ศิลปินผู้สะท้อนสถานการณ์ทางสังคมผ่านศิลปะ

นิวัฒน์ มนัสปิยะเลิศ

ในตอนนี้ขอต่อด้วยการเกริ่นถึงงานมหกรรมศิลปะร่วมสมัยนานาชาติ ไทยแลนด์เบียนนาเล่ ครั้งที่ 4 ที่กำลังจะจัดขึ้นในช่วงปลายปี 2025 นี้ ที่จังหวัดภูเก็ต

ด้วยการแนะนำหนึ่งในศิลปินที่ร่วมแสดงงานในมหกรรมศิลปะครั้งนี้อีกคน

ในคราวนี้เป็นคิวของศิลปินไทยเรานี่เอง

ศิลปินผู้นี้มีชื่อว่า นิวัฒน์ มนัสปิยะเลิศ

ศิลปินร่วมสมัยชาวกาญจนบุรีโดยกำเนิด ผู้อาศัยและทำงานกาญจนบุรี และกรุงเทพฯ ประเทศไทย

นิวัฒน์สร้างสรรค์ผลงานศิลปะด้วยวิธีการอันหลากหลาย เพื่อสำรวจโครงสร้างของชีวิตผู้คนธรรมดาสามัญในประเด็นต่างๆ ทั้งทางสังคม วัฒนธรรม เศรษฐศาสตร์ และปัญหาสิ่งแวดล้อม

เขามักเริ่มทำงานกับประเด็นดังกล่าวผ่านการสังเกตการณ์ ตีความ และการหาเหตุผล ในพื้นที่ที่มีประเด็นเชื่อมโยงพัวพันกับความทรงจำร่วมของสังคม

ด้วยความสนใจในศิลปะที่เกี่ยวข้องกับชุมชนและการสร้างปฏิสัมพันธ์กับสาธารณะ นิวัฒน์มักทำงานศิลปะโดยใช้การค้นคว้าวิจัยแบบลงพื้นที่

และมักร่วมทำงานกับผู้เชี่ยวชาญในศาสตร์สาขาต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นนักวิชาการ ผู้กำกับภาพยนตร์ นักปฏิบัติการสร้างสรรค์ ไปจนถึงผู้คนในชุมชนและท้องถิ่นที่เขาอาศัยอยู่

นิวัฒน์จบการศึกษาจากสถาบัน Städelschule ในเมืองแฟรงก์เฟิร์ต ประเทศเยอรมนีโดย

ศึกษากับศิลปินเยอรมันชั้นนํา โทเบียส เรห์เบอร์เกอร์ (Tobias Rehberger) เขามีผลงานแสดงใน

หลายนิทรรศการอย่าง เทศกาลศิลปะเพื่อสังคม Art for Air จังหวัดเชียงใหม่ ในปี 2021, นิทรรศการ

LASH 23 ที่ Nassauischer Kunstverein Wiesbaden เมืองวีสบาเดิน เยอรมนีในปี 2020,

นิทรรศการ Hæng Løst ในอุทยานแห่งชาติ Nationalpark Thy ประเทศเดนมาร์ก ในปี 2019,

นิทรรศการ Stenbjerg Landingsplads ที่เมืองสเนดสเตด ประเทศเดนมาร์ก ในปี 2020, การแสดง

ศิลปะในเทศกาลฤดูร้อน ที่ Opelvillen Rüsselsheim เมืองรุสเซลส์ไฮม์ประเทศเยอรมนีในปี 2020,

นิทรรศการ Air Conditioned ที่พิพิธภัณฑ์ Städel เมืองแฟรงก์เฟิร์ต เยอรมนีในปี 2020, นิทรรศการ

appearing unannounced ที่สตูดิโอของ ฤกษ์ฤทธิ์ตีระวนิชจังหวัดเชียงใหม่ ในปี 2019, นิทรรศการ

The Immeasurable and World’s End ที่ JWD Art Space ในปี 2022, และนิทรรศการแสดงเดี่ยว

