“อานันท์” ร่ายยาว ถอดบทเรียน 30 ปี พฤษภาประชาธรรม ชี้รัฐประหารมีแต่ทำให้ยิ่งแย่ หวั่นเกิดวิกฤตหนักกว่าเก่า มองปฏิรูปที่ยากที่สุดคือ จิตสำนึกและวิธีคิด แนะสร้างรัฐบาลสามัคคีปรองดอง

 

วันที่ 6 มีนาคม 2565 นายอานันท์ ปันยารชุน อดีตนายกรัฐมนตรี ให้สัมภาษณ์ช่องยูทูปสภาที่ 3 ถึงบทเรียน 30 ปี เหตุการณ์พฤษภาคม 2535 สังคมไทยได้อะไรในการพัฒนาประชาธิปไตย ว่า ความจริงแล้วเหตุการณ์เกิดขึ้นตอนเดือนพฤษภาคม 2535 คิดว่าถ้าดูตามประวัติศาสตร์การเมืองของเมืองไทยแล้ว เหตุการณ์ที่เกิดขึ้น เมื่อเดือนพฤษภาคม 2535 และเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำอีกเปิดตั้งแต่มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองสมบูรณาญาสิทธิราชย์และมาเป็นระบบการปกครองของพระเจ้าแผ่นดินภายใต้กฎหมายภายใต้รัฐธรรมนูญตั้งแต่ 2475 มาจนถึงปัจจุบันและประวัติศาสตร์ไทยมันก็ ซ้ำรอย อยู่เรื่อยๆ มีรัฐบาลที่บริหารราชการแผ่นดิน ไม่ค่อยเป็นไปตามความต้องการหรือความประสงค์ ของชาวบ้านชาวไร่ชาวนาคนยากจน มีการฉ้อโกง คอร์รัปชันต่างๆนานา เสร็จแล้วทหารก็ต้องปฏิวัติรัฐประหาร บางครั้งก็สำเร็จบางครั้งก็ไม่สำเร็จ

“แต่ไม่ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงโดยการยึดอำนาจจากรัฐบาลที่ส่วนใหญ่ ก็อาจจะมาจากวิธีการที่ไม่บริสุทธิ์ผุดผ่องเท่าไหร่ ไม่ได้ทำให้เมืองไทยดีขึ้นเลย ในแง่ของการบ่มนิสัยของการเป็นประชาธิปไตย หรือเข้าใจลึกซึ้งถึงหลักการประชาธิปไตย สุดท้ายแล้วก็ปรากฏขึ้นทุกครั้ง การฉ้อโกงของเจ้าหน้าที่รัฐ ไม่ว่าจะเป็นทหาร พลเรือน พ่อค้า นักธุรกิจ ก็มีขึ้นมาเรื่อย 79 ปีผ่านไป มองในแง่นั้นแล้วเมืองไทยไม่ได้ดีขึ้น เพราะเราไม่ค่อยสนใจประวัติศาสตร์ เราปล่อยให้ประวัติศาสตร์มันซ้ำแล้วซ้ำอีก”

นายอานันท์ กล่าวต่อว่า อย่างที่อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ เคยพูดว่าเราทำอะไรเราทดลองด้วยวิทยาศาสตร์ เราทดลองแล้วมันไม่สำเร็จ เราก็ทดลองอีกใช้วิธีการเดียวกันซ้ำๆซากๆ แล้วเราคิดว่าผลมันจะออกมาแตกต่างกัน แต่ผลออกมามันยังเหมือนเดิมเพราะฉะนั้นทุกครั้งเมื่อมีปัญหาของรัฐ ก็แก้ด้วยการที่ทหารยึดอำนาจกันแล้วทหารก็มาปกครองหรืออาจจะร่วมงานการปกครอง บางครั้งอาจจะดีขึ้นมาชั่วคราว แต่สุดท้ายก็กลับเป็นแบบเดิมคือไม่สำเร็จ

