การกระทำร่วมกันของผู้ประกอบธุรกิจอันเป็นการผูกขาด ลดการแข่งขัน หรือจำกัดการแข่งขันในตลาด หรือที่เรียกกันว่า “การฮั้ว” ซึ่งเป็นการร่วมกันกระทำให้เกิดความเสียหายต่อการแข่งขันทางการค้า เช่น การฮั้วราคา หรือฮั้วประมูล ฯลฯ ผู้ประกอบธุรกิจบางรายอาจมีพฤติกรรมการพูดคุยหรือตกลงราคาร่วมกัน โดยมองว่าเป็นเรื่องปกติที่เคยทำกันมาเป็นปกติ และไม่ทราบว่าเป็นการกระทำที่ผิดกฎหมาย หรือมองว่าเป็นเรื่องที่ดีที่คู่แข่งจะได้ไม่ต้องสู้ราคากัน แต่การกระทำนั้นอาจส่งผลเสียต่อการแข่งขันในตลาดและผู้บริโภค ทำให้ผู้บริโภคต้องซื้อสินค้าในราคาที่สูงกว่าปกติและเป็นการจำกัดทางเลือกซื้อสินค้าและเพื่อให้ผู้ประกอบธุรกิจเข้าใจผลกระทบจากพฤติกรรมการ “ฮั้ว” มากขึ้น วันนี้สำนักงานคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า หรือ สขค. จะพาไปอินไซด์การฮั้วในรูปแบบต่าง ๆ พร้อมแนวทางการป้องกันไม่ให้เข้าข่ายกระทำความผิดกฎหมายการแข่งขันทางการค้า รวมถึงเข้าใจเกี่ยวกับบทลงโทษที่มากขึ้น โดยประเด็นเหล่านี้ถือเป็นประเด็นสำคัญที่ต้องเร่งกำกับดูแลเพื่อยกระดับการแข่งขันการค้าให้มีความยุติธรรมมากขึ้น อีกทั้งยังเป็นการสร้างบรรทัดฐานที่สำคัญต่อการค้าที่จะเติบได้อย่างยั่งยืนอีกด้วย

ฮั้วแบบไหนที่ร้ายแรง และไม่ร้ายแรง

สำหรับประเทศไทยแบ่งการฮั้วออกเป็น 2 ประเภท ประเภทแรกคือ การกระทำร่วมกันที่ส่งผลกระทบต่อการแข่งขันอย่างร้ายแรง (Hardcore Cartels) ตามมาตรา 54 หรือการฮั้วแบบร้ายแรง เป็นการกระทำร่วมกันระหว่างผู้ประกอบธุรกิจที่เป็นคู่แข่งในตลาดเดียวกัน เช่น บริษัท ก และบริษัท ข ต่างเป็นผู้ผลิตสินค้าประเภทเดียวกันที่แข่งขันอยู่ในตลาดเดียวกัน และบริษัททั้ง 2 ได้ทำข้อตกลงร่วมกันในลักษณะดังนี้ ได้แก่ 1) การฮั้วราคาหรือเงื่อนไขทางการค้า เช่น การกำหนดราคาเดียวกันหรือเป็นไปในทิศทางเดียวกัน การกำหนดเงื่อนไขการชำระเงินหรือการรับประกัน 2) การฮั้วเพื่อจำกัดปริมาณ เช่น การร่วมกันกำหนดปริมาณในการผลิต ซื้อ หรือจำหน่ายสินค้าและการบริการของผู้ประกอบธุรกิจแต่ละราย 3) การฮั้วประมูล เช่น การร่วมกันกำหนดข้อตกลงหรือเงื่อนไขในลักษณะสมรู้กันเพื่อให้ผู้ประกอบธุรกิจฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดได้รับการประมูล หรือเพื่อไม่ให้ฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดเข้าแข่งขันราคาในการประมูลหรือประกวดราคาสินค้าหรือบริการนั้น 4) การฮั้วแบ่งตลาด เช่น การร่วมกันกำหนดแบ่งท้องที่ที่ผู้ประกอบธุรกิจแต่ละรายจะจำหน่ายหรือลดการจำหน่ายในท้องที่นั้น รวมถึงการกำหนดคู่ค้าในการซื้อขายที่ผู้ประกอบธุรกิจแต่ละรายจะจัดจำหน่ายหรือซื้อสินค้าหรือบริการได้เพื่อที่จะไม่ต้องแข่งขันกัน เป็นต้น

ประเภทที่สองคือ การกระทำร่วมกันที่ส่งผลกระทบต่อการแข่งขัน (Non-Hardcore Cartels) ตามมาตรา 55 หรือการฮั้วแบบไม่ร้ายแรง เป็นการกระทำร่วมกันระหว่างผู้ประกอบธุรกิจที่เป็นคู่แข่งในตลาดเดียวกัน (การร่วมกันในแนวราบ) หรืออยู่ในตลาดต่างระดับกันและไม่ได้เป็นคู่แข่งในตลาดเดียวกัน (การร่วมกันในแนวดิ่ง) ได้แก่ 1) การฮั้วราคาหรือเงื่อนไขทางการค้า การฮั้วจำกัดปริมาณหรือการฮั้วแบ่งตลาดระหว่างผู้ประกอบธุรกิจที่ไม่ใช่คู่แข่งกัน 2) การฮั้วเพื่อลดคุณภาพสินค้าหรือบริการ เช่น การร่วมกันลดคุณภาพของสินค้าหรือบริการให้ต่ำลงกว่าเดิม 3) การฮั้วเพื่อแต่งตั้งหรือมอบหมายบุคคลเดียวกันเป็นผู้จำหน่าย 4) การฮั้วเงื่อนไขหรือวิธีปฏิบัติทางการค้า และ 5) การฮั้วในลักษณะอื่นๆ ตามที่คณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าประกาศกำหนด  