Area 721,346 ที่ Gallery VER กรุงเทพฯ ในปี 2023

ผลงานที่โดดเด่นของนิวัฒน์ที่เราเคยได้ชมมาก็มีอย่าง ผลงานที่ร่วมแสดงในนิทรรศการกลุ่ม The Immeasurable and World’s End ที่ JWD Art Space อย่าง In a world that is really upside down, the true is a moment of the false. (The Democracy Monument) (2019) ที่สร้างสรรค์ขึ้นในขณะที่เขากำลังศึกษาอยู่ในประเทศเยอรมนี ในปี 2018 โดยนิวัฒน์ได้เดินทางกลับมายังประเทศไทยและมีโอกาสได้เดินผ่านถนนราชดำเนิน ในห้วงขณะที่หยุดยืนอยู่ที่อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย

เขาเกิดคำถามหลายสิ่งหลายอย่างที่เกิดขึ้นกับสถานการณ์ความเป็นจริงในสังคมการเมืองของประเทศไทย

สิ่งหนึ่งคือความรู้สึกที่เกิดขึ้นของการกลับหัวกลับหางของความเป็นจริง หลังจากนั้นเขาจึงถ่ายภาพอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยและนำกลับมาสร้างสรรค์เป็นผลงานชิ้นนี้

โดยการใช้เทคนิคการลอกลายลงบนเฟรมผ้าใบ จากการเอาหนังสือพิมพ์ The New York Times ของสหรัฐอเมริกา มาเรียงตามลำดับของหน้าหนังสือพิมพ์ 1-16 หน้า โดยการเรียงจากซ้ายไปขวา แบ่งเป็น 2 แถว

จากนั้น นิวัฒน์ใช้เครื่องโปรเจ็กเตอร์ฉายภาพอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยลงบนหนังสือพิมพ์เหล่านั้น และทำการขูด ขีด เขียน ตามภาพของอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยลงบนหนังสือพิมพ์ จึงเกิดร่องรอยของหมึกจากหนังสือพิมพ์ประกอบเป็นภาพของอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยอันเลือนราง ปรากฏลงบนผืนผ้าใบที่รองรับอยู่ด้านหลัง อีกทั้งตัวหนังสือยังกลับซ้ายไปขวาอีกด้วย

ในปี 2022 งานชิ้นนี้ถูกผลิตซ้ำขึ้นอีกครั้ง โดยศิลปินเลือกใช้หนังสือพิมพ์ ภาษาไทยอย่าง มติชน ที่ครอบครัวรับอยู่ทุกวัน โดยเขาเลือกหนังสือพิมพ์ของวันที่ 24 มิถุนายน 2564 ซึ่งตรงกับวันเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ มาเป็นระบอบประชาธิปไตย

หรือผลงาน No date (2022) ประติมากรรมทรงกลมที่นิวัฒน์เริ่มต้นทำขึ้นในปี 2018 ในช่วงเวลาที่เขากำลังศึกษาอยู่ที่ประเทศเยอรมนี เขาใช้เวลาประมาณ 6 เดือนในการสร้างผลงานชิ้นนี้ โดยเริ่มจากการอ่านและเก็บสะสมหนังสือพิมพ์ The New York Times ทุกวันๆ โดยใช้หนังสือพิมพ์เป็นวัสดุสร้างผลงานด้วยการใช้เทคนิคการปะติด เริ่มจากการนำกระดาษหนังสือพิมพ์มาปั้นเป็นลูกเล็กๆ แล้วค่อยๆ แปะติดทีละชั้น ทุกๆ วัน

โดยนิวัฒน์จะตัดรูปภาพและเนื้อหาข่าว ที่เขาสนใจและติดตาม เช่นข่าวการเมือง สังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม โดยเก็บรวบรวมรูปภาพและเนื้อหาไว้ แล้วแปะลงไปบนประติมากรรมทรงกลมทีละชั้น

หลังจากนั้นเขาใช้กระดาษทรายขัดให้กลม จนเกิดผลลัพธ์เป็นประติมากรรมทรงกลมที่มีชั้นสีและตัวหนังสือทับซ้อนกันอย่างเลือนราง