อันนี้ไอน์สไตน์พูดชัดเลยว่าถ้าทุกครั้ง เราใช้วิธีการทดลองแบบเก่า แล้วคาดหวังว่าผลลัพธ์จะออกมาดีขึ้นๆ แตกต่างกันไปมันเป็นไปไม่ได้ เพราะฉะนั้นถ้าจะมองให้ลึกซึ้งแล้ว คิดว่าต้องพยายามเข้าใจว่าการแก้ไขปัญหาต่างๆที่เกิดขึ้น ในทุกยุคสมัยถ้าเป็นการแก้ไขโดยใช้อำนาจมันมันยากที่จะให้เป็นผลลัพธ์ เพราะการบริหารประเทศชาติ จริงอยู่อำนาจของรัฐยังมีอยู่ รัฐบาลก็เป็นผู้ใช้อำนาจรัฐ

“แต่การใช้อำนาจรัฐ ต้องเป็นการใช้อำนาจที่มีความแนบเนียน หรือต้องก่อให้เกิดผลประโยชน์กับประชาชนส่วนใหญ่ และต้องเป็นการใช้อำนาจที่ให้เกิดการเข้าใจกันและกันมากขึ้น ไม่ใช่ใช้อำนาจเพื่อที่ทำให้เกิดความเกลียดชังกันมากขึ้น หรือใช้อำนาจในอันที่จะทำให้ขัดขวาง กับคนกลุ่มหนึ่งที่มีความเห็นแตกต่างจากเรา เพราะนอกเหนือจากการแบ่งปันทรัพยากรของชาติ ให้กับประชาชนทั่วถึงทุกหมู่เหล่า ให้มีความยุติธรรมมีความชอบธรรมมากขึ้นแล้ว หน้าที่ของรัฐบาลก็คือการสร้างความสามัคคีปรองดอง แต่ความสามัคคีกับความปรองดอง มันเกิดขึ้นมาจากสูญญากาศไม่ได้ โดยเฉพาะจะให้เกิดหลังจากมีรัฐประหารไปแล้วมันลำบาก ฉะนั้นรัฐบาลที่เข้ามาหลังรัฐประหาร ก็ใช้วิธีการซ้ำซาก จับคนทำโทษคน เล่นงานคนด้วยวิธีการต่างๆ ทั้งทางด้านกฎหมาย โดยใช้อำนาจในทางที่ผิดทั้งนั้น แทนที่จะทำให้แต่ละกลุ่ม ที่มีความเห็นแตกต่างกันนั่งจับเข่าคุยกัน มีระเบียบวาระคล้ายคลึงกัน หาทางออกที่มีผลประโยชน์ร่วมกัน มันก็ไม่เกิดขึ้น มันก็มานั่งกันแล้วตั้งหน้าจะชนกันอย่างเดียว ต่างฝ่ายต่างมองเป็นศัตรูซึ่งกันและกัน ไม่มีการยอมถอยกันแม้แต่นิดเดียว”นายอานันท์ กล่าว

ผู้สื่อข่าวถามว่า เมื่อรัฐบาลไม่สร้างความปรองดอง ภาคส่วนสังคมหรือประชาชน จะทำอย่างไรให้เกิดความปรองดอง เพื่อให้ประชาธิปไตยเดินไปข้างหน้า นายอานันท์ กล่าวว่า ประชาชนก็มีเสียงออกมาค่อนข้างมากขึ้น แต่อยู่ที่ว่ารัฐบาลในขณะนั้นฟังมากน้อยแค่ไหน หรือฟังแล้วเข้าใจหรือเปล่า การที่จะให้มีความปรองดองมีความสมานฉันท์กันได้ ต้องเป็นการสร้างความเข้าใจซึ่งกันและกันสร้างความเห็นอกเห็นใจซึ่งกันและกันไม่ดูถูกซึ่งกันและกัน เคารพซึ่งกันและกันทั้งสองฝ่าย ถ้าฝ่ายหนึ่งคิดว่าฉันมีอำนาจคุณต้องฟัง มันก็ปรองดองไม่ได้

