สุจิตต์ วงษ์เทศ

พระแท่นประทับของพระเจ้าตาก

และสังฆราชชื่น วัดราชบัลลังก์ฯ

เมืองแกลง จ.ระยอง

1.สังฆราชชื่น (สมเด็จพระสังฆราชองค์สุดท้ายในกรุงธนบุรี) มีถิ่นเดิมอยู่วัดราชบัลลังก์ฯ เมืองแกลง (จ.ระยอง)

ก่อนหน้านี้ผมเคยเขียนเรื่องสังฆราชชื่น โดย “เชื่อว่าอยู่วัดราชบัลลังก์ฯ ต่อมาพระเจ้าตากอาราธนาเข้าไปเป็นพระราชาคณะ ที่พระโพธิวงศ์ เจ้าอาวาสวัดหงส์ฯ คลองบางกอกใหญ่”

ตอนนั้นยังไม่ได้อ่านสาส์นสมเด็จ ครั้นอ่านแล้วเมื่อไม่นานนี้เอง (จากความกรุณาของบัณฑิต ลิ่วชัยชาญ นักอักษรศาสตร์ชำนาญการพิเศษ กรมศิลปากร) จึงรู้ว่าสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีพระนิพนธ์บอกไว้แล้วว่าวัดที่มีพระแท่นประทับของพระเจ้าตาก เป็นวัดถิ่นเดิมของสังฆราชชื่น คือวัดราชบัลลังก์ฯ

วัดราชบัลลังก์ฯ เป็นชื่อสมัยหลัง แต่เป็นวัดมีมาตั้งแต่ครั้งกรุงเก่า เดิมชื่อวัดเนินสระ ต่อมาชื่อวัดทะเลน้อย (ตามชื่อหมู่บ้านทะเลน้อย)

2. พระแท่นประทับของพระเจ้าตาก อยู่วัดราชบัลลังก์ฯ เมืองแกลง (จ.ระยอง) สมเด็จพระสังฆราชกรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ เมื่อ ร.7 ตรัสให้ส่งไปเก็บไว้ในพิพิธภัณฑสถาน

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีลายพระหัตถ์ (วันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ.2484) ดังนี้

“—จนถึงรัชกาลที่ 7 พระสังฆราชกรมหลวงชินวรฯ เสด็จลงไปหัวเมืองชายทะเล ไปพบพระแท่นขุนหลวงตาก อยู่ที่วัดในเมืองแกลง อันเป็นวัดถิ่นเดิมของพระสังฆราชชื่น ตรัสสั่งให้ส่งมายังพิพิธภัณฑสถาน—”

[คัดจาก สาส์นสมเด็จ เล่ม 23 คุรุสภา พิมพ์ครั้งที่สอง พ.ศ.2526 หน้า 31]

สุนทรภู่และเมืองแกลง

 

ประวัติสุนทรภู่ เกี่ยวข้อง พ.ศ.2329 ได้แก่

(1.) สุนทรภู่เกิด และ (2.) บิดาสุนทรภู่ บวช

สุนทรภู่เมื่อไปพบบิดาที่บวชอยู่วัดบ้านกร่ำ เมืองแกลง ได้แต่งนิราศเมืองแกลง บอกว่าบิดาบวชมาแล้ว 20 พรรษา ดังนี้ “เจริญพรตยศยิ่งมิ่งโมลี กำหนดยี่สิบวสาสถาวร”

พ.ศ.2329 เกี่ยวข้องกรุงรัตนโกสินทร์ ดังนี้

(1.) กรุงรัตนโกสินทร์ ลงมือสร้าง 4 ปี (เริ่มสร้าง พ.ศ.2325) ยังไม่สมบูรณ์ และ

(2.) สงครามเก้าทัพเลิกแล้ว 1 ปี (มีเมื่อ พ.ศ.2328 อังวะยกทัพมารบกรุงเทพฯ 9 ทิศทาง จึงเรียกสงครามเก้าทัพ)

สงครามเก้าทัพเลิกแล้ว 1 ปี และบิดาสุนทรภู่ออกบวช เป็นเหตุการณ์เกี่ยวเนื่องเรื่องเดียวกัน

ล้อม เพ็งแก้ว (นักปราชญ์สยามร่วมสมัย) อธิบายว่าบิดาสุนทรภู่สังกัดกรมพระยาราชวังหลัง ถูกเกณฑ์ไปราชการสงครามที่มีไพร่พลล้มตาย จึงออกบวชอุทิศส่วนกุศลให้ทั้งฝ่ายตนเองและฝ่ายตรงข้าม ซึ่งเป็นไปตามประเพณีหลังเสร็จศึก [“การบวชของบิดาสุนทรภู่ และปีแต่งนิราศเมืองแกลง” ในหนังสือ สุนทรภู่ : อาลักษณ์เจ้าจักรวาล สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ.2547 หน้า 53-61]

 

ทำไมต้องไปเมืองแกลง?

 

บิดาสุนทรภู่บวชด้วยเหตุอันใด? ยังเปิดกว้างให้ทักท้วงถกเถียงได้ ไม่ยุติ แต่ต้องไปอยู่วัดที่เมืองแกลงด้วยเหตุผลทางการเมืองสมัยนั้น อันเนื่องจากเพิ่งเสร็จกำจัดพระเจ้าตากเมื่อ พ.ศ.2325 แล้วสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ ขึ้นแผ่นดินใหม่หลังจลาจลกรุงธนบุรี

1. เมืองแกลงเป็นแหล่งผู้คนคับคั่งเลื่อมใสภักดีเป็นกำลังสำคัญของพระเจ้าตากมาก่อน ชาวบ้านเมืองแกลงครั้งนั้นย่อมว้าวุ่นแปรปรวนกระอักกระอ่วนลังเล
2. คณะสงฆ์เมืองแกลงและเมืองใกล้เคียง เลื่อมใสศรัทธาสังฆราชชื่น ซึ่งเป็นชาวเมืองแกลงที่พระเจ้าตากสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช องค์สุดท้ายของกรุงธนบุรี อาจมีปัญหาถึงแตกร้าวได้
3. เมืองแกลงเป็นพื้นที่เมืองชายทะเลตะวันออก อยู่ในอำนาจควบคุมดูแลของกรมพระราชวังหลัง (มีอธิบายในล้อม เพ็งแก้ว พ.ศ.2547)