นิวัฒน์เปรียบหนังสือพิมพ์เสมือนประตูเปิดโลกของการเรียนรู้ผ่านข้อมูลข่าวสาร ถึงสถานการณ์ต่างๆ ในปัจจุบัน ผ่านรูปภาพ บทความ บทวิจารณ์ บทวิเคราะห์ ซึ่งเป็นสิ่งที่เขาเก็บรวบรวมข้อมูลข่าวสาร ผ่านสิ่งพิมพ์ในทุกๆ วัน โดยการเรียบเรียงผ่านกระบวนการคิดสร้างสรรค์

หลังจากการแสดงครั้งแรกจบลงที่ประเทศเยอรมนี นิวัฒน์กลับมาอยู่เมืองไทยและใช้หนังสือพิมพ์ภาษาไทยอย่างมติชน ที่ครอบครัวรับอยู่ทุกๆ วัน มาทำกระบวนการปะติดปะต่อเนื้อหาข่าวของหนังสือพิมพ์ทุกวันเป็นเวลากว่า 1 ปี จนกลายเป็นผลงานที่จัดแสดงในนิทรรศการครั้งนี้

หรือผลงานในนิทรรศการแสดงเดี่ยว Area 721,346 ของเขาที่ Gallery VER ที่นิวัฒน์ใช้เวลากว่า 2 ปี ค้นคว้าเกี่ยวกับเกษตรกรรมการปลูกอ้อย และอุตสาหกรรมน้ำตาล หลังจากที่เขาพบว่าสภาพอากาศในเมืองบ้านเกิดของเขาเปลี่ยนแปลงไปอย่างสิ้นเชิง อันเป็นผลกระทบจากอุตสาหกรรมน้ำตาล ที่มีบทบาทสำคัญทางเศรษฐกิจท้องถิ่นในจังหวัดของเขา

ทำให้เขาเริ่มตั้งคำถามถึงความเป็นอยู่ของคนในชุมชนท้องถิ่น ไปจนถึงบทบาทของน้ำตาล ซึ่งในยุคหนึ่งเคยถูกขนานนามว่าเป็น “ทองคำขาว” อันเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายเศรษฐกิจแบบชาตินิยมในช่วงเปลี่ยนผ่านการปกครอง และยังส่งต่อมรดกตกทอดสู่วัฒนธรรมการ “กินหวาน” ของคนไทยในปัจจุบัน

อนึ่ง ชื่อ Area 721,346 นั้นมีที่มาจากจำนวนของพื้นที่ทำเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมอ้อยในจังหวัดกาญจนบุรี บ้านเกิดของเขา

ที่เขาเริ่มสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงหลังจากกลับมาจากการไปเรียนต่างประเทศ ทั้งสีขมุกขมัวของท้องฟ้า ขี้เถ้าจากต้นอ้อยลอยเต็มท้องฟ้าเหมือนเป็นหิมะสีดำ ที่เกิดจากการเผาไร่อ้อยในช่วงก่อนและหลังเก็บเกี่ยว ซึ่งเป็นกระบวนการผลิตวัตถุดิบสำหรับอุตสาหกรรมอ้อยและน้ำตาล อันเป็นผลมาจากการเติบโตของอุตสาหกรรมที่ใช้อ้อยจำนวนมาก อย่างการผลิตเชื้อเพลิงเอทานอล ซึ่งทำให้การกระบวนการเหล่านี้เพิ่มขึ้นเยอะกว่าสมัยก่อนมาก

อีกทั้งพื้นที่ป่ายังเริ่มถูกเปลี่ยนให้กลายเป็นพื้นที่เพาะปลูกอ้อยมากขึ้นเรื่อยๆ

นิวัฒน์ถ่ายทอดสภาพแวดล้อม สภาพสังคม ไปจนถึงสภาพเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมในจังหวัดกาญจนบุรีด้วยท่าทีอันนิ่งเงียบ หากตรงไปตรงมา ผ่านกระบวนการและวัตถุดิบที่นำมาใช้สร้างผลงานประติมากรรม, ศิลปะจัดวาง, ภาพวาด, ภาพถ่าย, วิดีโอ, ภาพยนตร์สั้น เพื่อชี้ชวนให้ผู้ชมได้รับทราบถึงความเป็นมาของวัตถุที่อยู่ใกล้ตัวเราอย่างน้ำตาล อันเป็นต้นตอของปัญหาสิ่งแวดล้อมที่เกาะเกี่ยวเหนียวแน่นกับระบบเศรษฐกิจของชุมชน อันเกิดจากนโยบายของรัฐ ที่ส่งผลกระทบถึงพวกเราทุกคนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะมันอบอวลอยู่ในทุกอณูของอากาศที่เราหายใจเข้าไป