เมื่อถามว่า ถ้าสังคมไทยไม่ปรองดอง แล้วเกิดความขัดแย้งเผชิญหน้ากันอย่างนี้ต่อไป ถ้าเกิดวิกฤตขึ้นมาเหมือนในประวัติศาสตร์อีก จะทำอย่างไรไม่ให้เกิดความรุนแรง อดีตนายกฯ กล่าวว่า เชื่อว่าในไม่ช้าก็จะเกิดวิกฤติในเมืองไทยขึ้นอีกและทุกครั้งที่เกิดวิกฤตมันจะหนักกว่าวิกฤตเก่า เพราะจากการที่ล้มรัฐบาล ยึดอำนาจ เขียนรัฐธรรมนูญใหม่ แล้วตัวเองก็มาบริหารราชการแผ่นดิน ทำซ้ำซากมาเป็น 18 -19 ครั้งในระยะเวลา 78-79 ปี ผลลัพธ์ที่ได้เห็นทันตาเลย คือความจนของราษฎร มีแต่เลวลงๆ แต่เนื่องจากเรื่องของโลกาภิวัตน์ก็ดี เรื่องของระบบการสื่อสารที่ไปรวดเร็ว มองผ่านทั้ง Facebook , Twitter คนอาจจะมีข้อมูลมากขึ้น แต่ข้อมูลที่ได้รับมากขึ้น ไม่ได้หมายความว่าเป็นข้อมูลที่ถูกต้องตรงกับความจริง ทำให้เศรษฐกิจไม่ดีขึ้น ไม่ต้องพูดถึงระบบการบริหารเลยเพราะเลวลง เรื่องธรรมาภิบาลไม่มีใครสนใจแล้ว มีแต่ว่าใครจะเอาอะไรได้มากแค่ไหน แต่แล้วในสังคมที่ทรัพยากรส่วนใหญ่ ไปที่ชั้นบนหมด ไปอยู่กับคนไม่กี่ 10 หรือไม่กี่ 100 คน แต่คนข้างล่างอีก 95% หรือ 60 ล้าน 70 ล้านแทบจะไม่มีใครเห็นหัว ดังนั้นจึงเกิดความน้อยใจเกิดความอึดอัดใจ เกิดความเดือดดาลขึ้นมา ก็ทำให้บรรยากาศที่จะปรองดองกันก็ยากขึ้น

เมื่อถามว่า 30 ปีที่ผ่านมา สรุปแล้วรัฐประหารไม่ใช่คำตอบ แล้วถ้าเกิดความขัดแย้งอีกจะทำอย่างไรที่จะไม่ให้เกิดรัฐประหารอีก อดีตนายกฯ กล่าวพร้อมหัวเราะว่า “อันนี้คงตอบยาก ถ้าไปขอร้องให้ทหารอย่ารัฐประหารผมไม่แน่ใจว่าจะสำเร็จหรือไม่ ถ้าทหารที่มีอำนาจเขาไม่มีความผิดหรือไม่มีความรู้สึกที่จะประนีประนอม ถ้าเขามองว่าทุกอย่างเป็นเกม ว่าอะไรต้องชนะต้องแพ้ ผมไม่ได้หมายความว่าทหารมาบริหาร แต่ต้องดูว่าทหารใช้อำนาจเป็นหรือเปล่า ถ้าใช้อำนาจไม่เป็นก็กลายเป็นเผด็จการ ถ้าใช้อำนาจเป็นแล้วเป็นเผด็จการ ผลลัพธ์เสียหายมากแต่ถ้าใช้อำนาจเป็น มันก็ยังเป็นเผด็จการอยู่ ก็ไม่ช่วยสั่งสอนให้สังคมรู้จักประชาธิปไตยมากขึ้น เพราะฉะนั้นจะใช้อำนาจเป็นหรือไม่เป็น ผลลัพธ์มันออกมาลบทั้งนั้น”

