คอลัมน์ประจำ

ยาดม ยาหอม New Normal หลังแผ่นดินไหว

ที่มามติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 11 - 17 เมษายน 2568
คอลัมน์โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งพาตนเอง
เผยแพร่

ใครเคยคิดว่าเมืองไทยห่างไกลแผ่นดินไหว เห็นทีจะต้องคิดใหม่เสียแล้ว เหมือนเหตุการณ์โรคระบาดใหญ่โควิด-19 เหตุการณ์ดินถล่มและน้ำท่วมใหญ่ ทำให้สังคมไทยจำเป็นต้องปรับวิถีชีวิตปกติที่คุ้นเคยให้เป็น ชีวิตปกติใหม่ หรือ New Normal ซึ่งคนไทยจะต้องรีบถอดบทเรียนและวางมาตรการอย่างจริงจังเพื่อเตรียมรับมือกับภัยธรรมชาติในหลากหลายรูปแบบ

หลังแผ่นดินไหวเมื่อ 28 มีนาคม 2568 ที่เราไม่คุ้นเคยนั้น คนจำนวนมากนึกว่าตนเองไม่สบาย มีผู้คนแชร์ข้อความเชิงล้อเลียนคนต่างวัยว่า ความรู้สึกของคนแต่ละ Gen (generation) เมื่อเผชิญแผ่นดินไหว ว่า Gen Z…ตึกโยกเยก Gen Y…สงสัยน้ำตาลตก Gen X…น้ำในหูไม่เท่ากันแน่ๆ BB (baby boomer)…ความดัน ไขมันขึ้น เส้นเลือดในสมองตีบ หรือเป็นอะไรกันแน่

อาการของร่างกายเวลามีแผ่นดินไหว จะรู้สึกเวียนหัว เสียการทรงตัว ทำให้เราอาจนึกไปว่าความดันโลหิตขึ้น น้ำตาลตก หรือป่วยไข้อะไรสักอย่าง แต่ในทางการแพทย์อธิบายว่าเมื่อแผ่นดินไหว ระบบการรับรู้และสมดุลของร่างกาย (vestibular system) ในหูชั้นในได้รับผลกระทบจากการเคลื่อนที่ของพื้นดิน ซึ่งทำให้เกิดความสับสนระหว่างสิ่งที่ร่างกายรับรู้กับสิ่งที่ดวงตาเห็น มนุษย์เรามีระบบการทรงตัวในหูชั้นใน (Inner Ear – Vestibular System) พอเกิดเหตุการณ์ผลกระทบกับระบควบคุมสมดุล คือ พื้นเคลื่อนไหวแบบไม่คาดคิด สมองก็จะมีอาการประมวลผลข้อมูลสับสน จึงไม่ต้องแปลกใจที่ร่างกายของเรารู้สึกเหมือนตัวโยกไปมา ทำให้มีอาการเวียนหัวนั่นเอง

ดีที่เมืองไทยมียาดมไทยเป็นของคู่ตัว นักท่องเที่ยวต่างชาติยังมาหาซื้อยาดมไทยเป็นของฝากติดตัวไปมากมาย ในวันลดอาการเวียนหัวระหว่างหรือหลังแผ่นดินไหว คนไทยจึงหยิบยาดมมาใช้ได้ทันท่วงที และควรนั่งหรือนอนลง เพื่อลดการเสียสมดุล หายใจลึกๆ ช้าๆ ให้คลายอาการเครียด ดื่มน้ำจะช่วยรักษาระดับของเหลวในร่างกาย และควรงดทำงาน ให้พักผ่อนให้เพียงพอ

 

มองในมุมทฤษฎีการแพทย์แผนไทย โรคที่มากับลมหรือวาตะพิการก็ได้แก่ โรคหัวใจที่เกิดจากหทัยวาตะกำเริบ อาการวิงเวียนศีรษะ หน้ามืดตาลายคล้ายจะเป็นลม อันเกิดจากลมพัดทั่วสรรพางค์กายไม่สม่ำเสมอ หรือเรียกชื่อแบบดั้งเดิมว่า ลมอังคมังคานุสารีวาตา บางทีก็พาเอาอาการจุกเสียดท้อง คลื่นไส้อาเจียน มาจากระบบลมในร่างกายไม่ปกตินั่นเอง

คราวนี้ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพของไทยนั้นร่ำรวยแก้โรคลมหลายร้อยตำรับ มีมากมายทุกภูมิภาคของไทย แต่จะขอนำเสนอที่เรียกว่าเป็น ยาสามัญประจำบ้านสัก 4 ตำรับ คือ ยาหอมเทพจิตร ยาหอมทิพโอสถ ยาหอมอินทจักร์ และยาหอมนวโกฐ ซึ่งเป็นตำรับยาที่ได้รับการประกาศในรายการยาในบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพรด้วย