ไม่ว่าจะเป็นผลงาน White Gold (2021-2022) ประติมากรรมจัดวางรูปอ้อยจำนวน 170 ลำ วางเรียงซ้อนเป็นกองใหญ่บนแท่นเหล็ก ที่น่าสนใจก็คือ อ้อยเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ทำขึ้นจากน้ำตาลชนิดต่างๆ อันเป็นผลผลิตของอ้อย

โดยนิวัฒน์ใช้ลำอ้อยจริงๆ เป็นต้นแบบทำแม่พิมพ์หล่อประติมากรรมอ้อยขึ้นมา เพื่อเป็นการย้อนกลับกระบวนการทำน้ำตาล โดยใช้น้ำตาลชนิดต่างๆ จากหลายโรงงาน ที่ขายอยู่ในพื้นที่จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งเป็น 1 ใน 5 ของแหล่งผลิตน้ำตาลรายใหญ่ที่สุดในประเทศไทย

หรือผลงาน Black Snow (2022) ภาพวาดนามธรรมสองภาพ ที่ดูคล้ายกับภูมิทัศน์ของไร่อ้อยที่ไหม้เป็นเถ้าถ่าน ใช้อ้อยที่ถูกเผาจนเป็นขี้เถ้าแทนสีวาดภาพแทนสายตาเขา ที่มองเห็นสภาพแวดล้อมรอบๆ ตัว อันขมุกขมัวด้วยควันไฟที่เกิดจากการเผาอ้อยและควันจากโรงงานอุตสาหกรรม

และผลงาน Sweetness and Power (2022-2023) ศิลปะจัดวางในรูปของภาพยนตร์สั้น ที่ฉายภาพโรงงานอุตสาหกรรมที่ปล่อยควันจากปล่องลอยขึ้นสู่ท้องฟ้า ที่นิวัฒน์เข้าไปสำรวจโรงงานอุตสาหกรรมแปรรูปอ้อย และถ่ายทำออกมาเป็นหนังสั้น 3 นาที ด้วยฟิล์มหนัง 16 ม.ม. ที่น่าสนใจก็คือเครื่องฉายหนังที่ว่านี้ใช้พลังงานไฟฟ้าจากเครื่องปั่นไฟที่ใช้เชื้อเพลิงเอทานอล ซึ่งผลิตจากอ้อยนั่นเอง

นิวัฒน์ใช้นิทรรศการครั้งนี้เป็นเหมือนการบอกเล่าประสบการณ์ของเขาและคนในท้องถิ่น เพื่อสะท้อนให้เห็นว่า ปัญหาทางสิ่งแวดล้อมนั้นไม่ได้เกิดขึ้นแค่ในเมืองใหญ่ๆ อย่างกรุงเทพฯ หรือเชียงใหม่, เชียงราย หากแต่มีอีกหลายๆ แห่งในประเทศไทยที่เกิดผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมขึ้นจริงๆ

นิวัฒน์ มนัสปิยะเลิศ เป็นหนึ่งในศิลปินที่จะเดินทางมาร่วมแสดงผลงานในมหกรรมศิลปะร่วมสมัยนานาชาติ ไทยแลนด์เบียนนาเล่ ภูเก็ต 2025 ที่จะจัดขึ้นในเดือนพฤศจิกายน 2568-เมษายน 2569 ที่จะถึงนี้

ส่วนผลงานของเขาจะเป็นแบบไหนอย่างไรนั้น เราก็คงต้องรอชมกันต่อไปด้วยใจระทึกพลัน

ขอบคุณภาพและข้อมูลจากศิลปิน นิวัฒน์ มนัสปิยะเลิศ •

อะไร(แม่ง)ก็เป็นศิลปะ | ภาณุ บุญพิพัฒนาพงศ์

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022