะรู้จักหรือได้รับการชักชวนจากผู้บริหารหนังสือพิมพ์ฉบับไหน

เพื่อนร่วมงานในกองบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ (รวม) ประชาชาติ หลายคนรวมกลุ่มไปทำหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ บางคนเข้าร่วมงานกับหนังสือพิมพ์บางฉบับ บางคนไปหาอาชีพอื่นเลี้ยงชีพชอบ ขณะที่ฐานของประชาชาติที่มีมาแต่ต้น คือพิฆเณศการพิมพ์ หรือโรงพิมพ์พิฆเณศที่ถูกเพ่งเล็ง ต้องหยุดงานชั่วคราว ขณะยังมีงานการพิมพ์ไม่เสร็จ ค้างอยู่ หลังจากนั้นมีผู้มาว่าจ้างพิมพ์หนังสือบ้าง

งานในส่วนของช่างเรียง ที่เป็นพนักงานเรียงพิมพ์กลับมาทำงานที่พิฆเณศ เช่นเดียวกับช่างพิมพ์ยังคงปฏิบัติหน้าที่หลังจากนั้น

ระบบงานการพิมพ์ของโรงพิมพ์ คือรับจ้างพิมพ์หนังสือ ซึ่งผู้มาว่าจ้างอาจต้องวางมัดจำเป็นค่าพิมพ์หนังสือไว้จำนวนหนึ่ง เมื่อจัดพิมพ์หนังสือเสร็จเป็นเล่ม จัดส่งให้ผู้ว่าจ้างเรียบร้อย จึงได้รับค่าจ้างในส่วนที่เหลือ

ขณะเดียวกันงานการพิมพ์ต้องใช้วัสดุอุปกรณ์ทั้งที่เป็นทรัพย์สินถาวร คืออาคารสถานที่ เครื่องพิมพ์ เครื่องตัดกระดาษ ตัดเล่มหนังสือ บางส่วน เช่น การเข้าเล่ม ไสกาวสันปกหนังสือ ต้องไปว่าจ้างผู้ประกอบการไสกาวติดปกหนังสือ

วัสดุอุปกรณ์ประเภททรัพย์ที่สึกหรอ ต้องหามาเพิ่มเติม กระดาษต้องสั่งซื้อมาเตรียมไว้ล่วงหน้า

ในส่วนของทรัพย์สินถาวร เช่น เครื่องพิมพ์ วิธีการได้มาคือสั่งซื้อแล้วผ่อนส่งเป็นงวดเป็นเดือน ทั้งเมื่อมีเครื่องรุ่นใหม่อาจมีความจำเป็นต้องลงทุนเปลี่ยนแปลงตามเทคโนโลยี

อีกส่วนหนึ่งที่เป็นส่วนสำคัญของการพิมพ์คือแม่พิมพ์ หรือเพลท ที่มีมาภายหลังการพิมพ์ตัวเรียงพิมพ์ไม่นานหลังจากก่อตั้งโรงพิมพ์พิฆเณศ ต้องว่าจ้างผู้ประกอบการอีกแห่งหนึ่ง

วัสดุอุปกรณ์ในระบบการพิมพ์ เป็นเช่นเดียวกับระบบการค้าอื่น คือมีการสั่งสินค้าเข้ามา มีกำหนดจ่ายค่าสินค้า หมุนเวียนกันอย่างนี้

ส่วนที่เป็นรายจ่ายแน่นอน คือค่าจ้างผู้ปฏิบัติงานทุกคน ทั้งที่เป็นเงินเดือน และที่เป็นค่าจ้างรายวัน

นับแต่เริ่มทำงานร่วมกันที่โรงพิมพ์พิฆเณศ ในฐานะผู้รับจ้าง นอกจากไม่มีการติดค้าง ยังได้รับค่าจ้างทั้งเงินเดือนและค่าอื่นๆ ตรงเวลามาตลอด

ด้วยเหตุผลของ ขรรค์ชัย บุนปาน และ สุจิตต์ วงษ์เทศ ที่ว่า ทุกคนเมื่อทำงานต้องได้รับค่าตอบแทน ทุกคนต้องมีการวางแผนใช้จ่าย จึงต้องจ่ายเงินเดือน ค่าจ้าง ค่าแรงตรงเวลา ตามที่กำหนด

เช่น 7 วัน จ่ายวันศุกร์ 15 วัน จ่ายวันที่ 15 หรือก่อนหน้านั้น หากวันที่ 15 ตรงกับวันหยุด เงินเดือนจ่ายทุกวันที่ 30 หรือ 31 ของเดือน และจ่ายก่อนหากวันสิ้นเดือนตรงกับวันหยุด

เมื่อเกิดเหตุการณ์ 6 ตุลา 19 วงการพิมพ์ชะงักงันไปบ้าง แน่นอนว่า รายได้ที่มีเข้ามาจากผู้ว่าจ้างหดหายไป ขณะที่รายจ่ายที่ยังคงค้างกับผู้ประกอบการอื่นมีอยู่

