โลกทรรศน์ | อุกฤษฏ์ ปัทมานันท์

 

พลวัตในลาว

 

ก้าวสู่ปีกระต่ายแล้ว เราไม่อาจละเลยวิเคราะห์ตั้งแต่ต้นปีว่า ปีนี้ กระต่ายเริงร่า หรือตื่นตูม จนไร้ทิศไร้ทางหรือไม่

หากเราจะวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงภายในตัวเรา ก่อนจะมองจากข้างในของเราเอง ไม่ว่าจะเป็นสมการการเมืองใหม่หลังเลือกตั้งทั่วไปของไทยจะนำมาสู่ระเบียบอำนาจใหม่หรือไม่

ระเบียบโลกภายใต้สงครามร้อนรัสเซีย-ยูเครน สงครามเย็นใหม่สหรัฐอเมริกา-จีน

สภาวะโลกร้อนที่เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ วิถีชีวิตทั้งผู้คนและหมู่สิ่งมีชีวิตถ้วนทั่ว เศรษฐกิจ อาหาร การกินและเทคโนโลยีของวิถีการผลิต พลังงาน แม้แต่วิถีชีวิตการทำงาน

ปีกระต่ายในเพื่อนบ้านของเราเป็นอย่างไรกันบ้าง

ดังนั้น ผมจึงขอเริ่มต้นที่พลวัตในลาว

 

วิถีลาว

ในความคิดเห็นของศาสตราจารย์ Toshiro Nishizawa แห่งมหาวิทยาลัย Tokyo ประเทศญี่ปุ่น และอดีตที่ปรึกษารัฐบาลลาว เห็นว่าเศรษฐกิจลาวอาจยังไม่กลับมาดีเหมือนเมื่อก่อน แม้สิ่งที่แย่สุดๆ ทางเศรษฐกิจจะหมดไป แต่ว่าภัยอันตรายที่ไม่คาดคิดมาก่อนจะเกิดขึ้น¹

ธนาคารโลกชี้ว่าระหว่างทศวรรษ 2010 อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจลาวเติบโตที่ 6% หรือ 8% แต่ปี 2023 อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจจะเติบโตเพียง 2.5%

ส่วนอัตราเงินเฟ้อกระโดดสูงถึง 38.4% ในเดือนพฤศจิกายนปีที่แล้ว อันถือได้ว่า อัตราเงินเฟ้อสูงของลาวสูงที่สุดเทียบกับทุกประเทศในเอเชีย

ในขณะที่ราคาสินค้าสำคัญคืออาหาร และอาหารที่ไม่ใช่เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เพิ่มขึ้นเกือบ 43% ค่าเงินกีบอ่อนตัวลง 68% เมื่อเทียบกับเงินดอลลาร์สหรัฐ อัตราความยากจนสูงขึ้น

การคาดการณ์การเติบโตทางเศรษฐกิจลาวของธนาคารโลกคือ 3.8% ส่วนธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชียคาดว่า 3.5% ทั้งนี้ ภายใต้สมมุติฐานว่าทางการลาวใช้หนี้ต่อทางการจีน

แม้ว่านักวิเคราะห์เกือบทั้งหมด เห็นว่า หนี้สินของทางการลาวต่อจีนไม่คิดดอกเบี้ย ด้วยทางการจีนเห็นว่าเพราะความเป็นพันธมิตรที่ภักดีของลาว และสถานะของลาวยังเกี่ยวข้องกับภูมิรัฐศาสตร์ที่กระทบต่อจีนด้วย ทั้งนี้ จากเงื่อนไขของหนี้นี้จะทำให้ทางการลาวต้องใช้หนี้เฉลี่ย 1.3 พันล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปีจนกระทั่งถึงปี 2026

มีนักวิเคราะห์มองในแง่ดีว่า เศรษฐกิจของลาวจะฟื้นตัวในระยะสั้นๆ อย่างไรก็ตาม พรรคประชาชนลาวปฏิวัติต้องเร่งฟื้นฟูเศรษฐกิจและมีนโยบายที่แน่วแน่ โดยแยกแยะความแตกต่างอย่างสำคัญระหว่างแรงจูงใจทางการเมืองกับเหตุผลทางเศรษฐกิจ

ทางธนาคารโลกแนะนำทางการลาวในหลายๆ แนวทางในการฟื้นฟูเสถียรภาพทางเศรษฐกิจ เช่น ฟื้นเสถียรภาพการคลังของประเทศ รวมทั้งสร้างรายได้ของรัฐโดยการปรับการจัดเก็บภาษีและปรับขึ้นภาษีมูลค่าเพิ่ม

