ศาลเจ้าแม่ทับทิมสะพานเหลือง ตั้งอยู่ตรงพื้นที่สามย่าน-สะพานเหลือง นานกว่า 150 ปี ล่าสุดได้รับความสนใจจากสาธารณะชนอย่างยิ่ง จากการพึ่งมีการประกาศให้รางวัลอนุรักษ์มรดกทางสถาปัตยกรรม ประจำปี 2568 แก่ศาลเจ้า จากสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ไปเมื่อวันที่ 11 เมษายน 2568 และผู้ดูแลศาลเจ้าต้องเตรียมเข้ารับพระราชทานรางวัลฯ

ช่วงระหว่างวันที่ 19-21 เมษายน ที่ผ่านมาก็มีผู้พูดถึงศาลเจ้าอย่างกว้างขวางในโลกออนไลน์ เนื่องในเทศกาลวันเทวสมภพที่มีผู้คนมาอย่างอุ่นหนาฝาคั่ง โดยเฉพาะในหมู่คนรุ่นใหม่

อย่างไรก็ตาม มีข่าวในทิศทางที่สวนกันออกจากทางจุฬาฯ ว่าต้องการใช้กลไกทางกฎหมายเจราจากึ่งบังคับให้ผู้ดูแลศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ (คุณนก เพ็ญประภา พลอยสีสวย ผู้ดูแลศาลรุ่นที่4) และสุนัขที่เลี้ยงไว้ 4-5 ตัวออกจากพื้นที่ให้เร็วที่สุด

แหล่งข่าวระบุว่า ทั้งนี้ ศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ กำลังอยู่ในช่วงการสู้คดีในชั้นอุทธรณ์ โดยก่อนหน้านี้หลังจากศาลชั้นต้นตัดสินให้ทางศาลเจ้าย้ายออก และทางจุฬาฯ ได้ให้เจ้าหน้าที่ทำการบังคับคดีกับผู้ดูแลศาลไปก่อนแล้ว ทำให้ผู้ดูแลศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ ต้องยื่นขอประกันตัวเพื่อออกมาสู้คดีและสามารถดูแลศาลเจ้าซึ่งเป็นสมบัติของบรรพบุรุษต่อไปได้

ต่อมาจุฬาฯ ต้องการให้ผู้ดูแลศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ มาเจรจาที่ศาลในวันนี้ 21 เมษายน (2568) หากช่วงวัน 19-21 เมษายน 2568 ศาลเจ้าแม่ทับทิมสะพานเหลืองได้มีการจัดงานเทวสมภพ (วันเกิดเจ้าแม่ทับทิม) ซึ่งเป็นงานประจำปีที่ต้องจัดทุกปี โดยปีนี้มีผู้เข้าสักการะหลายพันคน ทำให้ผู้ดูแลศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ ไม่มีเวลาพักผ่อนจนล้มป่วย และเมื่อไปโรงพยาบาล แพทย์ก็วินิจฉัยว่าพบโรคแทรกซ้อนที่ต้องผ่าตัด จึงไม่สามารถไปตามนัดหมายของทางจุฬาฯ โดยได้แนบจดหมายและใบรับรองแพทย์ไปยืนยัน ก็ยังมีความเสี่ยงที่จะขู่จะถอนประกันหากไม่ยอมตกลงที่จะย้ายออก และถ้าหากมีการถอนประกันจริง ก็หมายความว่าจุฬาฯจะให้ทางเจ้าหน้าที่ตำรวจดำเนินการกับคุณนกเพื่อบังคับคดี

แหล่งข่าวระบุด้วยว่า เป็นเรื่องสำคัญยิ่งที่สาธารณะชนจำเป็นต้องจับตามองเรื่องนี้อย่างใกล้ชิด และเฝ้าระวังไม่ให้เกิดกรณีอย่างการลอบทุบโรงหนังสกาล่าขึ้นอีก

ย้อนประวัติกันสักนิด ศาลเจ้าแม่ทับทิม สะพานเหลือง หรือที่รู้จักในภาษาจีนว่า “อึ่งเกี่ยเทียงโห่วเก็ง” เป็นศาลเจ้าจีนเก่าแก่ที่ตั้งอยู่ในย่านสามย่าน เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร มีประวัติศาสตร์ยาวนานกว่า 150 ปี และเป็นศูนย์รวมจิตใจของชุมชนชาวไทยเชื้อสายจีนในพื้นที่นี้

