แม่โพสพ “เทวีข้าว” รัฐนาฏกรรม
มาจากแม่ข้าวในศาสนาผี

สุจิตต์ วงษ์เทศ

แม่โพสพเป็นเทวีข้าวที่ถูกสถาปนาโดยรัฐนาฏกรรมลุ่มน้ำ เจ้าพระยา ในพิธีธานย์เทาะห์ หรือเผาข้าว ตามคติเทวราช

ชาวนาดั้งเดิมเริ่มแรกทำนาทางฟ้า หมายถึงพึ่งพาความไม่แน่นอนของน้ำฝนที่หล่นจากฟ้า ดั้งนั้นรัฐต้องแสดงความมีอำนาจควบคุมและบันดาลความอุดมสมบูรณ์ให้เป็นที่รับรู้

ก่อนได้รับสถาปนา แม่โพสพคือแม่ข้าวซึ่งเป็นผีพื้นเมืองเพศหญิง บางทีถูกเรียกว่าแม่ศรี ดังนั้นต้นตอของแม่โพสพคือแม่ข้าวในศาสนาผี และกว่าจะเป็นแม่โพสพมีพัฒนาการที่ต้องเชื่อมโยงกับสิ่งอื่นหลายอย่าง
แม่โพสพอยู่ในความเชื่อและความทรงจำสืบเนื่องมาจนปัจจุบัน ส่วนแม่ข้าวถูกลืมจนไม่มีใครรู้จักอีกแล้ว นอกจากนั้นบายศรีคือข้าวขวัญของแม่ข้าวที่ถูกทำให้สุกเพื่อเซ่นสังเวยผีแถนผีฟ้าโดยใส่ภาชนะทำจากใบไม้ ก็ถูกให้ความสำคัญแก่ภาชนะทำจากใบตองซ้อนชั้นทรงสูงขึ้นแล้วกลายชื่อเรียกว่าใบศรี ในที่สุดก็ลืมเรื่องข้าวขวัญของแม่ข้าว

ความเป็นมาของแม่โพสพ “เทวีข้าว” มีเรื่องราวปลีกย่อยจัดแบ่งเป็น 5 หัวข้อ

อ่านฉบับเต็ม

---

พิเศษ! สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์, ศิลปวัฒนธรรม และเทคโนโลยีชาวบ้าน ลดราคาทันที 40% ตั้งแต่วันนี้ – 30 มิ.ย. 63 เท่านั้น! คลิกดูรายละเอียดที่นี่