เมื่อถามว่า การจะให้การก้าวพ้นความขัดแย้งมิติต่างๆในการสร้างประชาธิปไตยด้วยการปฏิรูปประเทศ ซึ่งปฏิรูปมาหลายชุดก็ไม่ประสบความสำเร็จคิดว่าจะปฏิรูปอย่างไรและควรจะโฟกัสที่จุดไหน อดีตนายกฯ กล่าวว่า ที่เราพูดกันเรื่องการปฏิรูปในอดีตส่วนใหญ่ เป็นการปฏิรูปแบบฉาบฉวยในสายตาของผมนะ ไม่ใช่ว่าผมจะต้องถูกเสมอไป

ถ้าปฏิรูปประเทศไทยจะต้องปฏิรูปโครงสร้าง สมมุติคุณบอกว่าคุณจะปฏิรูปเศรษฐกิจ ธุรกิจคุณบอกว่าคุณจะไปปราบ คนที่ผูกขาดการซื้อขายอย่างหนึ่ง ไม่ได้ แต่คุณต้องปรับโครงสร้างงานธุรกิจเลย ซึ่งการปรับโครงสร้างจะต้องออกกฎหมาย ออกพระราชบัญญัติหลายอย่าง ซึ่งในต่างประเทศเขาก็มี เช่น อเมริกาก็มี กฎหมาย Antitrust laws สมัยก่อนเมื่อ 100 ปีที่แล้ว อเมริกาก็มีการผูกขาดอำนาจเต็มไปหมด คนร่ำรวยของเขาไม่ว่าจะเป็น จอห์น ดี. ร็อคกี้เฟลเลอร์ เจ้าของบริษัท Standard Oil หรือจะเป็นใคร ร่ำรวยมาจากการผูกขาดอำนาจ พอมี Antitrust laws ก็จะต้องแบ่งออกเป็นหลายบริษัท เพราะฉะนั้นเขาก็ต้องออกกฎหมายหลายอย่าง ในเรื่องในเรื่องของการส่งเสริมให้มีการแข่งขันทางการค้า การไม่มีอำนาจผูกขาด ในการซื้อขาย ซึ่งมีอีกหลายอย่างที่ต้องทำ และต้องโปร่งใสทั้งหมด

นายอานันท์ กล่าวต่อว่า ในทางการเมืองก็เช่นกัน สิ่งแรกที่ต้องทำก็คือต้องเขียนรัฐธรรมนูญที่สะท้อน ความเป็นประชาธิปไตยของสังคม แต่อันนี้มันเพียงเป็นตัวหนังสือ แต่ที่มันยากเกี่ยวกับเรื่องประชาธิปไตยก็คือ ของจิตใจคน อาจจะต้องมีการปรับ หลักสูตรในโรงเรียนต่างๆให้เข้าใจว่าประชาธิปไตยคืออะไร ที่ผ่านมาช่วงที่ตนมีบทบาท ในการร่วมเขียนรัฐธรรมนูญ เราไปกันทั่วประเทศ มีการมองว่าเป็นรัฐธรรมนูญที่กินได้หรือไม่ ซึ่งเราก็เข้าใจว่าเขาหมายถึงอะไร

แต่ถ้าเราบอกว่า เขียนรัฐธรรมนูญขึ้นมาให้คนกินได้มันไม่พอ สิ่งเหล่านี้ต้องมีโครงสร้างของประเทศ โดยเฉพาะในเรื่องของการศึกษา โครงสร้างทางการเมือง ซึ่งทั้งคู่มีความเร่งด่วนขาดอะไรอย่างหนึ่งไปไม่ได้ รัฐธรรมนูญ 2540 คนเขาชมว่าเป็นรัฐธรรมนูญที่ อิงกับหลักการประชาธิปไตยมากที่สุด มีการสร้างกลไกใหม่ๆให้มีการคานอำนาจซึ่งกันและกัน แต่พอผ่านมา 20 ปี บางมาตราหรือบางบทนั้นมันใช้ไม่ได้ และเราจะไปหวังว่าคนที่จะมาอยู่ในคณะกรรมการอิสระ เป็นคนที่ไม่ผูกพันกับพรรคการเมืองมันเป็นไปไม่ได้ ดังนั้นหลายสิ่งที่จะนำมาใช้ หลักการใหญ่ๆยังใช้ได้ แต่เรื่องปลีกย่อยก็ต้องมีการเปลี่ยนแปลงบ้าง