3 พฤติกรรมต้องระวังที่อาจทำให้ “ฮั้ว” ไม่รู้ตัว

นอกเหนือจากที่กล่าวมาข้างต้น ยังมีพฤติกรรมการร่วมกันทางธุรกิจบางอย่างที่ถึงแม้จะไม่ได้ทำให้เกิดการผูกขาด หรือเกิดความเสียหายต่อการแข่งขันทางการค้าอย่างร้ายแรง แต่ก็อาจผิดกฎหมายการแข่งขันทางการค้าตามมาตรา 55 ได้ โดยมีพฤติกรรมดังต่อไปนี้

·        การลดคุณภาพของสินค้าหรือบริการให้ต่ำลงกว่าที่เคยผลิต จำหน่าย หรือให้บริการ โดยจะพิจารณาถึงการลดคุณภาพสินค้าหรือบริการในตลาดของผู้ประกอบธุรกิจแต่ละราย เนื่องจากผู้ประกอบธุรกิจแต่ละรายอาจลดคุณภาพสินค้าหรือบริการในรายละเอียดที่แตกต่างกัน

·     การแต่งตั้งหรือมอบหมายให้บุคคลใดแต่ผู้เดียวเป็นผู้จำหน่ายสินค้าหรือให้บริการอย่างเดียวกันหรือประเภทเดียวกันโดยจะต้องมีการแต่งตั้งหรือมอบหมาย ไม่ว่าจะเป็นลายลักษณ์อักษรหรือรูปแบบอื่นก็ตาม รวมถึงบุคคลนั้นอาจเป็นบุคคลธรรมดาหรือนิติบุคคลก็ได้และอยู่ในตลาดประเภทเดียวกัน

·        การกำหนดเงื่อนไขหรือวิธีปฏิบัติทางการค้า กล่าวคือ ร่วมกันกำหนดเงื่อนไขหรือวิธีปฏิบัติเกี่ยวกับการซื้อหรือจำหน่ายสินค้าหรือการบริการเพื่อให้ปฏิบัติตามที่ตกลงกัน ไม่ว่าจะเป็นลายลักษณ์อักษรหรือรูปแบบอื่นก็ตาม หากไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขอาจส่งผลกระทบต่อผู้ประกอบธุรกิจนั้นได้

ผลกระทบทางเศรษฐกิจที่เกิดจากการฮั้ว

การฮั้วที่เข้าข่ายผิดกฎหมายในลักษณะต่างๆ ดังกล่าว นำไปสู่ปัญหาการผูกขาด การลดการแข่งขัน และการจำกัดการแข่งขัน กล่าวคือ ผู้ประกอบธุรกิจมีอำนาจกำหนดราคาและปริมาณสินค้าหรือบริการของตนเองได้อย่างอิสระ ทำให้การแข่งขันในตลาดลดลง จำนวนสินค้าหรือบริการในตลาดที่แข่งขันลดลง จำนวนคู่แข่งในตลาดลดลง คู่แข่งรายอื่นถูกจำกัดสิทธิหรือโอกาสในการดำเนินการเพื่อแข่งขันในตลาด ส่งผลกระทบต่อทั้งผู้บริโภคและเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ เนื่องจากการแข่งขันระหว่างคู่แข่งที่อยู่ในตลาดเดียวกันมีจำนวนลดลง อย่างไรก็ตาม ยังมีการกระทำร่วมกันของผู้ประกอบธุรกิจในลักษณะที่ไม่ถือว่าเป็นการกระทำผิด กรณีที่การฮั้วนั้นมีวัตถุประสงค์เพื่อก่อให้เกิดการวิจัยหรือพัฒนาการผลิต การจัดจำหน่ายสินค้า และการส่งเสริมให้เกิดความก้าวหน้าทางเทคนิคหรือเศรษฐกิจ โดยต้องคำนึงถึงผลกระทบต่อผู้บริโภคในด้านต่างๆ ไม่เป็นการจำกัดทางเลือกสินค้าและไม่ก่อให้เกิดการผูกขาดในตลาด

                บทลงโทษทางกฎหมายและแนวทางปฏิบัติของ สขค.

                ประกาศคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า เรื่อง แนวทางปฏิบัติในการพิจารณาการกระทำร่วมกันของผู้ประกอบธุรกิจอันเป็นการผูกขาด หรือลดการแข่งขัน หรือจำกัดการแข่งขันในตลาด พ.ศ. 2561 ได้กำหนดรายละเอียดเกี่ยวกับการกระทำร่วมกันของผู้ประกอบธุรกิจอันเป็นการผูกขาด หรือลดการแข่งขัน หรือจำกัดการแข่งขันในตลาดไว้หลายกรณี ตลอดจนข้อยกเว้นต่างๆซึ่งแต่ละกรณีจะส่งผลกระทบหรือก่อให้เกิดความเสียหายอย่างร้ายแรงต่อการแข่งขันในตลาดและผู้บริโภคที่่แตกต่างกัน กฎหมายจึงกำหนดบทลงโทษที่่แตกต่างกันไปตามความร้ายแรงที่เกิดขึ้น โดยการฮั้วแบบรุนแรงตามมาตรา 54 ได้กำหนดบทลงโทษอาญาจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับ ไม่เกิน 10% ของรายได้ในปีที่กระทำความผิด หรือทั้งจำทั้งปรับ ในส่วนของการฮั้วแบบไม่ร้ายแรงตามมาตรา 55  มีโทษทางปกครองต้องชำระค่าปรับไม่เกิน 10% ของรายได้ในปีที่กระทำความผิด