 

การจัดการเศรษฐกิจและระบบการเมือง

พื้นฐานเศรษฐกิจลาวเชื่อมโยงกับการส่งออกสินค้าทางการเกษตร (Farm Export) และอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว ซึ่งเปราะบาง

เพราะภาคการส่งออกของลาวยังคงเป็นอุตสาหกรรมที่ใช้แรงงานสูง (Labor intensive) แล้วยังคงพึ่งพาการส่งออกทรัพยากรธรรมชาติได้แก่ สินแร่ ไม้และพันธุ์พืช

ส่วนภาคการผลิตของลาวนับได้ว่า ภาคการผลิตขนาดเล็กกำลังเติบโต ซึ่งมีการผลิตส่งออกไปยังกัมพูชาและเวียดนาม

นอกจากนี้ ลาวยังเน้นเขตเศรษฐกิจพิเศษ (Special Economic Zone-SEZ) โดยมูลค่าการผลิตของเขตเศรษฐกิจพิเศษทั้งหมดอยู่ที่ 287 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

หากมองจากภาคการส่งออก โอกาสของลาวดีขึ้นทางด้านโลจิสติกส์อันเป็นต้นทุนแพงมากๆ ของเศรษฐกิจลาว ด้วยสภาพที่ลาวเป็นประเทศที่ไม่มีทางออกทางทะเล (Land lock country) ซึ่งต้องอาศัยการขนส่งทางบกด้วยรถบรรทุกที่มีค่าขนส่งแพงมาก

ครั้นเมื่อทางการลาวเปิดใช้เส้นทางรถไฟความเร็วสูงจีน-ลาว การขนส่งสินค้าและบริการจากลาวสู่จีนและจีนสู่ลาวได้อาศัยเส้นทางนี้มากขึ้น

ในปี 2019 ข้อมูลประมาณการการส่งออกสินค้าทางรถไฟความเร็วสูงยังไปที่จีน ไทยและเวียดนามอันเป็นเกือบ 4 ใน 5 ของการส่งออกทั้งหมด

จะเห็นได้ว่า เศรษฐกิจและสังคมลาวหนีไม่พ้นประเด็นของระเบียบโลกที่สั่นคลอนจากสงครามรัสเซีย-ยูเครนและผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ที่ส่งผลด้านพลังงานต่อลาวอย่างมาก

ราคาน้ำมันก๊าซโซลีนพุ่งสูงขึ้นเป็นประวัติการณ์ คนลาวหันมาซื้อน้ำมันที่มีราคาถูกกว่าจากฝั่งไทย บางครั้งน้ำมันในลาวขาดแคลน

ด้วยเหตุนี้ ปรากฏการณ์การต่อต้านทางสังคม (Social unrest) คล้ายที่เกิดขึ้นในหลายประเทศเช่นในรัสเซีย จีน อิหร่าน ก็เกิดขึ้น

มีการประท้วงรัฐบาลที่ล้มเหลวในการบริหารจัดการทางเศรษฐกิจในโลกโซเชียล ซึ่งไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในลาว มีการประท้วงในบริเวณสถานีบริการน้ำมันที่ประชาชนนำรถของตนมาเติมน้ำมัน แล้วถูกแบ่งปันน้ำมันและบางครั้งขาดแคลน

ปรากฏการณ์การต่อต้านทางสังคมในลาว ยังสะท้อนปัญหาความไม่พอใจทางสังคมท่ามกลางการก่อตัวขึ้นของคนจนเมือง (Urban Poor)

 

ความขัดแย้งทางการเมือง

แม้ว่าพรรคประชาชนลาวปฏิวัติยังคงปลอดภัยด้วยระเบียบการเมืองการปกครองในระบอบคอมมิวนิสต์

แต่ความขัดแย้งภายในพรรคคอมมิวนิสต์อันแสดงถึงปัญหาการสร้างสมดุลระหว่างฝักฝ่าย (Faction) เครือข่ายครอบครัว (Family network) และกลุ่มผลประโยชน์ (Interest group) ก็เผยตัวตนออกมา

ระหว่างที่เขียนบทความนี้ ครอบครัวที่ทรงอำนาจ ครอบครัวสีพันดอน ภายใต้การนำของอดีตประธานพรรคประชาชนลาวปฏิวัติ (Laos’s People Revolution Party) พล.อ.คำไต สีพันดอน ก็ยึดอำนาจได้