ยาหอมทั้ง 4 ตำรับนี้ มีสรรพคุณคล้ายคลึงกัน ใช้ได้ดีทุกตำรับ หากจำแนกแยกแยะส่วนประกอบสมุนไพรพบว่ากลุ่มสมุนไพรตัวยาหลักจะมีกลิ่นหอม รสสุขุมหรือรสหอมเย็น ซึ่งน่าจะเป็นที่มาของการตั้งชื่อเรียกว่ายาหอมนั่นเอง สมุนไพรหลักๆ เช่น กฤษณา กำยาน กระลำพัก ขอนดอก เนื้อไม้ เปลือกชะลูด อบเชย แฝกหอม พิกัดโกฐ 9 เทียน 9 และพิกัดดอกไม้ เป็นต้น สมุนไพรตัวยาหลักนี้มีฤทธิ์หรือสรรพคุณแก้กองลมละเอียด ที่จะช่วยให้ลมหล่อเลี้ยงหัวใจ ลมหมุนเวียนทั่วร่างกายเป็นปกติ

กลุ่มสมุนไพรในตำรับยาหอมจะมีสมุนไพรปรับธาตุให้สมดุลย์ ซึ่งมักเป็นสมุนไพรรสร้อน เช่น ดีปลี ช้าพลู สะค้าน เจตมูลเพลิงแดง ขิง และยังมีกลุ่มสมุนไพรที่มีฤทธิ์ระบาย เช่น สมอพิเภก สมอไทย มะขามป้อม และด้วยภูมิปัญญาไทยอันลึกซึ้งยังผสมสมุนไพรที่ช่วยการปรับธาตุลมหยาบเพื่อช่วยแก้อาการลมจุกเสียดท้อง แน่นหน้าอก เช่น กระวาน กานพลู กระชาย เปราะหอม ข่าต้น สมุลแว้ง เป็นต้น

นอกจากตัวยาสมุนไพรทั้ง 3 กลุ่มที่มีในยาหอมแล้ว ถ้าพินิจพิเคราะห์ตำรับยายาหอมแต่ละตำรับจะพบว่ามีการแต่งเพิ่มสมุนไพรบางชนิดเป็นพิเศษ เช่น ยาหอมเทพจิตรมีดอกมะลิเป็นสมุนไพรหลักอีกชนิดหนึ่ง และยังใส่ผิวส้มผสมลงด้วย จึงแก้ลมวิงเวียน สวิงสวาย ทั้งกลิ่นหอมระเหยของดอกมะลิและผิวส้มยังเสริมช่วยให้จิตใจแช่มชื่น สดใส คลายความรู้สึกเครียด ที่ใครยังผวาแผ่นดินไหวก็ใช้ได้

สำหรับสุภาพสตรีให้นึกถึงยาหอมทิพโอสถ เพราะนอกจากมีสมุนไพรเช่น หัวแห้วไทยและกระจับใช้บำรุงกำลังดีแล้ว ยังใส่สมุนไพรบำรุงเลือด เช่น ดอกคำไทย ฝางเสน และในวิธีปรุงยาดั้งเดิม ยาหอมทิพโอสถ จะนำมาละลายกับน้ำดอกไม้ จะช่วยให้สตรีคลายความหงุดหงิด ฉุนเฉียวในช่วงก่อนมีประจำเดือนดีด้วย สำหรับยาหอมนวโกฐ โดดเด่นเพราะมีโกฐ 9 เทียน 9 ซึ่งมีการศึกษาว่ามีฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลางช่วยให้หลับสบาย และมีประสบการณ์ว่าคนไข้ที่เป็นโรคบ้านหมุน หากใช้ยาหอมขนานนี้ช่วยแก้ได้ดี และยาหอมอินทจักร์ จะเพิ่มสมุนไพรรสขม ฤทธิ์เย็น ช่วยดับพิษร้อน ผ่อนพิษไข้ คลายร้อนใน บำรุงน้ำดีแก้อาการกลัดกลุ้มคลุ้มคลั่งได้ สมุนไพรที่มีสรรพคุณ เช่น บอระเพ็ด ลูกกระดอม รากหญ้านาง ดีวัว เป็นต้น

นอกจากนี้ รายงานการศึกษายังพบว่ายาหอมอินทจักร์ ช่วยเพิ่มความแรงการบีบของหัวใจ มีฤทธิ์เพิ่มความดันโลหิตเล็กน้อย ซึ่งช่วยขยายหลอดเลือดเล็กที่ไปเลี้ยงสมอง ทำให้มีปริมาณเลือดไปเลี้ยงสมองเพิ่มขึ้น น่าจะช่วยให้ความคิดความอ่าน ช่วยให้สมองแข็งแรง ลดความเสี่ยงสมองเสื่อม

ทุกวันนี้มีผลิตภัณฑ์ยาดม ยาหอมในรูปแบบใหม่ๆ เช่น ยาหอมที่ทำเป็นยาอมใช้สะดวก หากเราเตรียมความพร้อมทั้งยาดม ยาลมยาหอมไว้ประจำตัวประจำบ้าน สำนักงานหรือสถานที่ต่างๆ ยาไทยรับมือกับเหตุการณ์ไม่คาดคิดได้แน่นอน และตอบสนองทั้ง GEN BB, x, y, z แน่นอน •

 

สมุนไพรเพื่อสุขภาพ | โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งพาตนเอง

มูลนิธิสุขภาพไทย www.thaihof.org