ก่อตั้งขึ้นในช่วงต้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) โดยมีจุดเริ่มต้นจากครอบครัวของนายจู๋ แซ่ตั้ง ชาวจีนจากเมืองแต้จิ๋ว มณฑลกวางตุ้ง ที่อพยพมาตั้งถิ่นฐานในบริเวณสะพานเหลือง ในขณะนั้น พี่ชายของนายจู๋ได้พบองค์เจ้าแม่ทับทิมลอยอยู่ในคลองบางรัก จึงเก็บขึ้นมาและนำมาประดิษฐานไว้ที่บ้าน ต่อมาได้มีการสร้างศาลเจ้าเล็ก ๆ ขึ้นเพื่อเป็นที่สักการะบูชา และเมื่อชุมชนชาวจีนในพื้นที่เติบโตขึ้น จึงได้มีการสร้างศาลเจ้าหลังใหญ่ขึ้นในภายหลัง

ศาลเจ้าแม่ทับทิม สะพานเหลือง เป็นศูนย์รวมความศรัทธาของชาวไทยเชื้อสายจีนในย่านสามย่าน-บรรทัดทอง โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลสำคัญ เช่น ตรุษจีนและสารทจีน ที่ชาวบ้านจะมาร่วมกันสักการะและทำบุญเพื่อความเป็นสิริมงคล นอกจากนี้ ศาลเจ้ายังเป็นสถานที่ที่สะท้อนถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชุมชนชาวจีนในกรุงเทพฯ ที่สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน

ในปี 2563 ศาลเจ้าแม่ทับทิม สะพานเหลือง เผชิญกับความท้าทายเมื่อสำนักงานจัดการทรัพย์สิน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มีแผนพัฒนาพื้นที่บริเวณดังกล่าว และได้มีคำสั่งให้ศาลเจ้าย้ายออกจากพื้นที่ภายในวันที่ 15 มิถุนายน 2563 โดย จุฬาฯ ระบุว่า พื้นที่ที่ศาลเจ้าตั้งอยู่เป็นทรัพย์สินของมหาวิทยาลัย ซึ่งมีการให้ใช้ประโยชน์ชั่วคราว และขณะนี้ถึงเวลา “พัฒนาเมือง”

ทางศาลเจ้าและชุมชนยืนยันว่า ศาลเจ้าแห่งนี้มีความสำคัญเชิงวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ เพราะมีอายุเกือบ 150 ปี และเป็นศูนย์กลางจิตใจของชาวไทยเชื้อสายจีนในพื้นที่

ความพยายามรื้อศาลเจ้าจุดชนวนให้เกิดการเคลื่อนไหวอย่างกว้างขวาง มีการสร้างแคมเปญ #saveศาลเจ้าแม่ทับทิม บนโซเชียลมีเดีย ขณะที่ นักวิชาการ สื่อมวลชน นักกิจกรรม และชาวบ้านร่วมกันเรียกร้องให้ จุฬาฯ ทบทนการตัดสินใจ มีการยื่นจดหมายเปิดผนึก ขอให้พิจารณาถึง คุณค่าทางวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ของศาลเจ้า

สารคดี The Last Breath of Sam Yan ซึ่งเป็นบันทึกเรื่องราวการต่อสู้ความพยายามรื้อศาลเจ้า ได้รับความสนใจจากคนทั่วโลก ถ่ายทอดเรื่องราวกระบวนการปกป้องศาลเจ้าแม่ทับทิมฯ โดยผู้ดูแลศาลเจ้า และกรรมการสโมสรนิสิตจุฬาฯ ไม่ให้ถูกรื้อถอนโดยโครงการพัฒนาพื้นที่ของสำนักงานจัดการทรัพย์สิน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย หรือ PMCU ออกฉายครั้งแรกเมื่อวันที่ 13 มิถุนายน 2566 อำนวยการสร้างโดย เนติวิทย์ โชติภัทร์ไพศาล คว้ารางวัลสุพรรณหงส์ ครั้งที่ 32 ในหมวด ‘ภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยม’

ปีที่ผ่านมา ศาลเจ้าแม่ทับทิม สะพานเหลือง ยังได้รับ “รางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรม ประจำปี 2568” จากสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์

ในปัจจุบัน ศาลเจ้าแม่ทับทิมยังคงเปิดให้สักการะได้ตามปกติ การรื้อถอนหรือการเปลี่ยนแปลงยังไม่เกิดขึ้นจริง แต่อยู่ใน “สถานะที่ไม่มั่นคง” เพราะอยู่ในพื้นที่ที่จุฬาฯ มีสิทธิ์ตามกฎหมาย

อนาคตของมรดกทางสถาปัตยกรรมแห่งนี้ จึงยังแขวนบนเส้นด้าย

ทั้งนี้ ศาลเจ้าแม่ทับทิม สะพานเหลือง ตั้งอยู่ในซอยจุฬาฯ 32 ใกล้กับถนนบรรทัดทอง สามารถเดินทางได้สะดวกโดยรถไฟฟ้า MRT ลงสถานีสามย่าน แล้วเดินต่อประมาณ 10-15 นาที หรือใช้บริการรถโดยสารประจำทางที่ผ่านถนนบรรทัดทอง