ทราบภายหลังว่า เมื่อสถานการณ์ทำให้ทุกคนต้องระวังตัวเอง ขณะที่โรงพิมพ์พิฆเณศยังต้องเปิดดำเนินการจากนั้นไม่นาน ผู้ที่ต้องเข้าไปจัดการดูแลคือขรรค์ชัย เนื่องจากโรงพิมพ์พิฆเณศคือฐานการผลิตและแหล่งหารายได้อย่างสุจริตที่มีอยู่เพียงแห่งเดียว เสมือนบ้านหลังที่สอง

ด้วยเหตุที่ตัวเองแม้มิได้หลบหนีไปไหนกับเขา ไม่ได้รับการชักชวนจากใครให้ “เข้าป่า” ขณะที่ต้องนับว่าตกงาน ยังไม่คิดว่าจะกลับไปทำงานที่พิฆเณศ หรือไปหางานอื่น หรือหนังสือพิมพ์ฉบับอื่น ระหว่างนั้น ทราบมาว่า รัฐบาลที่มี นายธานินทร์ กรัยวิเชียร เป็นนายกรัฐมนตรี จะออกหนังสือพิมพ์รายวันของรัฐบาลฉบับหนึ่งชื่อ “เจ้าพระยา” มีเพื่อนร่วมงานด้านบรรณาธิกร หรือ sub editor ไปร่วมงาน

แม้จะเป็นหนังสือพิมพ์ของรัฐบาล แต่ตำแหน่งซับ เอดิเตอร์ คือผู้จัดหน้าหนังสือพิมพ์ ไม่ได้เกี่ยวข้องกับเนื้อหาการนำเสนอแต่อย่างใด ซึ่งไม่เหมือนกับผม หากต้องเข้าไปทำหนังสือพิมพ์เจ้าพระยาต้องมีตำแหน่งอย่างน้อยหัวหน้าข่าวหน้า 1 ต้องปฏิบัติตามนโยบายของรัฐบาล ซึ่งเป็นไปไม่ได้ และขัดต่อแนวทางความคิดของตัวเอง

ในที่สุดจึงใช้เวลาที่คิดจะเว้นวรรคหน้าที่การงานเข้าสู่ร่วมกาสาวพัสตร์

ในส่วนของพิเฆเณศ ทราบมาว่า ขรรค์ชัยเข้าไปดำเนินการให้มีงานการพิมพ์หารายได้เข้ามาเลี้ยงตัวเอง แม้จะยังมีหนี้สินจากการสั่งวัสดุอุปกรณ์การพิมพ์ เช่น กระดาษ ตัวเรียงพิมพ์ หมึกพิมพ์ ด้วยการเป็นผู้ทำงานกับคนและข้อเท็จจริง จึงแก้ปัญหาให้งานการพิมพ์เดินหน้าต่อไปได้ด้วยดี

เท่าที่ทราบ วิธีการแก้ไขปัญหาเพื่อให้งานดำเนินต่อไปได้ คือ ตกลงกับเจ้าของกิจการนั้นๆ ว่า ให้ส่งวัสดุอุปกรณ์การพิมพ์หนังสือกับพิฆเณศต่อไปในระบบ “เงินสด” ส่วนที่ยังมีติดค้างแต่เดิม ต้องใช้การทยอยจ่ายคืนเป็นงวด ซึ่งคู่ค้าซึ่งทราบดีกับความเป็นคนจริงของขรรค์ชัยยอมรับกติกานี้โดยดุษณียภาพ

เมื่อกำหนดวันเวลาอุปสมบทเรียบร้อย ภารกิจของผมคือ ต้องท่องบทขอบวช ต้องซ้อมท่องบทกับพระพี่เลี้ยง และหลวงน้า เพื่อให้พิธีการอุปสมบทเป็นไปเรียบร้อย ไม่มีติดขัด หรือขัดข้อง

เมื่อรับว่าตัวเองเลี้ยงชีพชอบด้วยการเขียนหนังสือ การทำหนังสือ และยินดีกับการเป็นนักข่าวนักหนังสือพิมพ์ เมื่ออุปสมบท ประการหนึ่งคือหยุดสูบบุหรี่ รับประทานอาหารกลางวันกับเพื่อนเสร็จ สูบบุหรี่มวนสุดท้ายได้ครึ่งมวน ทันทีที่แม่จรดกรรไกรขริบผม ก็โยนบุหรี่ที่เหลือลงท่อ

อีกประการหนึ่ง คือมีทรัพยากรอย่างดีที่จะนำมาเขียนหนังสือ ทั้งตัวละคร ทั้งเนื้อเรื่องกึ่งจริงกึ่งจินตนาการ มีสถานที่ มีฉากจริง จึงเริ่มเขียนหนังสือในรูปแบบนวนิยาย หลังเสร็จจากภารกิจของสงฆ์แต่ละวัน