“แต่บอกอะไรบางอย่างว่าทุกสิ่งทุกอย่าง จะมีการเปลี่ยนแปลงโดยตัวของมันเองหรือโดยฝีมือของคนตลอดเวลา สิ่งที่เราทำนั้นไม่ว่าจะเป็นรัฐธรรมนูญหรือนโยบายรัฐบาล มันต้องเปลี่ยนไปตามสถานการณ์ สิ่งแวดล้อม เพราะฉะนั้นทุกสิ่งทุกอย่างในสากลโลก จะต้องมีการเปลี่ยนแปลง ต้องปรับตัวเองให้เข้ากับสถานการณ์ เขียนรัฐธรรมนูญมา เป็นไปไม่ได้ที่จะใช้ 100 -200 ปี นอกจาก เป็นรัฐธรรมนูญที่ไม่ใส่รายละเอียดจนเกินไป เช่น ของสหรัฐอเมริกา มีการปรับปรุง 18 -19 -20 ครั้ง ผิดกับรัฐธรรมนูญไทย มี 400 มาตรา แจงรายละเอียดหมด แล้วยังต้องมีกฎหมายลูกด้วย ของอเมริกาพูดแต่ในเรื่องของหลักการ แต่คิดว่าอะไรก็ตามที่คิดว่าจะเป็นการเปลี่ยนแปลงโดยอำนาจ สิ่งที่ยากที่สุดเวลาที่จะปรับปรุงเปลี่ยนแปลงปฏิรูป คือ จิตใจและวิธีคิดของคน ปฏิรูปจิตสำนึกของคนนั้นยากมาก ปฏิรูปนิสัยคนก็ยาก”อดีตนายกฯ กล่าว

เมื่อถามว่า สถานการณ์ปัจจุบันที่สังคมไทยผ่านร้อนผ่านหนาว ผ่านความขัดแย้งมากมายแล้ว คิดว่าจะสามารถปฏิรูปได้หรือไม่ นายอานันท์ กล่าวว่า ถ้าเราพูดถึงประชาธิปไตย ตนก็ยังเป็นห่วงเรื่องของรัฐธรรมนูญ มีรัฐบาลที่มาจากประชาชน นายกรัฐมนตรีต้องเป็นส.ส. ต้องมีอิสรภาพในการพูด ออกความเห็น เสรีภาพในการชุมนุมต้องมีความโปร่งใสมีความยุติธรรมเสมอภาคเรื่องกฎหมาย

แต่สิ่งหนึ่งที่ไม่ค่อยมีการพูดถึง คือ การปกครองโดยระบอบรัฐธรรมนูญ เพราะรัฐบาลมีหน้าที่ในการจัดสรรทรัพยากรของชาติ ให้เป็นไปตามความต้องการของพลเมืองส่วนใหญ่ ด้วยความยุติธรรม เสมอภาค ชอบธรรม แต่อีกอันหนึ่งรัฐบาลมีหน้าที่บริหารงาน ที่บอกว่าเสียงข้างมากเป็นผู้ปกครอง แต่ไม่ค่อยพูดถึงว่าเสียงข้างน้อยจะทำอย่างไร ความจริงเสียงข้างมากจะต้องเคารพเสียงของคนกลุ่มน้อยด้วย

ที่ผ่านมาเราบอกว่าเราชนะวิน-วินกัน เหมือนแข่งม้า ใครชนะได้ถ้วยไปเลย ที่สองเอาทิ้ง ความจริงแล้วประชาธิปไตยจะอยู่ได้ต้องเห็นอกเห็นใจ เห็นผลประโยชน์ของเสียงข้างน้อยด้วย ต้องประนีประนอม แล้วต้องทำงานร่วมกันพูดคุยกัน ความเห็นที่แตกต่างกันเป็นสิ่งที่ทำได้ แต่ในกรอบของการเมืองไทยเวลาเป็นศัตรูกันก็เป็นศัตรูที่ถาวรเลย