30 ธันวาคม 2022 ที่ประชุมสภาลงมติเลือก สอนไซ สีพันดอน (Sonexay Siphandone) เป็นนายกรัฐมนตรีคนที่ 9 ของลาว²

สอนไซ สีพันดอน อายุ 56 ปี เป็นลูกของคำไต สีพันดอน เขายังเป็นอดีตรัฐมนตรีกระทรวงแผนการและการลงทุนด้วย

สะพังทอง สีพันดอน ลูกชายอีกคนหนึ่งของคำไต สีพันดอน ดำรงตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครหลวงเวียงจันทน์

เวียงทอง สีพันดอน ลูกสาวของคำไต สีพันดอน ดำรงตำแหน่งประธานประชาชนศาลสูงสุด

เวียงสะหวัด สีพันดอน ลูกชายอีกคนหนึ่งของคำไต สีพันดอน ก้าวขึ้นเป็นรัฐมนตรีกระทรวงโยธาธิการและขนส่ง³

ในแง่การเมืองในระบอบคอมมิวนิสต์ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองของลาวดูแล้วราบรื่นมาก การผ่องถ่ายอำนาจเกิดขึ้นในรัฐนิติบัญญัติแห่งชาติ ด้วยการลงคะแนนเสียง 149 เสียง จาก 151 เสียง พร้อมด้วยการประกาศขอลาพักผ่อน เนื่องจากมีปัญหาด้านสุขภาพของอดีตนายกรัฐมนตรี พันคำ วิพาวัน (Phankham Viphavahn) ซึ่งอายุ 72 ปี⁴

แต่จริงๆ มีความตึงเครียดภายในพรรคเนื่องจากฝักฝ่ายทางการเมือง

พันคำ วิพาวัน ซึ่งได้รับเลือกเป็นนายกรัฐมนตรีเมื่อมีนาคมปี 2021 โดยการสนับสนุนจากสหาย ทองลุน สีสุลิด⁵ เขาถูกวิจารณ์อย่างมากจากตัวแทนในรัฐสภาและผู้ใหญ่ในพรรคประชาชนปฏิวัติลาว เรื่องความล้มเหลวในการบริหารเศรษฐกิจของประเทศ

ในรายงานของ David Hutt เขามีข้อสังเกตว่า อนาคตของนายกรัฐมนตรี พันคำ วิพาวัน ไม่แน่นอน เขาได้รับข้อสังเกตจากกลุ่มนักธุรกิจชาวจีนและเหล่าที่ปรึกษาในลาว ซึ่งเชื่อว่า พันคำ วิพาวัน ใกล้ชิดกับกลุ่มนิยมเวียดนามในพรรคประชาชนปฏิวัติลาว

บางคนเห็นว่า เขาทำงานช้ามากๆ ยกตัวอย่างเช่น เราได้เปิดเขตเศรษฐกิจพิเศษแห่งใหม่ได้เพียง 1 แห่งเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน 2022⁶

นอกจากนี้ ยังอ้างว่า มีข่าวลือในสื่อโซเชียลกล่าวหาผู้นำระดับสูงว่าอาจเกี่ยวข้องกับนักธุรกิจหญิงที่พบร่างอยู่ใต้แม่น้ำโขงเมื่อเดือนพฤศจิกายนที่ผ่านมา คนลาวที่พำนักอยู่ต่างประเทศกล่าวหาว่า เธอเป็นเมียน้อยของอดีตผู้นำระดับสูง

นายกรัฐมนตรีลาวคนใหม่ สอนไซ สีพันดอน กล่าวว่า ผมจะเชิดชูจิตวิญญาณของนักปฏิวัติขึ้นไปอีกระดับ

พร้อมด้วยการครองอำนาจของครอบครัวสีพันดอน

 

¹อ้างจาก David Hutt, “2023 will be better, but not great, for Laos” Asia Times, 28 December 2022.

²การประชุมสภานิติบัญญัติแห่งชาติ สมัยที่ 4 วันที่ 30 ธันวาคม 2022 อ้างจากไทย พีบีเอส 30 ธันวาคม 2022

³แคน สาริกา tweet ผู้ยิ่งใหญ่ 30 ธันวาคม 2022

⁴“ลาวได้นายกฯ ใหม่ฯ” มติชนสุดสัปดาห์ 31 ธันวาคม 2565

⁵แคน สาลิกา tweet นายกฯ ถูกกดดันให้ลาออก 30 ธันวาคม 2022

⁶Opcit.,

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022