พระนารายณ์ ย้ายจากอยุธยาไปอยู่เมืองละโว้ แล้วให้ชื่อใหม่ว่าเมืองลพบุรี

นักประวัติศาสตร์ไทย อธิบายว่าด้วยเหตุผลทางการเมืองระหว่างประเทศ เตรียมเมืองลพบุรีไว้ต่อต้านการรุกรานของฮอลันดา

แต่หลักฐานทั้งหลายไม่สนับสนุนอย่างนั้น กลับพบว่าพระนารายณ์ไปอยู่เมืองลพบุรี เพื่อความมั่นคงทางการเมืองของพระองค์เอง เพราะในอยุธยามีพวกขุนนางคิดยึดอำนาจทำรัฐประหารโค่นล้มตลอดเวลา

[อยากรู้ละเอียดมากกว่านี้ แนะนำให้อ่านหนังสือ การเมืองไทยสมัยพระนารายณ์ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ์ พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2523 ขณะนี้พิมพ์ซ้ำหลายครั้ง ยังมีวางขาย]

ลพบุรี เป็นดินแดนดึกดำบรรพ์ มีพัฒนาการเป็นชุมชนเก่าแก่ไม่น้อยกว่า 3,000 ปีมาแล้ว จนเป็นบ้านเมือง แล้วเป็นรัฐ โถโลโปตี (ตามชื่อในเอกสารจีน) หรือ ทวารวดี (ในเอกสารไทย)
หลักฐานโบราณคดีมีสนับสนุนเต็มไปหมด เสียแต่สังคมไทยและระบบการศึกษาไทยไม่ใส่ใจข้อมูลความรู้เรื่องนี้

ราวหลัง พ.ศ. 1600 กษัตริย์ (พูดภาษาเขมร) จากเมืองลพบุรีย้ายศูนย์กลางลงไปอยู่บริเวณอยุธยา มีชื่อในจารึกว่า อโยธยาศรีรามเทพนคร แล้วต่อเนื่องเป็น กรุงศรีอยุธยา ยุคแรกพูดภาษาเขมรเหมือนขอมละโว้ เพิ่งเปลี่ยนเป็นพูดภาษาไทยสมัยหลัง พ.ศ. 1900

ลพบุรีเป็นรากเหง้าเค้าต้นพัฒนาการกรุงศรีอยุธยา ในทางกลับกันก็กล่าวได้ว่า กรุงศรีอยุธยามีบรรพชนสำคัญมาจากเมืองละโว้ จ. ลพบุรี

งานแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์ จ. ลพบุรี ปีต่อๆไปควรให้ความสำคัญประวัติความเป็นมาอันยาวนานหลายพันปี ที่เป็นต้นทางกรุงศรีอยุธยา แล้วสืบทอดเป็นกรุงธนบุรี, กรุงรัตนโกสินทร์, และประเทศไทย