ล้านนาคำเมือง : เข้าหนมเส้น เปิ้นยะกั๋นจะอี้

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “เข้าหนมเส้น” แปลว่า ขนมจีน หรือบางครั้งคนล้านนาก็เรียกสั้น ๆ ว่า “เข้าเส้น”
“เข้าหนม” คือ ขนม “เข้าหนมเส้น” หมายถึงขนมหรือข้าวที่มีลักษณะเป็นเส้น นั่นคือ ขนมจีน
ขนมจีนที่ขายในตลาดทั่วไป ปัจจุบันทำด้วยแป้งข้าวจ้าวผงสำเร็จ ใช้เครื่องช่วยในการนวดแป้งและบีบเส้น เป็นเครื่องทำเส้นขนมจีนออกแบบทันสมัย จึงทุ่นแรงได้มาก
การทำเส้นขนมจีนแบบโบราณ จะทำจากข้าวหมัก หรือแป้งหมัก ได้เส้นที่เหนียวนุ่ม อร่อยกว่า
อุปกรณ์การทำเส้นขนมจีนแบบโบราณ ประกอบด้วย ครกมองตำข้าว ตะแกรงไม้ไผ่สาน สำหรับร่อนข้าวแป้ง กระด้งรองผงแป้ง หืมบีบเส้น (ถุงใส่แป้งเย็บติดแผ่นสังกะสีเจาะรู) หม้อต้มน้ำร้อน หม้อใส่น้ำเย็น ซ้าหวด (ตะกร้าไม้ไผ่สาน) ใส่เส้นขนมจีน

การทำ ขนมจีนแป้งหมัก มีวิธีการทำดังนี้
ให้เลือกใช้ข้าวสารจ้าวหักท่อนอย่างดี ข้าวไม่แข็ง ไม่อ่อนเกินไป
นำข้าวสารจ้าวล้างน้ำ แล้วต้อง “หม่าเข้า” 2 คืนกับ 1 วัน คือ แช่ข้าวไว้ 1 คืน ตอนเช้าจึงเอาข้าวออกมาล้างน้ำให้สะอาด แล้วนำข้าวกลับลงแช่ไว้ต่ออีก 1 คืน จากนั้นนำข้าวที่แช่ออกมาล้างน้ำอีกครั้งเพื่อไม่ให้ข้าวมีกลิ่น ทิ้งไว้ให้ข้าวหมาด จึงนำข้าวลงใส่ “มองต๋ำเข้า” (ครกมอง) ใช้คน 2 คนช่วยกันตำข้าว คนหนึ่งอยู่หัวครกคอยใช้มือคนข้าวแป้ง อีกคนอยู่หางครกใช้เท้าเหยียบหางครก ตำข้าวหมักไปเรื่อย ๆ จนได้แป้งที่ร่อนออกมาเป็นผงละเอียดตามต้องการ
การนวดแป้ง ให้เติมน้ำอุ่นลงในผงแป้ง ใช้ 2 มือนวดข้าวแป้งให้เข้ากันจนเหนียวได้ที่ แล้วใส่แป้งที่นวดลงในถุงผ้าที่เย็บติดกับแผ่นสังกะสีเจาะรู เวลาใช้มือบีบ แป้งจะไหลออกรูเป็นเส้นลงในหม้อต้มน้ำร้อน รอจนเส้นสุกลอยขึ้นมาเหนือน้ำ จึงตักเส้นออกแช่ในหม้อน้ำเย็น พอเส้นเย็น ก็ตักเส้นใส่ตะกร้าพักให้สะเด็ดน้ำ แล้วจัดเรียงบนตะกร้าที่รองด้วยใบตองตึงหรือใบตองกล้วย
วิธีกิน “เข้าหนมเส้น” ของคนล้านนา คือ ใช้คั่วหมี่ (คั่วเข้าหมี่) หรือผัดหมี่ขนมจีน หรือจะทำเป็นขนมจีนราดน้ำแกง เช่น น้ำเงี้ยว ซึ่งเป็นแกงพื้นบ้านที่คนล้านนาชอบทำกินกัน หรือกินกับน้ำแกงเขียวหวาน หรือ แกงเผ็ด ก็อร่อยทั้งนั้น

เข้าหนมเส้นน้ำเงี้ยวลำ ของแม่เอ้ย
คนเถ้ากิ๋นได้ ลืนง่ายนักหนา
ละอ่อนนั้นนากิ๋นกับเข้าหนึ้ง
ราคาก่อบ่าแปง ถ้วยซาวห้าตังค์
คนเถ้ากิ๋นได้ ละอ่อนกิ๋นก่อลำดี
ละอ่อนคนเถ้าสตางค์บ่ามี
แม่เอ้ยใจ๋ดี ปั๋นหือกิ๋นฟรีเน้อเจ้า